رووداو دیجیتاڵ
ئەندامێکی لیژنەی سیاسەتی دەرەوەی پەرلەمانی ئەڵمانیا رەخنە لە بیرۆکەی گەڕاندنەوەی کۆچبەرانی سووریایی دەگرێت و بە "گەمژەیی" ناوی دەبات. هەروەها باس لە پێویستی دۆزینەوەی چارەسەری دیپلۆماسی بۆ کێشەکانی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست دەکات، لەوانە پرسی کورد لە باکووری رۆژهەڵاتی سووریا.
رالف شتێگنەر، ئەندامی پارتی سۆسیال دیموکرات و ئەندامی لیژنەی سیاسەتی دەرەوەی پەرلەمانی فیدراڵیی ئەڵمانیا، لە هەڤپەیڤینێکدا لەگەڵ تۆڕی میدیایی رووداو کە ئاڵا شاڵی لەگەڵی ئەنجامی دا، روانگەکانی خۆی سەبارەت بە چەندین پرسی گرنگی نێودەوڵەتی و ناوخۆیی دەخاتەڕوو. تیشک دەخاتەسەر کاریگەرییەکانی گەڕانەوەی دۆناڵد ترەمپ بۆ کۆشکی سپی، پەیوەندییەکانی نێوان ئەمریکا و ئەورووپا، قەیرانی ئۆکراینا، دۆخی سووریا و پرسی کۆچبەران.
شتێگنەر، نیگەرانیی خۆی سەبارەت بە هەڵکشانی راستڕۆی توندڕۆ لە ئەورووپا و پێداگری لەسەر پێویستی پاراستنی دیموکراسی و بەهاکانی دەکات. هەروەها جەخت لەسەر گرنگی یەکگرتوویی ئەورووپا و پێویستیی گەشەپێدانی پەیوەندییەکان لەگەڵ وڵاتانی دیکەی دیموکراتی جیهان دەکات.
دەقی هەڤپەیڤینی رووداو لەگەڵ رالف شتێگنەر:
رووداو: بەرێز شتێگنەر دەمەوێت بزانم دوای ئەوەی دۆناڵد ترەمپ سوێندی یاسایی خوارد و وەکو سەرۆکی ئەمەریکا دەستبەکاربوو، قۆناخی نوێی بەڕێوەبردنی ئەمریکا لەڕووی ئابووری، سیاسی و کۆمەڵایەتییەوە بۆ ئەڵمانیا و بۆ ئەورووپاش چ مانایەکی هەیە؟
رالف شتێگنەر: پێم وایە سەرکەوتنی دۆناڵد ترەمپ دەبێتە مەترسییەک، بەتایبەت بۆ کۆمەڵگەی ئەمریکا، چونکە دەیەوێت زۆر شت کە لە رابردوودا باش بوون بە شێوەیەکی رادیکاڵ بگۆڕێت، بۆ نموونە بە لێبووردنی ئەو کەسانەی هێرشیان کردە سەر کۆنگرێس و هەوڵی کودەتایان دا، چونکە هەندێک شت وای لێ دێت کە بەشێوەیەکی سرووشتی کەمتر بایەخی پێ دەدرێت، بەتایبەتی ئەوەی کە پەیوەندی بە خەڵکەوە هەیە.
ئەمە هەروەها تاقیکردنەوەیەک دەبێت بۆ پەیوەندیی نێوان ئەمریکا و ئەورووپا، بەڵام هێشتا من هەمیشە دەڵێم ئەمریکا دیموکراسییەتی زۆر بەهێزە، بەردەوام لە مێژوودا توانیویەتی بۆ نموونە لە کاتی قەیرانی گەورەی سەدەی رابردوودا، نەکەوێتە ناو فاشیزم وەکو ئەڵمانیا، بەڵکو وەکو دیموکراسییەکی لیبراڵ بمێنێتەوە.
کۆمەڵگە بەهێزە، کۆمەڵگەی مەدەنی بەهێزە، بۆیە ئەوان ترەمپ تێدەپەڕێنن، ئەگەرچی چوار ساڵی سەخت دەبێت. نابێت خۆمان بخەڵەتێنین لەم بارەیەوە، هەروەها دەبێت کەمێک هۆشیار بین - پێویست ناکات هەموو وشەیەک بپشکنین و باوەڕی پێ بکەین، بەڵام ئێمە هەندێک "مامەڵە" دەبینین، وەک دەڵێن، کە لەڕووی ناوەڕۆکەوە پێمان خۆش نابێت. نابێت بەشێوەیەکی ملکەچانە مامەڵە لەگەڵ ئەمریکا بکەین، یان خۆمان بکەینە ژێردەستە، بەڵکو هەوڵ بدەین لە ئەورووپا پێکەوە بین، باش پێکەوە کار بکەین، بۆ ئەوەی بتوانین فاکتەرێک بین بۆ ویلایەتە یەکگرتووەکان و لەگەڵیان هەڵبکەین.
رووداو: بەتەواوی ئەڵمانیا و ئەورووپا چاوەڕێی چی دەکەن و هەروەها ئەمە مانای چییە بۆ پەیوەندییەکانی نێوان ئەمریکا و ئەورووپا؟
رالف شتێگنەر: ئێستا ئێمە لە زۆر رووەوە پشت بە ئەمریکا دەبەستین - وەک ئەو وڵاتەی کە بەرگری لە پاراستنی ئەوروپا دەکات، وەک هێزی پێشەنگی رۆژئاوا، تەنها شتێک کە لە دۆناڵد ترەمپ روونە پێشبینی نەکراوییەتی. ئەمەش پێناچێت بگۆڕێت. بەڵام من دەڵێم: چوار ساڵ چوار ساڵە و ئەمەش تێدەپەڕێت. لە ویلایەتە یەکگرتووەکان، پارێزگارە کۆماریخوازەکان و بەرژەوەندی سیاسی و ئابووری دیکەیش هەن، کە لە کۆتاییدا ئاراستەیەکی نوێ دیاری دەکەن.
ئەوەی زۆر گرنگە ئەوەیە کە لە ژێر دەسەڵاتی ترەمپدا، باج لەسەر کۆمپانیا ئەوروپییەکان و داواکاری بۆ زیادکردنی بەرچاوی بودجەی سەربازیمان دەبێت. نابێت هەوڵ بدەین بە جێبەجێکردنی ئەو شتانەی کە لە بەرژەوەندی خۆماندا نین ئەمریکییەکان ڕازی بکەین. ئاسایش لە ئەوروپا تەنها کاتێک دەکرێت کە ئەوروپییەکان باشتر پێکەوە کار بکەن، بەڵام ئەمە زەحمەتتر بووە، کاتێک بیر لە وڵاتانی وەک نەمسا، هەنگاریا، ئیتاڵیا، یان هۆڵەندا دەکەیتەوە. حکومەتە راستڕەوەکان، هەندێکیان تەنانەت حکومەتی تووندڕەوی راست، لەوێ خۆیان جێگیر کردووە، ئەمە کێشەیە.
دەبێت کار لەسەر ئەوە بکەین کە ئەوروپییەکان دووبارە زیاتر پێکەوە هاوکاری بکەن. نموونەیەکی ئەرێنی دەکرێت چوونی فینلەندا و سوید بۆ نێو ناتۆ بێت - دوو وڵات کە سەر بە کۆمەڵگای بەهاکانی ئەوروپان. پەیوەندی نێوان ئەڵمانیا-فەرەنسا دەکرێت زیاتر بەهێز بکرێت، هەروەها پەیوەندییەکانی نێوان ئەڵمانیا-پۆڵۆنیا. زۆر هاوبەشی و هاوکاری دیکە لە ئەوروپا دەکرێت زیندوو بکرێنەوە. من پێم وایە بەشێکی گرنگی کلیلی مامەڵەکردن لەگەڵ ویلایەتە یەکگرتووەکان لە ئەوروپایەکی یەکگرتوو و تواناداردایە.
لە هەمان کاتدا دەبێت لەگەڵ وڵاتانی دیکەی جیهان قسە بکەین کە دیموکراسین، تەنانەت ئەگەر لە هەندێک رووەوە جیاواز لە ئێمە هەڵسوکەوت بکەن. وڵاتانی وەک هیندستان، بەڕازیل، یان سەنیگال رۆڵێکی گرنگ دەگێڕن. بە بۆچوونی من، راوێژکاری فیدراڵی هەوڵ دەدات دیالۆگ لەگەڵ ئەم وڵاتانەش بکات، بێ ئەوەی باس لە پرسی باشی یان خراپی مامەڵە و سیاسەتی ئەو وڵاتانە بکرێت. لە جیاتی ئەوە، دەبێت پێکەوە کار لەسەر چارەسەری ئەو کێشە جیهانییانە بکەین، کە کاریگەرییان لەسەر هەموومان هەیە.
رووداو: بەرێزتان ئاماژەتان بە خاڵێکی سەرنجڕاکێش دا. ئێمە ئێستا ئەگەر تەماشای دۆخی سیاسی نەمسا، هۆڵەندا و هەندێ وڵاتانی دیکە بکەین، هەروەها لە ئەڵمانیا تا دێت پارتی جێگرەوە بۆ ئەڵمانیا بەهێزتر دەبێت. بە رای ئێوە دیموکراسی لە ژێر هەڕەشەدایە؟
رالف شتێگنەر: ئەمە کێشەیەکە، چونکە نەوەکەی من یەکەم نەوەیە کە لە ئاشتی و خۆشگوزەرانیدا گەورە بووە. ئەمەش ئەرکێک دروست دەکات بۆ دڵنیابوون لەوەی، کە ئەمە بۆ منداڵ و نەوەکانمان هەر راست بێت. بەڵام تەنها ئاشتی و خۆشگوزەرانی نین لێرەدا هەڕەشەیان لەسەرە - دیموکراسیش هەیە، بەتایبەتی لەلایەن دوژمنانی دیموکراسییەوە.
بەڵام ئەرکی ئێمەشە، لەگەڵ هەموو پارتە دیموکراتییەکان، هەموو شتێک، کە لە توانادا هەیە بکەین بۆ پاشەکشەپێکردنی دوژمنانی دیموکراسی. دەتوانین ئەمە بەدەست بهێنین بە دروستکردنی سیاسەتێکی باشتر، کە گرنگی بە کێشە رۆژانەکانی خەڵک بدات - وەک کرێ، چاودێری، تەندروستی، کار و خانەنشینی. لەوەش زیاتر، پێویستمان بە دۆزینەوەی زمانێکە کە هەرچەندە لە ناوەڕۆکدا وەک هی پۆپۆلیستەکان سادە نییە، بەڵام روون بێت بۆ ئەوەی خەڵک بزانن ئێمە پشتگیری چی دەکەین.
دەبێت بۆ خەڵکی روون بکەینەوە کە ئەوانەی دەنگ بە دوژمنانی دیموکراسی دەدەن ، ئەو لقە دەبڕنەوە، کە هەموومان لەسەری دانیشتووین.
رووداو: ئەمەریکا بەهێزترین ئەندامی ناتۆیە، چ گۆڕانکارییەک چاوەڕێی ئەندامانی ناتۆدەکات؟
رالف شتێگنەر: داواکاری هەیە کە بودجەی سەربازیمان بە شێوەیەکی بەرچاو زیاد بکەین، پێم وا نییە دەبێت ئەوە بکەین. چونکە ناتوانین چاوەڕێی ئەوە بکەین، کە ئەمریکا ٨٠ ساڵ دوای جەنگی جیهانی دووەم بە تەنیا بەرگریمان لێ بکات، ئەوە بژاردەیەک نییە، بەڵام من پشتگیری زیادکردنی زۆری بودجەی سەربازیمان ناکەم، بەتایبەتی چونکە جیهان لە کەمی چەک ئازار ناچێژێت. لە جیاتی ئەوە، کەمیمان لە سەرچاوەکان هەیە بۆ چارەسەرکردنی کێشە راستەقینەکان: هەژاری، وێرانکردنی ژینگە، شەڕی ناوخۆ و کۆچبەریی.
ئێمە دەبێت وەبەرهێنان لە داهاتوودا بکەین. نابێت هەرگیز رێگە بدەین ئاسایشی ناوخۆیی و دەرەکی دژی ئاسایشی کۆمەڵایەتی بەکار بهێنرێت. ئەگەر ئەوە بکەین، لە بەرامبەر پۆپۆلیستەکان دەدۆڕێین و ئەوە نەک تەنها لە رووی سیاسییەوە، بەڵکو لە رووی ناوەڕۆکیشەوە هەڵە دەبێت.
رووداو: واتا ئێوە لەو باوەڕەدان کە وڵاتانی ئەورووپا دەتوانن بڵێن نا بۆ لە سەدا پێنج؟
رالف شتێگنەر: وابێت باشە - ئەمریکا هێشتا بەرژەوەندی هەیە، ئەوانە لە ئەوروپا دەمێننەوە. ناتۆ و هاوکاری بۆ ئەوە نییە بەو شێوەیە کار بکات کە یەکێک فیکە لێبدات و ئەوانی دیکە دەستیان بۆ کڵاوەکەیان ببەن و بڵێن 'بەڵێ گەورەم.' بەڵکو ئێمە وڵاتانی خۆباوەڕین - پێویستە ئەرکە ماڵییەکانی خۆمان جێبەجێ بکەین، بەڵام نابێت خۆمان ملکەچ بکەین. پێم وایە دەبێت بە جیدیەتی پێویست لە نێوان هاوڕێیاندا، بتوانین بە شێوەیەکی شارستانی قسەی دڵی خۆمان بۆ یەکتر بکەین - ئەوە ئەوەیە کە دەبێت بیکەین.
رووداو: ئێستا ئەورووپا سەرقالی شەڕی ئوکراینایە. ترەمپ بەڵێنی دا کۆتایی بەو شەڕە بهێنێت، ئێوە لە چ رێککەوتنێک دەترسن کە ترەمپ بیکات بە بێ پرسی وڵاتانی ئەورووپا؟
رالف شتێگنەر: من پێم وایە پووتین حەز بە مامەڵەکردن لەگەڵ دیکتاتۆرەکان دەکات، چ لە کۆریای باکوور یان لە شوێنی دیکە، کە ئەو مامەڵەیەک لەگەڵ پووتین لەسەر حسابی ئۆکرانیا دەکات. ئەمە شتێکی باش نییە، چونکە ئۆکرانیا دەوڵەتێکی سەربەخۆیە. دەبێت شەڕ کۆتایی پێ بێت، بەڵام دەبێت بە شێوەیەک کۆتایی پێ بێت کە دانوستاندنی تێدا بێت، کە ئۆکرانیا بەشداری تێدا دەکات.
با سەیری رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بکەین، باشە کە ئاگربەست هەیە، باشە کە هەندێک بارمتە ئێستا ئازاد دەکرێن. بەڵام من نامەوێت ئاڵوگۆڕەکە ئەوە بێت کە سیاسەتی نیشتەجێکردن بە شێوەیەک ئەنجام بدرێت، کە شایستەی دیموکراسی نەبێت و ببێتە هۆی ئەوەی نەوەی نوێ لە رقی یەکتردا گەورە ببن. پێویستمان بە ئاسایشە بۆ ئیسرائیل و مرۆڤایەتی و بۆ گەلی فەلەستین.
رووداو: دەگەڕێمەوە بۆ شەڕی ئۆکراینا، وڵاتانی ئەوروپا ترسی ئەوەیان هەیە کە ترەمپ بەبێ رەزامەندی ئۆکراینا رێککەوتن لەگەڵ پووتین بکات، ئەم ترسە رەوایە؟
رالف شتێگنەر: من پێم وایە ئەوەی کە ئەو (ترەمپ) ئەمە دەکات بەبێ بەشداری ئەوروپییەکان یان ئۆکرانیا خراپ تەواو دەبێت. ئێمە ئەمەمان لە ئەفغانستانیش لەو کاتەدا بینی. لەو کاتەدا ترەمپ مامەڵەیەکی لەگەڵ تاڵیبان کرد. باش نەبوو، ناتۆی تێدا بەشدار نەبوو، حکومەتی ئەوێی تێدا بەشدار نەبوو. بەم شێوەیە ئەو شتەکان دەکات. لەبەر ئەوەیە کە باشتر دەبێت ئەگەر ئەوروپا خۆی دەستپێشخەری دیپلۆماسی بکات. ئەڵمانیا دەتوانێت پێشەنگی بکات بە ئازایەتییەوە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست. لانی کەم دەبێت ئێمەش ئەوە بکەین.
رووداو: بەرێزتان وەک سۆسیال دیموکرات و هەروەها وەک پسپۆر لە سیاسەتی دەرەوەی ئەڵمانیا، چۆن دەڕواننە دۆخی ئێستای سووریا و پێتان وایە کە دەبێت ئەڵمانیا و هەروەها وڵاتانی ناتۆ رۆڵێکی کارا بگێڕن؟
رالف شتێگنەر: سووریا نموونەیەکە، کە دیکتاتۆرییەتێکی خوێناوی کۆتایی هاتووە. سوپاس بۆ خودا. ئەو راستییەی کە وای لە پارێزکارە ئەڵمانییەکان کردووە دەستبەجێ بڵێن هەموو سوورییەکان دەبێت بگەڕێنەوە ماڵ، ناشیرینە. ئەمە بە راستی گەمژەیی و نەبوونی ویژدانە، بە ڕاستی تووڕەم دەکات. دەبێت سەیری شتەکان بکەین، دەبێت قسە لەگەڵ دەوڵەتە دراوسێکان بکەین، لەوانەش تورکیا و ئەوانی دیکە کە پێویستە قسەیان لەگەڵ بکەین، هەرچەندە لەوێ هاوبەشی سەختن، بۆ بینینی ئەوەی چی لێ دەردەچێت.
دەترسم رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە هەموو ئەو کارەکتەرانەی کە لەوێ هەمانە، وەک بەرمیلی بارووت وا بمێنێتەوە، دەستپێشخەرییە دیپلۆماسییەکان بەپەلە لە یەکێتی ئەوروپاوە پێویستن. ئەو راستییەی کە ئێمە ئەمەمان لە رابردوودا نەکردووە شکستێکی گەورەیە.
رووداو: لە باکووری رۆژهەڵاتی سووریا حکومەتی دیفاکتۆی کورد هەیە، کە تورکیا هەموو هەوڵێک دەدات بۆ نەهێشتنی. ئێوە وەک سۆسیال دیموکراتەکان ئەگەر دووبارە سەرکەون لە هەڵبژاردنەکاندا، چۆن مامەڵە لەگەڵ ئەم حکومەتە دەکەن؟ چۆن دەتانەوێت چارەسەری ئەو کێشانە بکەن لە سووریا؟
رالف شتێگنەر: لە پشت دەرگا داخراوەکانەوە هێشتا دەکرێت شتەکان چارەسەر بکرێن. دیپلۆماسی بەم شێوەیە کار دەکات - رێگایەکی دیکە نییە. چارەسەری سادەش نییە بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ تورکیا. تورکیا هاوبەشێکی سەختە. بە ڕاستی، زۆر لەو شتانەی لەوێ روودەدەن قبوڵ ناکرێن. لە هەمان کاتدا، تورکیا وڵاتێکی ناتۆشە. ئەمە بە سرووشتی پێمان دەڵێت کە دەبێت ئەم کێشانە لەناو ناتۆدا چارەسەر بکەین و قسە لەگەڵ یەکتر بکەین، بەڵام ئەگەر رێچکەی سادە بۆ ئەمە هەبوایە، ئەوا ئێستا لەسەر مێزەکە دەبوون. ئەمانە بابەتی سەختن.
رووداو: پارتەکەتان خۆی بۆ ئەمە ئامادەکردووە؟
رالف شتێگنەر: پێم وایە ئەو پێشتر ئەمە دەکات. راوێژکارێکی فیدراڵیمان هەیە کە زۆر شارەزایە لە بەڕێوەبردنی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان. رکابەرەکەی کەسێکە کە هەرگیز لەسەر هیچ ئاستێک بەرپرسیارێتی جێبەجێکردنی نەبووە. هاووڵاتیان دەبێت زۆر بە وردی بیر بکەنەوە لەوەی کە ئایا، لە کاتێکی وەها قەیراناویدا، باشتر نییە کەسێکیان هەبێت، کە بەڕێوەبەرێکی قەیرانی شارەزایە و پێش قسەکردن و کارکردن بیر دەکاتەوە.
رووداو: دەگەڕێینەوە بۆ ناخۆی ئەڵمانیا، ئێوە وەک پارتی سۆسیال دیموکراتەکان چۆن دەتانەوێت لە ماوەی چەند هەفتەی داهاتوو دەنگی ئەو دەنگدەرانەی کە متمانەیان پێتان نەماوە دووبارە بەدەستی بهێننەوە؟
رالف شتێگنەر: پێم وایە دەتوانین خەبات بکەین. پێی ناگوترێت 'پیاسەی دەنگدان' بەڵکو هەڵمەتێکە، کە ئێمە ئەزموونمان هەیە و پێشتر ئەمەمان نیشان داوە. پێویستە قسە لەسەر کاری باش، کرێی گونجاو، خانەنشینی دڵنیا و چاودێری باش و شتی وا بکەین. پێویستە نیشانی بدەین ئاشتی و ئاسایش لە رێگەی ژیرییەوە باشتر بەدەست دێن.
سەبارەت بە سیاسەتی کۆچ، وەک لێرەش گوتم، ئەگەر دەرفەتمان بە هەموو ئەوانە بدایە، کە لێرەن - زۆر هەن کە پابەندی یاسا و رێسان - دەمانەوێت تێکەڵیان بکەین، دەرفەتیان پێ بدەین. ئەگەر ئەوانەی تاوانی تووندوتیژی ئەنجام دەدەن، کەمینەی بچووک، رێگەیان پێ نەدرێت بمێننەوە، زۆر کێشە چارەسەر دەکەین، بەبێ ئەم شێوە ترسناکانەی هاندان و پەیوەندیکردن، نیوەی ئۆکسجینی سیاسی لە پۆپۆلیستەکان دەبڕین.
رووداو: بەرێزتان دەبینن، کە لە پشت منەوە پۆستەری سەردار یوکسل دانراوە، کە بەرەچەلەک کوردەو کاندیدی پارتەکەتانە بۆ پەرلەمانی فیدرال، سەردار کەسێکی ناسراوە لە شارەکەی. لاتان چەند گرنگە، کە کاندیدەکانتان هەندێکیان بەرەچەڵەک ئەڵمان نین؟
رالف شتێگنەر: ئەمە تەنیا بەشێکە لە فرەیی. ئێس پی دی (SPD) پارتێکی جەماوەرییەو سەردار یوکسڵ کاندیدێکی نایابە. مرۆڤ تەنیا دەتوانێت پیرۆزبایی لە خەڵکی بۆخوم بکات بۆ ئەمە و هیواداربێت، کە بە دروستی دەنگی بۆ بدەن. پێم وایە ئەوان وا دەکەن، چونکە خەڵکی لێرە لە بۆخوم زیرەکن. لەوەش زیاتر، کێشەی ئێمە لە ئەڵمانیا فرەیی نییە، بەڵکو تەسک بیرییە.
کۆمێنتەکان
وەک میوان کۆمێنتێك بنووسە یان وەرە ژوورەوە و ههموو خزمەتگوزارییەکان بهكاربێنه
کۆمێنتێک دابنێ