پەرلەمانتارێکی جەهەپە لەسەر هەمان پرس شتێکی زۆر جیاوازی هێنایە سەر زمان و گوتی: ئەم داوایەی دەوڵەت باخچەلی بەبێ ئەوەی لێخۆشبوون بۆ عەبدوڵڵا ئۆجەلان دەرکرێت ئەستەمە جێبەجێکردنی، بۆیە دەبێت دەوڵەت باخچەلی داوای لێخۆشبوونی کردبێت بۆ ئۆجەلان، بۆیە داوایەکی وەها دەکات.
هوو چی وەی، مامۆستای زانکۆیە لە بەشی زمانی چینی لە زانکۆی سەڵاحەدین. لە بەراوردکردنی زمانی کوردی و چینی دەڵێت، زمانی کوردی زمانی پیتە، چینی زمانی کارەکتەرە. هەروەها دەڵێت، رەنگە لە داهاتوودا خەڵکی چینی فێری زمانی کوردی بکات.
د.لەزگین چالی، ئەندامی ئینستیتوتی کوردی پاریس لە هەڤپەیڤینێکی تایبەتی رووداودا سەبارەت بە گۆڕانکارییە خێرا و تەکنەلۆژییەکانی جیهان و کاریگەرییەکانی بەسەر زمانی کوردییەوە، گوتی "هەر زمانێک بە قەبارەی خۆی کێشەی خۆی هەیە. ئەو کێشانەی لە زمانی ئینگلیزی و ئیسپانیدا هەیە، لە زمانی عەرەبیدا نییە، ئەمە پێچەوانەکەشی راستە. ئێستا بە پێی راپۆرتەکانی یونسکۆ و ئێتنۆلۆگەکان بێت، هەورامی لەژێر هەڕەشەی لەناوچوونە. ئەم رەوشە بۆ زازاکیش بەهەمان شێوەیە".
لێکۆڵینەوە و گوتە لێوەرگرتن لە محەممەد سدیق ئاکش، 14 ساڵ بەر لە ئێستا دەستیپێکرد. ساڵی 2010 بوو کە لێکۆڵینەوەکان لە ئاکش چوونە بواری جێبەجێکردنەوە و، تاوەکو 2014 درێژەی کێشا.
پارتی ئازادیی و یەکسانی گەلان - دەم پارتی رایگەیاند "ئەو دەسەڵاتە نامەشرووعەی کۆشک و هاوبەشەکەی، دەبێت بە زووترین کات دەست لەکاربکشێننەوە، ئەگەر ئەوەش ناکەن، دەبێت تورکیا بە زووترین کات بچێتە ناو هەڵبژاردنی پێشوەختە".
وەزیری دارایی تورکیا دوای بڵاوبوونەوەی رێژەی هەڵاوسانی مانگی پێنج لە باکووری کوردستان و تورکیا، رایگەیاند، "خراپترین دۆخی هەڵاوسانمان تێپەڕاند."
هاوسەرۆکی دەم پارتی سەبارەت بە دەستگیرکردنی محەممەد سدقی، هاوسەرۆکی شارەوانیی جۆلەمێرگ رایگەیاند، "ئاکپارتی و مەهەپە هیچ رێزێک بۆ ئیرادەی خەڵک دانانێن و لە رێگەی پۆلیس و دادگە، کە لەژێر فەرمانی ئەواندان، کەسانی بە دیموکراتی هەڵبژێردراو، بە شێوەیەکی نایاسایی دەستگیر دەکەن."
دوای بڕیاری کۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەکانی تورکیا، لە حەوت شار و شارۆچکەی باکووری کوردستان و تورکیا، هەڵبژاردنی شارەوانییەکانی 31-03-2024 دووبارە کرایەوە.
82 پارێزەری رۆژئاڤای کوردستان، لە نامەیەکی هاوبەشیاندا، کە بۆ یەکێتیی ئەورووپا و نەتەوە یەکگرتووەکانیان ناردووە، داوای ئازادکردنی سەلاحەدین دەمیرتاش، هاوسەرۆکی پێشووی هەدەپە دەکەن.
د. ئەحمەد فەرهادی، پڕۆفیسۆری زمان و مامۆستای زانکۆی نیویۆرک لە ئەمریکا، لە هەڤپەیڤینێکی تایبەتی لەگەڵ رووداو باسی دۆخی ئێستای زمانی کوردی دەکات و چەندان چارەش؛ بۆ چاکترکردن و پاراستنی زمانی کوردی بە پاکی دەخاتەروو. فەرهادی لەبارەی ئەو برینانەی ئێستا بە جەستەی زمانی کوردییەوە هەیە، دەڵێت: "ئێستا دۆخی زمانی کوردی خراپە، گەر وەها بەردەوام بێت خراپتریش دەبێت. ئێستا دیاردەیەکی زۆر خراپ رووی لە زمانی کوردی کردووە، دیاردەکەش ئەوەیە تا پێیان دەکرێت وشەی بێگانە دێننە ناو زمانی کوردی، بە تایبەتیش وشەی ئینگلیزی لە شوێنی وشەی رەسەنی کوردی بەکاری دێنن. ئێمە کە وشەی گۆممان هەبێت بۆچی وشەی پۆند بەکار بێنین؟".
داواکاری گشتیی کۆماریی ئەنقەرە، بە 29 تۆمەتی جیاواز داوای 38 ساڵ زیندانی بۆ پێنج پەرلەمانتاری پێشووی هەدەپە دەکات؛ ئەوەش لە چوارچێوەی دۆسیەی دادگەییکردنی تۆمەتبارانی دۆسیەی کۆبانێ
هاوسەرۆکانی دەم پارتی، دوای بۆردوومانەکانی ئیسرائیل بۆ سەر رەفەح، داوای ئاگربەستێکی بەپەلە دەکەن و داواش لە ئاکپارتی دەکەن، پەیوەندییە سەربازی و بازرگانییەکانی لەگەڵ ئیسرائیل ببڕێت.
"رێژەی هەڵئاوسان لە مانگی پێنج دەگاتە بەرزترین ئاستی "
بۆ هەندێک لە شەقام و رێگەکانی ئامەدی باکوووری کوردستان، بەشێک لە هێماکانی هاتووچۆ دەکرێنە کوردی. بڕیارە لە چەندین شوێنی تازەش رێنمایی هاتووچۆ بە کوردی زیاد بکرێن.
دوای ئەوەی پیرحوسێن کۆلیوەند، سەرۆکی کۆمەڵەی مانگی سووری ئێران رەتیکردەوە، درۆنی دەرەکی هێلیکۆپتەرە تێکشکاوەکەی ئیبراهیم رەئیسی و شاندی یاوەری دۆزیبێتەوە. ئەمڕۆ دووشەممە 20-05-2024، میدیاکانی تورکیا خولەک بە خولەکی چۆنیەتی هەستان و فڕینی فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی ئاکینجی تیها و چۆنیەتی دیاریکردنی شوێنی هەلیکۆپتەرەکەی ئیبراهیم رەئیسیان بڵاوکردەوە.
دادگە لە دۆسیەی رووداوەکانی کۆبانێ، بڕیاری سزای 20 ساڵ زیندانیکردنی بۆ سەلاحەدین دەمیرتاش دەرکرد و بە کۆی گشتیی لەگەڵ چەند دۆسیەیەکی دیکەش 29 ساڵ و نیو زیندانی بەسەردا سەپێندرا.
سەرۆکی پەرلەمانی تورکیا لە چوارچێوەی دیدارەکانی بۆ دەستوورێکی نوێ لە تورکیا، لەگەڵ دەوڵەت باخچەلی، سەرۆکی پارتی نەژاد پەرستی تورکیا - مەهەپە، لە پەرلەمانی تورکیا کۆبووەوە و گوتی، "تورکیا لەو دەستوورە رزگاری دەبێت کە بەرهەمی کودەتایەکی سەربازییە."
یەکێتی هەناردەکارانی باقلەمەنی و بنەتۆ لە باشووری رۆژهەڵاتی ئەنادۆڵ، لە پێناو چارەسەرکردنی کێشەی هەناردەکردنی کۆمپانیاکانی باکووری کوردستان بۆ عێراق، لە مێردین دەستیان بە بەرنامە سێ رۆژییەکەی خۆیان کرد. لە پێناو چارەسەرکردنی کێشەکانی بازاڕی عیراقێش، سەردانی پارێزگای دهۆک دەکەن.
وەزیری ناوخۆی تورکیا رایگەیاند، لە ماوەی پێنج رۆژدا نزیکەی پێنج هەزار کەسیان دەستگیرکردووە، کە لەلایەن دادگەکانەوە داواکرابوون.
شەوی رابردوو لە ئامەدی باکووری کوردستان، زاوایەک دوای دەمەقاڵێیەکی تووند لەسەر تاپۆی خانوو، بە چەک خەزووری کوشت، دواتریش هاوسەر و خەسوویشی بریندار کرد
وەزیری پەروەردەی تورکیا سەبارەت بە دامەزراندنی ژمارەی ئەو کەسانەی چاوەڕوانن وەکو مامۆستا لە قۆناخە جیاوازەکانی خوێندن دامەزرێن، رایگەیاند، "20 هەزار مامۆستای نوێ لە شار و شارۆچکەکانی تورکیا بۆ چەندین وانەی جیاواز دادەمەزرێنین."
بەپێی ئەنجامی راپرسییەکی کۆمسیۆنی یەکێتیی ئەورووپا، سەبارەت بە ئاستی داهاتی تاک و نرخی کرێی شوێنی نیشتەجێبوون لەنێو کرێچییەکانی وڵاتانی ئەورووپا، ئیستەنبووڵ لە ریزبەندی یەکەمی ئەو شارانەدایە، کێشەی کرێی شوێنی نیشتەجێبوونیان هەیە و لەگەڵ میونشن بە گرانترین دوو شاری ئەورووپا دادەنرێن.
بە بڕوای لوقمان باپیر، وەرگێڕی کورد، بەکارهێنانی وشەی وەرگێڕ هەڵەیە و "موتەرجم"ـی عەرەبی بە دروستتر دەبینێت. بە بڕوای ئەو، دەبێت لە بری وەریگێڕاوەتە کوردی' بگوترێت کردوویەتی بە کوردی.
تەڵعەت تاهیر بەهۆی شیعرەکانییەوە هۆگری زۆری هەیە و شیعرەکانی لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکاندا دەنگدانەوەیان زۆرە. ئەو کە دەچێتە هەر چالاکییەکی ئەدەبی و رۆشنبیری، هۆگرانی لە دەوریدا کۆدەبنەوە و وێنەی لەگەڵ دەگرن، یا داوای لێدەکەن واژۆیەک لەسەر یەکێک لە کتێبەکانی بکات.
بەرپرسی وەشانخانەی خانی، کە یەکێک بوو لە بەشداربووانی شازدەمین پێشانگەی نێودەوڵەتیی کتێب لە شاری هەولێر داوا لە نووسەرانی ئێستا دەکات، بۆ بەهێزکردنی زمانی نووسینیان، بەرهەمی شاعیرانی کلاسیک بخوێننەوە.
ئارام سدیق، نووسەر و بەرپرسی وەشانخانەی رەهەندە لە سلێمانی، بۆ بەشداریکردن لە پێشانگەی نێودەوڵەتیی هەولێر بۆ کتێب، لە هەولێر بوو و رووداو لە چوارچێوەی رووماڵی 16یەمین خولی پێشانگەکە هەڤپەیڤینێکی کورتی لەبارەی بە کولتوورکردنی خوێندنی کتێب، لەگەڵیدا سازکرد.
د. رێواز فایەق، ئەندامی مەکتەبی سیاسیی یەکێتیی نیشتمانی کوردستان، یەکێک لە ئامادەبووانی 16ـەیەمین پێشانگەی نێودەوڵەتیی هەولێر بۆ کتێب بوو و دەڵێت، خوێنەرێکی باشە و لە 15 ساڵییەوە دەستی بە کتێب خوێندنەوە کردووە، یەکەم کتێبیش کە خوێندبێتییەوە رۆمانی "دایک" بووە.
نامیق هەوارمی، نووسەر و رۆشنبیر کە زیاتر کار لەسەر ئەدەبیاتی هەورامییەکان دەکات، یەکێک لە ئامادەبووانی 16ـەیەمین پێشانگەی نێودەوڵەتیی هەولێر بۆ کتێب بوو و لەبارەی کەمی کتێب بە هەورامی و ئەدەبیاتی هەورامی، رووداو هەڤپەیڤینێکی لەگەڵدا کردووە.
هیوا قادر، نووسەر و وەرگێڕ لە پێشانگەی نێودەوڵەتی هەولێر بۆ کتێب، هەر لە رۆژی یەکەمەوە و بە بەردەوامی سەردانی پێشانگاکە دەکات.
مامۆستایەکی زانکۆ لە بەریتانیا باس لە جیاوازی دۆخی خوێندنەوە لە کوردستان و بەریتانیا دەکات و دەڵێت "لەگەڵ ئەوەی بەریتانیا لە ریزبەندی پێنج باشترین خوێنەرەکانی جیهانن، بەڵام بە پێی توێژینەوەیەکی کۆلێژی لەندەن، تەنیا 20٪ دانیشتوانی ئەو وڵاتە لەلایەن سیاسەتمەدار، بازرگان و میدیاکارانەوە ناتواندرێ هەڵبخەڵەتێندرێن، جا گەر ئەمە دۆخی خوێنەرانی بەریتانیا بێت، دەبێت رێژەی ئەو خوێنەرانەی لە کوردستانن دەبێت چەندبێت کە بەهۆی خوێندنەوە ئاستی هۆشیاریان بەرزە و هەڵناخەڵەتێندرێن".
جەلیل کاکەوەیس، نووسەر وەرگێڕ، لە هەڤپەیڤینێکیدا لەگەڵ رووداو، لەپاڵ ئەوەی باسی لە گرنگی کردنەوەی 16یەمین پێشانگەی نێودەوڵەتیی هەولێر بۆ کتێب کرد، باسی لە ئاستی کتێبەکانی پێشانگاکە، لە پاڵ هەڵسەنگاندن بۆ پەرتووکی وەرگێڕ و نووسەرە گەنجەکان کرد.
فازڵ جاف، دەرهێنەری، نووسەر و وەرگێڕی شانۆیی، لە 16یەمین پێشانگەی نێودەوڵەتیی هەولێر بۆ کتێب لەبارەی پرسی شانۆ، پەرتووکی شانۆیی و دۆخی شانۆ لە هەرێمی کوردستان، قسەی بۆ رووداو کرد.
دۆخی ئابووری لە باشوور و رۆژهەڵاتی کوردستان کاریگەری لەسەر فرۆشتنی کتێب داناوە و هاونیشتمانییان وەکو ساڵانی پێشتر کتێب ناکڕن. سەرەڕای ئەوە، وەزارەتی کولتووری ئێران مۆڵەتی چاپکردنی کتێبی کوردیی سەختتر کردووە.
هاوسەرۆکی شارەوانی گەورەی ئامەد رایگەیاند، هەر دووکاندار و کارساز و بازرگانێک، ناوی شوێنی کارەکانیان بکەنە کوردی، یان ناوی کوردی لێبنێن، ئەوان لە پێدانی باج داشکاندنیان بۆ دەکەن.
گەنجترین سەرۆک شارەوانیی سەرکەوتووی هەڵبژاردنەکانی شارەوانییەکانیی تورکیا لە 31-03-2024، زەینەب چەلیکی تەمەن 22 ساڵانە. چەلیک دوای وەرگرتنی فەرمانی دەستبەکاربوونی، بە فەرمی بووە بچووکترین سەرۆک شارەوانی تورکیا.
لەژێر کاریگەری شەقام و یەکدەنگیی دەم پارتی و ناڕەزایی پارتەکانی دیکەی تورکیا و هەڵای میدیایی و زیادبوونی خۆپێشاندانەکان و پەیامەکەی سەڵاحەدین دەمیرتاش بۆ رەجەب تەیب ئەردۆغان و باندۆری پارێزەران، کۆمیسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەکان لە بڕیارەکەی خۆی پاشگەز بووەوە و فەرمانی دەستبەکاربوونی دایەوە دەست عەبدوڵڵا زێدان. ئیدی لایەنگرانی دەم پارتی، بە خۆپێشاندان دیموکراسییەکەی فەزایان هێنایە خوار.
دوای 21 ساڵ، 1ی نیسانی 2024 یەکەم رۆژی جەهەپەیە وەکو گەورەترین و یەکەمین پارتی تورکیا. ئاکپارتیش لەو رۆژەوەی دامەزراوە، یەکەمین جارییەتی دەبێتە پارتی دووەمی تورکیا. وەک چۆن دەم پارتی ریزبەندی سێیەمی بۆ سەرلەنوێ پارتی رەفا لەدەستدا و مەهەپەش کەوتە ریزبەنی پێنجەم.
زەکەریا یاپجیئۆغڵوی، سەرۆکی هوداپار بووە میوانی کاژێر 12:00ی رووداو و رایگەیاند، " ئێمە بۆیە پاڵپشتی ئاکپارتی دەکەین، چونکە جەهەپە هۆکاری نکۆڵیکردن و بە تورککردنی گەلی کوردە". زەکەریا یاپجیئۆغڵوی سەرۆکی هوداپار، رۆژی شەممە، 30ی ئادار قسەی بۆ رووداو کرد، ئەو دەڵێت، "دەبێت پرسی کورد لە تورکیا چارەسەر بکرێت، ئەگەرنا تورکیا ناتوانێت پێشبکەوێت. چەپەکانی ناو هەدەپە بەشێک بوون لەوانەی پێڤاژۆی ئاشتییان تێکدا، ئەگینا رەنگبوو پێڤاژۆی ئاشتی هەنگاوی زیاتری بنابا".
سەرۆکی پارتی سەرلەنوێ رەفا رایگەیاند، ئامادەن بەربژێرەکەیان بۆ سەرۆکایەتی گەورە شارەوانیی ئیستەنبووڵ بکێشننەوە، ئەگەر ئاکپارتی بەشێک لە داواکارییەکانی پارتەکەیان جێبەجێ بکات.
پارێزەری سەلاحەدین دەمیرتاش، هاوسەرۆکی پێشووتری پارتی دیموکراتی گەلان (هەدەپە) هەموو ئەو دەنگۆیانەی رەتکردەوە، کە باس لەوە دەکەن دەمیرتاش بەر لەهەڵبژاردنی شارەوانییەکان نامەیەکی بڵاوکردبێتەوە.
پەرلەمانتارێکی پارتی داد و گەشەپێدان رایگەیاند، بۆ پرسی کورد کۆمەڵێک پرۆژەی نوێ پێشنیازکراون. هەروەها پشێبینی دەکات ئەمجارە ئاکپارتی شارەوانیی ئیستەنبووڵ بباتەوە.
ئێستا هەموو لایەک خوازیاری ئەوەن، بە دایکە جەرگسووتاوەکان بڵێن (مەگری مەگری). ئەو گۆرانییەی شڤان پەروەر و ئیبراهیم تاتلیسێس لە سەردانەکەی بارزانی و ئەردۆغان بۆ ئامەد لە پێناو ئاشتی گوتیانەوە. ئەو رۆژەی ئەردۆغان بە فەرمی ناوی کوردستانی هێنا و دانی پێدانا. ئەو رۆژەی عوسمان بایدەمیر و ئەردۆغان دەست لەناو دەست، لەسەرۆکایەتیی شارەوانیی ئامەد قسەی خۆشیان کرد. ئەو رۆژەی شاندی باشوور و باکوور گوتیان: "ئێمە برای یەکدین و ئامەد و هەولێر ماڵی هەموومانە".
لەیلا زانا، خانمە سیاسەتمەداری کورد لە بانگەشەی هەڵبژاردنی شارەوانییەکانی باکووری کوردستان و تورکیا رایگەیاند "پێویستە بە شێوەیەکی دادپەروەرانە دۆسییەی دادگاییکردنی گیراوانی دۆسیەی کۆبانێ بگاتە ئەنجام و سیاسەتمەدارانی کورد لەسەر ئەو دۆسیەیە ئازاد بکرێن."
سەرۆککۆماری تورکیا، رۆژی چوارشەممە بۆ بانگەشەی هەڵبژاردنی شارەوانییەکان، سەردانی ئامەدی باکووری کوردستان دەکات. ئەردۆغان سەرەتا بەشداری کردنەوەی چەند پڕۆژەیەک دەکات و دواتر بەشداری گردبوونەوەی جەماوەری دەکات.
لە هەڵبژاردنی 31ی ئەم مانگەی شارەوانییەکانی تورکیا و باکووری کوردستان، 30 گەورە شارەوانی، 51 شارەوانی و زیاتر لە 1000 شارەوانیی شارۆچکەکان هەن؛ 20 هەزار و 745 ئەندامی ئەنجوومەنی شارەوانییەکان و هەزار و 272 ئەنجوومەنی گشتیی شارەکان هەن؛ هەروەها 50 هەزار و 229 موختار هەڵدەبژێردرێن.
لەیلای خۆشەویست، ناونیشانی کتێبێکی مەهدی زانای هاوسەری لەیلا زانایە، کە بە زمانی تورکی نووسراوە
رۆژێک بەر لە هاتنی نەورۆز، لە 15 شاری باکووری کوردستان و تورکیا ئۆپەراسیۆنی (بۆزدۆغان 12) بەڕێوەچوو و 139 گومانلێکراو لەلایەن پۆلیسی تورکیاوە دەستگیرکران.
31ی ئەم مانگە هەڵبژاردنی شارەوانیەکانیی باکووری کوردستان و تورکیا بەڕێوەدەچێت. ئەمجارە 61 ملیۆن و 441 هەزار و 882 کەس مافی دەنگدانیان هەیە. گەرم و گوڕیی بانگەشەی هەڵبژاردنەکان و کێبڕکێی نێوان پارتەکان، وەک هەڵبژاردنی گشتی و سەرۆکایەتییە.
دوای تێپەڕبوونی پێنج ساڵ بەسەر هەڵبژاردنی شارەوانییەکانی ساڵی 2019ـی باکووری کوردستان و تورکیا، تازە سەلاحەدین دەمیرتاش هاتووەتە سەر ئەو باوەڕەی عەبدوڵڵا ئۆجەلان؛ کە پێی وابوو "نابێت کورد ببنە بەشێک لە ململانێی نێوان ئاکەپە و جەهەپە".
رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرباری ئەوەی لە چەند رۆژی رابردوو گوتی "ئەوە دواین هەڵبژاردنی منە" چونکە دواین خولی سەرۆکایەتییەتی و لە رووی یاساییەوە ناتوانێت خۆی هەڵبژێرێتەوە، بەڵام ئامانجی لەم قسەیەی ماڵئاوایی نەبوو، بەڵکو راکێشانی هەست و سۆزی دەنگدەرانی بوو، بۆ ئەوەی جارێکی دیکە ئیستەنبووڵ بۆ پارتەکەی دەستەبەر بکات. وەرگرتنەوەی ئەو پۆستە، رێگەخۆشکەر دەبێت بۆ ئەوەی بتوانێت، زەمینەسازییەک بکات بۆ گۆڕینی دەستوور، یان چوونە هەڵبژاردنێکی پێشوەختەی سەرۆککۆمار.
بەگوێرەی ئەنجامی دوایین 10 راپرسی، کە لە بارەی هەڵبژاردنی شارەوانیی ئیستەنبووڵ کراون، بەربژێری جەهەپە بە جیاوازییەکی کەم لە پێش بەربژێری ئاکپارتییە.
