بێشکچی: هەرێمی کوردستان پێگەیەکی شەرعیی یەکلاکەرەوەیە بەڵام ناتوانێت نوێنەرایەتیی هەموو کورد بکات

 

ئەمڕۆ (چوارشەممە، 25ـی شوباتی 2025) ئیسماعیل بێشکچی، وەک بەشداربووی سەرەکی لە سێیەمین کۆڕبەندی هەولێر، گوتارێکی لەبارەی کورد پێشکێش کرد. 

 

بێشکچی رایگەیاند، لە سەردەمی کۆمەڵەی نەتەوەکان (عصبة الأمم) کۆمەڵگەی نێودەوڵەتیی دوای جەنگی یەکەمی جیهانی، سزای زۆر قورسی لە دژی کورد و کوردستان جێبەجێکرد، زۆر ناهەقییان لە دژی کورد و کوردستان کرد. بەریتانیای مەزن و فەرەنسا کە دوو هێزی ئیمپریالیزمی ئەو سەردەمە بوون، لەگەڵ دوو وڵاتی رەسەنی رۆژهەڵات دا کە ئیپمراتۆرییەتی عوسمانی و درێژەپێدراوەکەی کۆماری تورکیا، لەگەڵ ئیمپراتۆرییەتی فارس و درێژەپێدراوەکەی شاهی ئێران؛ ئەم چوار هێزە پێکەوە دەستیان لەناو دەستی یەکدی نا و هاوئاهەنگییان کرد. کورد و کوردستانیان لەتلەت، پارچەپارچە و دابەش کرد. 

 

بێشکچی راشیگەیاند، لۆرد جۆرج، سەرۆکوەزیرانی ئینگلتەرا، جۆرج کیلاڤانسۆن، سەرۆککۆماری فەرەنسا و ترۆبیل سۆن، سەرۆکی ئەمریکا، ئەم سێ سەرۆکە لەسەر یەک مێز کۆبوونەوە، کوردستانیان پارچەپارچە کرد و دابەشیان کرد. لە راستیدا ئەمە ناحەقییەکی زۆرە لە دژی 50 بۆ 60 ملیۆن کورد، کە گەورەترین نەتەوەیە لە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتیدا خاوەن ناسنامەی خۆیان نین. بۆ نموونە وڵاتانی کەنداو؛ کوێت، قەتەر، بەحرەین، عەممان و ئیمارات کۆی گشتیی ژمارەی دانیشتووانیان ناگاتە یەک ملیۆن کەس، بەڵام هەریەکە و دەوڵەتی سەربەخۆی هەیە. وڵاتانی یەکێتیی ئەورووپا وەک قوبرس، لوکسەمبۆرگ، ماڵتا ئەوانیش ژمارەی دانیشتووانیان ناگاتە یەک ملیۆن کەس، کەچی ئەمانە دەوڵەتن، بەڵام 50 بۆ 60 ملیۆن کورد ناسنامەیان نییە. 

 

 

لەبارەی پاشخانە مێژووییەکەیەوە، بێشکچی ئەوەی خستەڕوو لە ساڵانی 1920ـەکانەوە، کورد و کوردستانیان پارچە پارچەکرد، لەتلەتیان کرد و دابەشکرد. هەر لەم سەردەمەدا مافی چارەی خۆنووسین یەکێک بوو لە بنەماکانی نەتەوەکان بۆ ئەوەی دەوڵەتی سەربەخۆ دابمەزرێنن. هەر لەم سەردەمەشدا لە باکووری ئەفریقا، رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باشووری ئاسیا چەندین وڵات دامەزران و سەربەخۆ بوون، کەچی کوردیان دابەش کرد. 

 

باسی لەوەشکرد، کۆمەڵەی نەتەوەکان (عصبة الأمم) لە بیستەکانی سەدەی رابردوو دا بە ئامانجی بەدیهێنانی ئاشتی بۆ تەواوی جیهان دامەزرا. نەک ئاشتی بەدی نەهێنا، نەیتوانی رێگر بێت لە سەرهەڵدانی جەنگی دووەمی جیهانیش. بەڵام لە کاتی جەنگی دووەمی جیهانیدا سەرۆکەکان بەپێویستیان زانی رێکخراوێکی دیکەی نێودەوڵەتیی دابمەزرێنن ببێتە شوێنگرەوەی کۆمەڵەکە، بەمەش لە ساڵی 1945 نەتەوە یەکگرتووەکانیان پێکهێنا. دوای ئەمە گۆڕانکاری زۆر گەورە لەسەر ئاستی جیهان روویاندا، بەڵام لە کوردستان هیچ گۆڕانکارییەک رووینەدا، پارچەپارچەبوون بەردەوام بوو. بەمەش نەوەستان هەر هەڵمەت و هانگاوێکی شۆڕشگێڕانە لە هەر چوار پارچەکە روویاندا لەپێناو سەربەخۆیی کوردستان، بە گرووپە تیرۆریستەکان پۆلین کران. 

 

 

هەروەها گوتی "رۆژی 11ـی ئاداری 1970 رێککەوتنی ئۆتۆنۆمی کوردستان لەنێوان مەلا مستەفا بارزانی و سەدام حوسێن کرا. لێرەدا دیپلۆماسییەتی کراوە هەبوو، کە تێیدا مەلا مستەفا بارزانی داوای ئۆتۆنۆمی بۆ هەر سێ پارێزگای هەولێر، دهۆک و سلێمانی کرد. لە بەرامبەردا ئەو ناوچانەی لە دەرەوەی خاکی کوردستان بوو، داوای کرد سەرژمێری بکرێت. ئەگەر ژمارەی کورد زیادیکرد ناوچەکان بگەڕێندرێنەوە نێو نەخشەی کوردستان و ئەگەر ژمارەی عەرەب زیاتر بوون، با لەسەر نەخشەی عێراق بمێنێتەوە. 

 

گوتیشی "کورد داوای دەکرد ئەم رێککەوتنە جێبەجێ بکرێت. لەپاڵ دیپلۆماسیی کراوەدا، دیپلۆماسی شاراوە لە ئارادابوو، رێگەیان نەدا سەدام جێبەجێی بکات. ئێران، تورکیا و سووریا رێگەیان نەدا سەدام سەرژمێری بکات، ئیدی ئەمە بوو، پرسەکەی یەکلایی کردەوە و رێککەوتنەکە جێبەجێ نەکرا." 

 

هەروەها باسی لەوەشکرد، تەنانەت لە دوای 2005 کە دەستووری نوێی عێراق دامەزرا، دووبارە هەوڵەکان چڕکرانەوە بۆ ئەوەی سەرژمێری لە ناوچەکانی دەرەوەی هەرێمی کوردستان نەکرێت. بەڵام دیسان نەکرا و هەریەک لە عێراق، ئێران، تورکیا و سووریا رێگر بوون. بەدڵنیاییەوە دیپلۆماسییەتی نهێنی کارا بوو. لە ریفراندۆمی 2017ـشدا هەمان شتمان بینی. 

 

لە کۆتایی گوتارەکەیدا رایگەیاند، ئیسماعیل بێشکچی رایگەیاند ئەمڕۆ هەرێمی کوردستان پێگەیەکی شەرعی یەکلاکەرەوەیە، بەڵام ناتوانێت نوێنەرایەتی کورد بکات لە نەتەوە یەکگرتووەکان و رێکخراوی هاریکاری ئیسلامی و پلاتفۆرمە نێودەوڵەتییەکان. پێویستە دەوڵەتێکی سەربەخۆ بێت بۆ ئەوەی ببێتە ئەندامێکی فەرمی. بۆیە دەبێ هەوڵەکان چڕبکرێنەوە بۆ سەربەخۆبوونی کوردستان.