​توێژینەوەیەکی زانکۆی سۆران: سۆران بۆ زەعفەران و مەخموور بۆ فستق گونجاوترینن

 

رۆژی 6ـی ئەم مانگە گفتوگۆی ماستەرنامەی رێبوار باقی بەناونیشانی "هەڵبژاردنی باشترین شوێن بۆ چاندنی فستق و زەعفەران لە پارێزگای هەولێر." لە بەشی جوگرافیای فاکەڵتی ئادابی زانکۆی سۆران گفتوگۆی لەبارەوە کرا و قبوڵکرا.

 

بەپێی ئەو توێژینەوەیە لە پارێزگای هەولێر ناوچەکانی ئیدارەی سەربەخۆی سۆران "بۆ چاندن و بەرهەمهێنانی زەعفەران زۆر گونجاوە"، هەرچی قەزاکانی کۆیە، شەقڵاوە، دەشتی هەولێر، خەبات و مەخموورن "گونجاوترین ناوچەکانی پارێزگای هەولێرن بۆ چاندنی فستق."

 

مامۆستا رێبوار باقی، لەبارەی توێژینەوەکەوە، بەتۆڕی میدیایی رووداوی راگەیاند، "توێژینەوەکە دوو ساڵی ویستووە، دوای سەردانی مەیدانی بۆ ناوچەکان و شیکردنەوەی ئاو و هەوا و خاک و پشکنین و لەبەرچاوگرتنی پلەکانی گەرما و پلەی تفتی و ترشی خاک و چەندین لایەنی دیکە، لەنێویاندا وەرگرتنی قسەی ئەو کەسانەی لەو بوارە شارەزان لە توێژینەوەکەمدا گەیشتم بەوەی چەند شوێنێکی پارێزگای هەولێر گونجاوترینن بۆ چاندنی هەردوو بەرهەمی زەعفەران و فستق، ناوچەکانی ئیدارەی سۆران گونجاوترینن بۆ ئەوەی زەعفەرانییان تێدا بچێندرێت و بەرهەمی زۆر و باشیان دەبێت. هەروەها لە سنووری کۆیە، دەشتی هەولێر، خەبات، مەخموور و بەشێکی شەقڵاوە دەتوانرێت فستق بچێندرێت، بەڵام مەخموور باشترین و گونجاوترینە."

 

ئەو مامۆستایە لەبارەی زەعفەرانەوە دەڵێت، "لەساڵی یەکەمەوە دوای چاندنی، بەرهەمی هەیە، دەتواندرێت بۆ بازرگانی بچێندرێت، پێویستی بە دەستی کاری باش هەیە، شارەزابن، کەمتر پەیوەستە بە بەکارهێنانی ئامێرەوە، بۆیە دەبێت گرنگی بە شارەزاکردنی دەستی کار بۆ ئەو بوارە بدرێت، زەعفەران یەکێکە لە بەرهەمە کشتوکاڵییە گرانبەهاکانی جیهان و بەهای کیلۆیەکی لەنێوان حەوت بۆ هەشت هەزار دۆلار دەبێت."

 

سەبارەت فستقیش، مامۆستا رێبوار باقی گوتی، "فستق پێویستی بە ئارامگرتنی زۆر هەیە، شەش بۆ حەوت ساڵی دەوێت تاوەکو بەرهەمی دەبێت، لە 12 بۆ 15 ساڵیشی دەوێت تاوەکو بەرهەکەی دەبێتە بازرگانی و ئابووری، لەماوەی 25 تاوەکو 35 ساڵ دەگاتە بەرهەمی زۆر باش و لە دوای 35 ساڵیشەوە دەگاتە لووتکە."

 

ئەو مامۆستایە پێیوایە دەبێت لەهەرێمی کوردستان بایەخ بەو دوو بەرهەمە بدرێت، بۆ ئەوەی لە چەند ساڵی داهاتوو بیر لە پڕکردنەوەی پێداویستیی نێوخۆ بکرێتەوە و دواتر هەناردە بکرێت، چونکە دوو بەرهەمی باشی کشتوکاڵین. گوتیشی، "چاندنی ئەو دوو بەرهەمە جگە لە بابەتی ئابووری، دەبێتە هۆی زیادکردنی رێژەی سەوزایی."

 

زەعفەران، گوڵێكی وەرزییە و لە هەندێ شوێنی تایبەت دەڕوێت، لەوانە ئێران، کە نزیکەی 90٪ بەرهەمی زەعفەرانی هەموو جیهان دابین دەکات. بۆ بەرهەمهێنانی یەک کیلۆ زەعفەرانی وشک پێویستی بە نزیکەی 170 هەزار گوڵە زەعفەران هەیە .

 

فستق کە بە "زێڕی سەوز"ـی ناوی دەهێندرێت لە هەرێمی کوردستان خواستێکی زۆری لەسەرە، فستق دارێكی گەڵاوەریوی تەمەندرێژە ، بەرزییەکەی دەگاتە زیاتر لە چوار مەتر، ئەم درەختە نێرە و مێیەی هەیە، هەر 10 دارێكی مێ بۆ پیتاندنی گوڵەکانیان پێویستیان بە دارێكی نێر هەیە، بۆیە چاندنی لێزانینی دەوێت.

 

ئەم رووەكە لە هەموو جۆرە خاكێك دەڕوێت، بەڵام چاندنی زیاتر لە خاكێكی لمی و سووك سەركەوتووە، پێویستی بە ئاوی زۆریش نییە، بۆیە چاندنی زیاتر لەو ناوچانە سەركەوتووە، كە تێكڕای رێژەی بارانبارینی ساڵانەیان دەگاتە 300 مللیمەتر. بەپێی توێژینەوەكان كەشوهەوا و خاكی زۆربەی ناوچەکانی كوردستان بۆ چاندنی فستق گونجاوە.

 

بۆ گەشەپێدانی ئەم بەرهەمە ستراتیژییە، وەزارەتی كشتوكاڵ ساڵی 2009 بڕیاری دروستكردنی 100 باخی 10 دۆنمی نموونەیی بە پاڵپشتی 75% بۆ جووتیاران دا، بەڵام بەهۆی گرفتی موتووربەكردن و هەندێ گرفتی دیكە لەكۆی 100 باخ، تەنیا 33 باخیان سەرکەوتوو بوون، بەپێی وەزارەتی کشتوکاڵ لەساڵی 2021دا نزیكەی 450 تاوەكو 500 هەزار دار فستق لە هەرێمی كوردستان هەن، 400 جووتیاریش خاوەنی باخی فستق بوون.