ئێوارەی 14ی نیسان، واتە چوار شەو لەمەوبەر، بە دروستی کاژێر 11:36 خولەک، خەڵکی ناوچەی (بیسکۆپسگۆرتن) لە شاری یۆتۆبۆریی سوێد گوێیان لە دەنگی تەقە دەبێ. پێنج شەش گوللە دەتەقن. ئەو شوێنەی دەنگەکانی لێ بیستراوە پارکێکی ئۆتۆمبێلە.
لە هانۆڤەری ئەڵمانیا جووڵەیەکی هونەریی باشی کوردی هەیە. یەکێک لەوانەی سەرنجی زۆرانی راکێشاوە خانەوادەیەکی هونەرییە. باوک و کچێکن کە هەریەکەیان لە بوارێکی هونەردا ئەسپی خۆیان تاوداوە، ئەو دوو هونەرمەندە بورهان قەرەداخی، نووسەر و شانۆکار، هەروەها کچەکەی تاڤێ بورهان گۆرانیبێژ، میوانی ستۆدیۆی دیاسپۆرابوون لە ئەڵمانیا.
"کولتووری جینۆساید: هابیتۆسی کولتووری، ئەندازیاریی نەتەوەیی و دۆکسەی ئایینی" ناوی کتێبێکی د. کازیوە ساڵحە کە بە زمانی ئینگلیزی چاپ و بڵاوکراوەتەوە.
بابان کەرکووکی وەک لە ناوەکەیەوە دیارە خەڵکی کەرکووکە، دوو لە شارەکەی بەرهەمە شیعرییەکانی دەنگیانداوەتەوە. ئەو چەندین ساڵە وەکو شاعیری شار لە پارێزگەی ئوترێختی هۆڵەندا دەناسرێ، کە یەکێک لە گەورەترین و قەرەباڵخترین پارێزگەکانی هۆڵەندایە.
دیاسپۆرای کوردی دیاسپۆرایەکی پڕ لە دینامیکیی جوانە. بۆیە لە شۆیەکی وەک ئەوەی ئێمەشدا ئەو فرەچەشنی و دینامیکییە دەبینن. رۆژووگر و نوێژخوێنی دیاسپۆرانشین کاری خۆیان دەکەن، ئەوانەی لە ناهاوسەنگییە کۆمەڵایەتی و داراییەکان لە کۆمەڵگەکانی دیاسپۆرای کوردی دەکۆڵنەوە کاری خۆیان دەکەن، ئەوەی شاعیرێکی ناسراوی لێدەرچووە، ئەویش کاری خۆی دەکات، هەروەها ئەوانەش کە بایەخ بە جوانی و جوانکاری دەدەن، ئەوانیش کاری خۆیان دەکەن.
سەردەمێکی نوێ و ستایلێکی نوێی سیاسەتکردن و دیپلۆماسی لەگەڵ ئەمریکا دەستیپێکردووە. سەردەمێک کە وادەکات هەر شا و سەرۆک و سەرۆکوەزیرێک بۆ ئەو ئۆفیسە بانگهێشت بکرێت، دڵەخورپە بیگرێ و لەدڵەوە حەزبکات یان نەچێت، یانیش بەسەلامەتی لێی دەرچێ. ئەو سەردەمە نوێیە و ئەمریکا نوێیە بۆ کوردیش وانەی زۆری تێدان و شایانی لێفێربوونن.
دیلان خۆشناو کەم کەم گۆرانی دەڵێت، بەڵام کە گوتی خۆش دەیڵێت. خۆی ئەندازیارە، لەپەنای ئەوەدا هونەرەکەشی لەبیر نەکردووە. ئەمجارە بە شتێکی نوێوە هاتووەتەوە.
لەنێو ئەوانەی لە ئەڵمانیا جووڵانەوەی ئەدەبیی کوردی دەشۆپێنن، حوسێن حەبەش ناوێکی ناسراوە. قەڵەمێکی بە بڕشت و هەستێکی کوردانەی ناسکی هەیە.
ئیمان بەدرخان ساڵح، لەم ماوەیەدا لەسەر ستەیجی بەنێوبانگترین شۆی کێبڕکێی گۆرانیگوتن لە ئەڵمانیا و جیهانیش درەوشایەوە. گۆرانییەکانی لە گوێی چەندین ملیۆن ئەڵمانیدا زرنگانەوە و سەرسامی کردن.
بەرنامەی ئەمجارەی دیاسپۆرا تایبەت بوو بە پلانی دیاسپۆڕای کوردی بۆ ساڵی 2025، لەکاتێکدا بەریتانیا لە چەند ساڵی رابردوودا لە میدیای جیهانی و کوردیدا زیاتر بە قەیرانی کۆچبەران و کێشە یاساییەکانی ناسراوە، بەڵام راستییەکی گرنگی ئەم وڵاتە ئەوەیە کە یەکێکە لە کاریگەرترین ناوەندەکانی دیاسپۆرای کوردی. دوای ئەڵمانیا، بەریتانیا دووەم گەورەترین کۆمەڵگەی کوردی لە ئەورووپا لەخۆدەگرێت. رووداو لە شاری بێرمینگهام، کە یەکێکە لە گرنگترین ناوەندەکانی دیاسپۆرای کوردی لە بەریتانیا، لەگەڵ کۆمەڵێک کەسایەتیی دیار و پسپۆڕی کوردی بەریتانیا کۆبووەتەوە بۆ تاوتوێکردنی دۆخی ئێستا و داهاتووی کوردانی بەریتانیا دەکەن.
لەنێو ئەو هەموو نادڵنیایی و بێ سەروبەرییەدا کورد رێگەیەکی لەپێشە کە دووەمی بۆ نییە و زۆریش گوتراوەتەوە. ئەویش خۆڕێکخستنەوە و یەکگرتنە
راستییەکەی حیزبوڵڵا هێزێکی گەورەی سنووربڕ و رێکخراو و کاریگەری سیاسی، ئابووری، کۆمەڵایەتی، خزمەتگوزاری، سەربازی، هەواڵگری و تەنانەت فەرهەنگیش بوو. کەچی لەماوەی چەند هەفتەیەکدا ئیسرائیل پەڕ و باڵی کرد، بەڵام هیچ گەرەنتییەک نییە پەڕ و باڵەکان درێژنەبنەوە.
پەیامی خەڵکی ئەمریکا روونە، ئێوەش لەنێوخۆتاندا خۆتان رێکبخەنەوە و بەهێز بکەن. بۆ ئەوەی ترەمپ وەک بەهێزێک مامەڵەتان لەگەڵ بکات. ئەو پەیامە بۆ کوردستانیشە. شیکارییەکم خوێندەوە کە روونیدەکردەوە چۆن ئەورووپاییەکان خەریکن سیستمە ئابووری و سیاسی و سەربازییەکەیان وردە وردە ترەمپ پرووف دەکەن. واتە وای لێدەکەن بە بڕیارێکی لەپڕی ترەمپ زیانی گەورەیان پێنەکەوێت. لە دڵی خۆمدا گوتم: ئەوانە بەو مێژوو و هێز و کاریگەرییەی بەسەر دنیاوە هەیانە ئاوا خۆیان بۆ ترەمپ پرووفبوون ئامادە بکەن، دەبێ ئێمەی پەرتەوازەی لاواز لەڕووی سیاسی و ئابووری و دیپلۆماسی و هەموو روویەکی دیکەوە، هەروەها مارانگەستەی بڕیاری پێشتری ترەمپ (لە شازدەی ئۆکتۆبەر)، چیمان پێبکرێ بۆ ئەوەی جارێکی دیکە بڕیارێکی 'کاکە سوور' نەمانگەزێتەوە؟ ئای لەو رۆژەش کە گەزینەکە هێندە کاریگەر بێ، ئەوەی هەشمانە لەدەستبچێ!
لە نیویۆرکی ئەمریکا، هەشەتمین فێستیڤاڵی فیلمی کوردی بەرێوەدەچێت، جگە لە پێشاندانی فیلم، چالاکی دیکەی کولتووری لەخۆدەگرێت و چالاکییەکانی لە 12-19ـی تشرینی یەکەمی 2024 بەڕێوەدەچێت.
لە بەرلین نەریتێکی ساڵانەی هونەری هەیە، ئەویش فێستیڤاڵی تایبەت بە تیشکە، کاری هونەریی باڵا و جوان بە تیشکی رەنگاورەنگ لەسەر دیوار و شوێنە دیارەکانی شارەکە نمایش دەکرێن.
باکۆ سۆرانی ساڵانی درێژە لە هۆڵەندا دەژیت. میدیای هۆڵەندی بەڕێزەوە باسی کارە هونەرییەکانی خۆی و هاوڕێکانی دەکات. شانۆکارێکە کە بە ئیشی بەرز لەسەر شانۆی هۆڵەندی دەوەستێ و چەپڵەی بۆ لێدەدرێ.
هونەر خدر بەربژێر بوو بۆ بوونە "مستەر فینلەند"ـی 2024، پێشتریش وەک مۆدێل بەشداریی لە زۆر کێبڕکێدا کردووە. هونەر لەبارەی بەربژێربوونەکەی میوانی دیاسپۆرابوو، گوتی" وەک مۆدێل بەشدارییم لە چەندین کێبڕکێ لە ئەورووپادا کردووە، بۆ ئەمجارەش بەربژێر بووم بۆ میستەر فینلاندنی 2024، بەڵام سەرکەوتوو نەبووم".
رووداو دیجیتاڵ نووشین و هاوژینەکەی بە زمانەکانی کوردی و عەرەبی لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکاندا دەردەکەون. بە نواندنە سادە و واتادارەکانیان هەواداری زۆریان بۆ خۆیان کۆکردووەتەوە و نزیکەی چوار سەت هەزار کەسن.
سیلینا محێدین دەنگی نوێ و خۆشی هەیە. خەونی گەورەی هونەریی هەن. ئەو لە ئەڵمانیا لەدایکبووە و لەو نەوەیەی دیاسپۆرای کوردییە کە دەیانەوێ نێوبانگی جیهانی بۆ کارەکانیان پەیدا بکەن.
لە هۆڵەندا د. ئیبراهیم سەلمان لە هەشتاکانی سەدەی رابردووەوە لەسەر شانۆ و لەسەر شاشەکانی ئەو وڵاتە، رۆمانەکانی لەسەر رەفەی کتێبخانەکانی ئەو وڵاتە هەبووە و هەیە. 14 ساڵ بوو ئەو نووسەر و ئەکتەر و کەسایەتییە فەرهەنگییە کوردستانی و هۆڵەندییە هیچ رۆمانێکی نوێی بڵاونەکردبووەوە، بەڵام ئەمڕۆژانە رۆمانی "ئۆزی" بە زمانی هۆڵەندی خستە بازاڕەوە.
ئەستەمە کەس هەبێ گوێ لە میوزیکی کوردی بگرێ و بۆ جارێکیش بێ گوێی لە ژەنینێکی ئازاد خۆشناو نەبووبێ. بە پەنجە جادووییەکانی و بەو بزەیەی بەردەوام لەسەر لێویەتی، کەمانەکەی دەکاتە ئامێرێکی ئەفسووناوی کە چیرۆکی زۆر پڕسۆز دەگێڕێتەوە.
چیرۆکی ژیانی پارێزەرێکی کورد لە فەرەنسا زۆر باڵکێشە. هەر لە بەشداریی لە دامەزراندنی ئینستیتوتی کوردی لە پاریسەوە تاوەکو بەشداریکردن لە بوویەرە گەورە سیاسی و کۆمەڵایەتییەکانی کورد لە فەرەنسا.
لە ئەنجامی تەقینی سیستمی غازی باڵەخانەیەک لە ئیزمیر، چوار کەس گیانی لەدەستدا و 15 کەسی دیکەش برینداربوون.
ئەوەی لەمڕۆژانەدا بەرامبەر خەڵکی بێگوناهی غەززە دەیبینین جینۆسایدە. جینۆسایدێک کە حەماس بەئەنقەست هانی روودانی دەدات و ئیسرائیلیش بێڕەحمانە بەرامبەر خەڵکی سیڤیل دەیکات.
سێیەمین فێستیڤاڵی فیلمی کوردی لە ئەمستەردام دەستیپێکرد، تێیدا دەیان فیلم بەشدارن و رکابەری بردنەوەی خەڵاتەکە دەکەن.
هێشتا بەریتانیا نەیتوانیوە بڕیاری ناردنی پەنابەران بۆ رواندا جێبەجێ بکات، کەچی ئەڵمانیا و یەکێتیی ئەوروپا بەنیازن بەشوێنپێیدا بڕۆن.
شڤان پەروەر بەبۆنەی تێپەڕینی 50 ساڵ بەسەر دەستپێکی کاری هونەرییدا، رۆژی شەممە 23ـی کانوونی یەکەمی 2023، لە شاری دویزبۆرگی ئەڵمانیا زنجیرە کۆنسێرتێک دەستپێدەکات.
بەگوێرەی ئامارێکی دەزگەی کاری یەکێتیی ئەوروپا رێژەی بێکاری لە هۆڵەندا دابەزیوە بۆ 3.5%، ئێستا نزیکەی 200 هەزار دەرفەتی کار بە بەتاڵی ماونەتەوە. دەزگەکە دابەزینی ئاستی بێکاری لەو وڵاتە بۆ ئەو رێژەیە بە "مێژوویی" ناودەبات.
بێری شەڵماش دەرهێنەرێکی کوردستانی و هۆڵەندییە، دەیەوێت لە شەوی یەڵدای ئەم ساڵدا، چالاکییەکی تایبەت بۆ ژنانی ئازا رێکبخات بە ناونیشانی "ئاگری نێو چاوەکانیان".
شارەزایەکی کاروباری هۆڵەندا دەڵێت، دیلان یەشیلگۆز بەربژێرێکی کوردە دەیەوێت ببێتە سەرۆکوەزیرانی داهاتووی هۆڵەندا و چانسی ئەو لە سێ بەربژێرەکەی دیکە زیاترە بۆ بەدەستهێنانی پۆستی سەرۆکوەزیران. بەربژێرێکی کورد بۆ پەرلەمانی هۆڵەنداش باس لەوەش دەکات، ئەگەر بچنە پەرلەمان مووچە زیاد دەکەن و نرخی شتومەک کەمدەکەنەوە
رووداو لە دیاسپۆرا پێنج ساڵە بەدواداچوون بۆ کردەوە تاوانکارییەکانی سوێد دەکات. دوو گرووپی تاوانکاریی کوردی پێشەنگی تاوانەکانی سوێدن، ئەو دوو گرووپە دەستیان داوەتە شەڕی براکوژی و پەنجەکانی یەکدی دەشکێنن، دەزگەی هەواڵگریی سوێدیش دەڵێت، "تواناکانمان بەشی ئەو هەموو تاوانە ناکات و فریا ناکەوین." کوردێک لە سوێد بە "رێوییە کوردەکە" ناوی دەرکردووە، لێرەوە چیڕۆکی ئەویشتان بۆ دەگێڕینەوە.
لە ئەڵمانیا وردەوردە ئەنجامی تاقیکردنەوەکانی قوتابخانەکان دەردەکەون. دەریشدەکەوێت کێ لە کوێ یەکەم بووە. لە سەرتاسەری ئەڵمانیادا کورد پەیوەندی بە هێڵی گەرمی دیاسپۆراوە دەکەن و باسی ئەوە دەکەن کە رۆڵەکانیان توانیویانە یەکەم بن.
دارا لالۆ ئەکتەرێکی گەنجی بزۆزە لە ئەوروپا، خەڵکی شاری کۆبانێی رۆژئاوای کوردستانە، رۆژانی رابردوو چووە 76مین فێستیڤاڵی نێودوڵەتیی فیلمی کان.
