کوردستان چۆن سوود لە یەکگرتوو ببینێت؟

 

ئەو کاتەى یەکگرتووى ئیسلامیى کوردستان وەکو حیزبێکى (ئیسلامیى سیاسى) خۆى راگەیاند، گەرچى کوردستان کەوتبووە ناو گێژاوى شەڕێکى قێزەونى براکوژییەوە، بەڵام هێشتا هەستى نەتەوایەتى هێندە زاڵ بوو، نەک هەر حیزبە چەپ و نەتەوەیى و عیلمانییەکان، تەنانەت کەسانێکى زۆر لە نوخبەى رۆشنبیر و نووسەرانى دەرەوەى حیزبەکانیش، دروستکردنى حیزبێکى ئیسلامیى ئیخوانیان بە مەترسى لەسەر ئایندەى کوردستان دەبینى. 

 

زۆربەمان باوەڕمان وابوو ئەم هێزە سیاسییە لەلایەکەوە دەبێتە هێزێکى دژە دیموکراسى و لەلایەکى دیکەشەوە کاریگەریى خراپ لەسەر کاڵکردنەوەى هەستى نەتەوەیى تاکەکانى کورد دروست دەکات و ئینتیماى نەتەوەیى و نیشتمانى دەگۆڕێت بۆ ئینتیما بۆ ئایین و نەتەوەى سەردەستەى زاڵى عەرەب. تەنانەت دەگوترا ئەم حیزبە بە دەست لەپشتدان و کۆمەکیى وڵاتانى کەنداو، وەکو ئامرازێک بۆ درێژەپێدانى (ستراتیژیى عەرەبى) بۆ زاڵبوون بەسەر نەتەوەکانى ناوچەکە، دروستکراوە. لاپەڕەى گۆڤار و رۆژنامەکانى ئەو سەردەمە کە بە قەڵەمى نووسەر و رۆژنامەنووسەکانى ئەوکاتى کورد نووسراون، گەواهى ئەو تێڕوانینە زاڵ و وێناکردنە گشتییەى ئەو کاتەن بۆ پێناسەکردنى یەکگرتووى ئیسلامیى کوردستان.

 

بەڵام ئەزموونى ئەم سێ دەیەیەى رابردووى کار و خەباتى یەکگرتووی ئیسلامى، هەموو ئەو تێڕوانین و بۆچوونانەى پێچەوانەکردەوە و سەلماندى کە یەکگرتووى ئیسلامى شتێکى دیکەیە. لەڕووی کارى رێکخراوەیى و پابەندبوونى بە بنەما دیموکراسییەکانەوە، لە هەموو حیزبەکانى دیکەى گۆڕەپانى سیاسیی کوردستان کە ئیدیعاى دیموکراسیەت دەکەن، نزیکترە لە پرەنسیپە دیموکراتییەکان. هەر لە پەیڕەوکردنى دادپەروەرى لەناو ژیانى حیزبی خۆی، لە رێزگرتن لە ئیرادەى ئەندامەکانى، لە پرەنسیپەکانى هەڵبژاردن، لە پابەندبوون بە سات و وادەى بەستنى کۆنگرەکانى. 

 

لە دەرەوەى ژیانى رێکخراوەیى و بۆ ناو کۆمەڵگەش، دەتواندرێت بەو جۆرە وێناى یەکگرتووى ئیسلامى بکرێت کە قوتابخانەیەک بوو بۆ پێگەیاندنى تواناى مرۆیى و بەرهەمهێنانى تاکى لێوەشاوە. ئێستا لە هەموو بوارەکاندا بە سەتان کادرى هەڵکەوتوو دەبینیت کە لە یەکگرتووى ئیسلامیی کوردستانەوە پێگەیشتوون. لەناو مامۆستایانى زانکۆ، لە ناوەندەکانى دیکەى خوێندن، لەناو پزیشک و کارمەندانى تەندروستى، دەزگا و ناوەندە میدیاییەکان، تا کەرتە گشتییەکانى حکومەت و ناو پەرلەمانیش، ئەندامەکانى یەکگرتوو لە ریزى پێشەوەى کەسە باشەکانن. 

 

لە سەردەم و هەلومەرجێکدا کە وڵاتەکە رۆچووەتە ناو زەلکاوى نەزانى و دواکەوتوویى و گەندەڵى سیاسى و ئیداری و فەسادى ئەخلاقییەوە، بەش بەحاڵى خۆم، خۆشحاڵم دەبینم هێزێکى سیاسى پابەند بە بەها مرۆیى و ئەخلاقییەکان هەیە و توانیویێتى خۆیى و ئەندامەکانى لە بۆن و بەرامەى ئەو زەلکاوە بپارێزێت. هەرکەسێکیش دوور لە دەمارگیریى ئایدۆلۆجی و بیرى تەسکى خێڵ و قەبیلە پەرستى، بڕوانێتە رەوشى سیاسى و کۆمەڵایەتى و ئیدارى کوردستان، ئەم راستییە دەزانێت و پێویستى بە چاوى ویژدان نییە، (بە چاوى سەر) جیاوازیى یەکگرتوو، یەکگرتووەکان دەبینێت.

 

هیچ کەس ناتوانێ پەنجەى تۆمەت بۆ ئەوە درێژبکات وەزیرێکى یەکگرتوی ئیسلامی لەو کابینانەى بەشدارییان تێداکردووە لە هەولێر و بەغدا، دۆسیەیەکى گەندەڵییان لەسەربێت. لەکاتێکدا زۆر بەدەگمەن کارەکتەرى حیزبە بەشدارەکانى دیکە دەدۆزیتەوە غەرق نەبووبێت لە گەندەڵى. ناتواندرێت ئەندامێکى یەکگرتووی ئیسلامى لە پەرلەمانى کوردستان، یان لە عێراق، بەوە تۆمەتبار بکرێت دەنگ و ویژدانى خۆى فرۆشتبێت، هەمیشە لەبەرەى بەرژەوەندیى خەڵکدابوون. لە پرس و بابەتە نەتەوەیى و نیشتمانییەکانیشدا دەنگ و هەڵوێستیان لە حیزبە نەتەوەییەکان بەهێزتر نەبووبێت، دەنگیان لاوازتر نەبووە. تەنانەت لەناو رێکخراوەکانى کۆمەڵگەى مەدەنیش، هیچ رێکخراوێک نییە سەر بە یەکگرتووی ئیسلامى بێت و مەلەفى گەندەڵى لەسەر بێت. ئەمانە و زۆر نموونەى دیکە هەن جیاوازیى پەروەردە و پێگەیاندنى کادیرەکانى یەکگرتوو دەسەلمێنن. 

 

پرسیارى گرنگ لێرەدا ئەوەیە چۆن و لەچى رێگەیەوە بتواندرێت کۆمەڵگە سوود لەم هێزە ببینێت؟ ئایا بۆ یەکگرتوو بۆ خەڵکیش هەر ئەوەندە بەسە کە وەک ناوەندێکى پێگەیاندنى تواناى مرۆیى بمێنێتەوە و کەسانى بەتوانا و لێوەشاوە بخاتە ناو کۆمەڵگەوە، یاخود پێویستە ئەرکى دیکەشى بخرێتە ئەستۆ؟ بێگومان هیچ ئەرکێک هێندەى پەروەردەکردنى دروست و پێگەیاندنى تواناى مرۆیى گرنگ نییە، بەڵام بۆ هێزێکى وەکو یەکگرتوو هەر ئەوەندە بەس نییە. دەبێت بەدواى رێگەیەکدا بگەڕێین ئەم توانا مرۆییە پەروەردەکراوە لە بوارى خزمەتى گشتى کۆمەڵگەدا بەکارببرێن.

 

رێگەى گونجاویش بۆ خزمەتى گشتى ئەوەیە کە هێزى سیاسى باش و کەسانى بەتوانا و لێوەشاوە دەسەڵاتیان بکەوێتە دەست، بەڵام زۆر هۆکار هەن کە یەکگرتووى ئیسلامى هیچ کاتێک پێگەى نەگاتە ئەو ئاستە جەماوەرییە کە بتوانێ دەسەڵاتى کوردستان بگرێتە دەست. چارەیەکى دیکە نییە جگە لەوەى کە دەبێت یەکگرتوو لەگەڵ هێزى دیکە بەشدار بێت لە دەسەڵات، بەڵام لێرەشدا ئەوەى وایکردووە رۆڵى بەشدارى یەکگرتوو یان هەر هێزێکى دیکەى سیاسى لاوازبێت، ئەو سیستم و شێوازە حوکمڕانییەى هەرێمى کوردستانە کە لە دەستپێکى یەکەم بناخەى حوکمڕانى کوردییەوە بە خراپى لەنێوان پارتى و یەکێتی و بۆ راگرتنى هاوسەنگى نێوان ئەم دووانە داڕێژراوە. 

 

کارەکتەرەکانى یەکگرتوو بە روویەکى سپییەوە لە دەسەڵات هاتوونەتە دەرەوە، بەڵام وەکو پێویستیش نەیانتوانیوە یاخود سیستمەکە رێگەى پێنەداون خزمەت بکەن. بۆ وەزیرەکانى یەکگرتووى ئیسلامى و هەر وەزیرێکى دیکە کە بەنیەتى خزمەتکردنەوە ئەو پۆستەى وەرگرتبێت، هۆکارى ئەوەى نەیتوانیوە رۆڵى لە خزمەتکردنى خەڵکدا هەبووبێت، بەهۆى ئەو نەخشە سیاسییەى حوکمڕانى کوردستانەوەیە کە دابەش بووە بەسەر زۆنى زەرد و زۆنى سەوز. تەنانەت ئەمە بۆ خودى وەزیرەکانى یەکێتى و پارتیش هەروابووە. کەسێکى یەکێتى وەزیرى هەر وەزارەتێک بووبێت لە هەولێر، یان جێگرەکەى یاخود هەر لەناو وەزارەت چەندین رێگرى هەبووە، لە باشترین حاڵەتیشدا هەر وەزیرى ئەو فەرمانگانە بووە کە لە زۆنى سەوزن. بۆ پارتیش بەهەمان شێوە و هەر وەزیرى فەرمانگەکانى زۆنى زەرد بووە. 

 

ئەوانەى لە حیزبەکانى دیکەى دەرەوەى پارتى و یەکێتى پۆستى وەزارەتیان وەرگرتووە، تەنها وەزیرى ئۆفیسەکەى خۆیان بوون، چونکە دواجار پارتى و یەکێتى هەر یەکە و حوکمى زۆنەکەى خۆى کردووە. بۆ هێزێکى وەکو یەکگرتوو کە دڵنیایە لە کەفائەت و نەزاهەتى کارەکتەرەکانى، باش وایە بەهیچ شێوەیەک بەشداریى حکومەتى لەم شێوەیە نەکات، بەڵکو بەشدارى خۆى ببەستێتە مەرجى ئەوەوە کە بۆ نموونە ئەگەر وەزارەتى شارەوانى وەردەگرێت، پێویستە لە گەرمیانەوە تاوەکو بادینان، سەرۆکى شارەوانیى هەموو شار و شارۆچکەکان وەربگرێت. یان هەر وەزارەتێکى دیکەى خزمەتگوزارى. ئەمە نەک بۆ یەکگرتوو تەنانەت بۆ نەوەى نوێیش واباشترە بەو جۆرە بەشداریى حکومەت بکەن. ئەمە گرنگە لەلایەک کۆتایى بەو دابەشکارى و حوکمى دوو زۆنە سیاسییە دێت، لەلایەکى دیکەشەوە بەو جۆرە رێگر لەبەردەم ئەو هێزە سیاسییە نامێنێت تاوەکو فەلسەفەى حوکمڕانى خۆى لەو وەزارەتە تاقیبکاتەوە. 

 

رەنگە ئێستا زۆر لەوانەى بەحساب دژى دەسەڵاتن و خۆیان لە بەرەى دژە گەندەڵى دەبیننەوە، نیگەران بن لەوەى هانى یەکگرتووى ئیسلامى بدرێت بۆ بەشداریى لە دەسەڵات. باشە ئەگەر هۆکارەکە ئەوەیە دژى گەندەڵى و خراپەکارین، یاخود دەخوازین کەسانى باش لە دەسەڵات بن، کەواتا بۆ نیگەران بن لەوەى کارەکتەرى ناو یەکگرتوو بچێتە دەسەڵاتەوە کە هێزێکە تاقیکراوەتەوە و روو سوورانە لە تاقیکردنەوەکان دەرچووە، بۆیە لەم کاتەدا کە کوردستان بەرەو پێکهێنانى کابینەى تازە هەنگاو دەنێت، خوازیارى ئەوەم هەموو ئەوانەى حوکمڕانییەکى باشتریان دەوێ و نیگەرانن لەو شێوازەى بەڕێوەبردنى کوردستان، هانى یەکگرتووى ئیسلامى بدەن، بە مەرجى وەرگرتنى وەزارەت لە وەزیرەوە تاوەکو ئاستەکانى خوارەوە، بەشدارى لە کابینەى تازەى حکومەت بکەن و ئەزموونێکى تازە بهێننە ناو حوکمڕانى کوردییەوە. بەڵکو لەم رێگەیەوە شانبەشانى خزمەتەکانى دیکەیان، ئەو خزمەتەش بە کورد بکەن ببنە سەرمەشقى کۆتایهێنان بە مۆدێلى حوکمڕانى دوو زۆنى زەرد و سەوز.