بنەمای دروستبوونی حکومەتی سووریا و ئەگەرە چاوەڕوانکراوەکان

 

دووەمین حکومەتی راگوزەری ئەحمەد شەرع، سەرۆکی کاتیی سووریا کە لە کۆتایی ئاداری ئەم ساڵ راگەیێندرا، هیچ مایەی سەرسوڕمان نییە، بەڵکو زۆر ئاسایی بوو کە بەو جۆرە پێکبێت، ئەگەر وانەبووایە، ئەوکاتە دەبووە جێگەی سەرسوڕمان، ئاراستەی شەرع بە دیدەگرتنی گوتارەکانی رابردووی لەگەڵ شێوازی بەڕێوەبردنی حکومەتە چوار مانگییەکەیدا، ئەمەی دەگوت کە ئەو پیاوە سووریا بەو ئاراستەیەدا دەبات، ئەوەی پێویست بە روونکردنەوە دەکات لێرەدا و بێ گەڕانەوە بۆ رابردوو، بریتییە لەو پرەنسیپانەی ئەو لە روانگەیانەوە دەجوڵێت، هەروەها دەیەوێت چی بکات یان لە رەهەندە سیاسییەکەیەوە چاوەڕوانی چی لێ دەکرێت بۆ بەرجەستەکردنی ئەو پڕوپاگەندەیەی کە بەردەوام دەیڵێتەوە بۆ سووریای داهاتوو، سووریایەکی ئاشت لەگەڵ خۆی و دەرودراوسێکانیدا.

 

 

یەکەم: مامەڵەنەکردن لەگەڵ هیچ پێکهاتەیەکدا، نە پێکهاتە و پارتی سیاسی، نە پێکهاتەی سەربازی، نە پێکهاتەی نەتەوەیی وەک پێکهاتەیەکی جیا، نە پێکهاتەی کارگێڕی و هەروەها ئایینی و رێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی، هەموو لە چوارچێوەی "هاووڵاتی" و، مافەکانیدا لە دیدی شەرعەوە دەبینرێن و دەخوێندرێنەوە، بەو واتایەی کە پێکهاتەی ئایینی و نەتەوەیی لە سووریای نوێدا لە پێکهاتەی سیاسی جیادەکرێنەوە، لە رووی سیاسییەوە هەموو وەک یەک دەبینرێن بێ هیچ تایبەتمەندییەک، بەڵام لە رووی نەتەوەیی و ئایینییەوە مافە تایبەتە پێکهێنەرەکان رەچاو دەکرێن، بۆ نموونە، دانیشتووانی پارێزگای -سوەیدا- کە دورزین و وەک ئایینێکی جیا لە موسڵمان و کریستیان، تەواوی ئازادی ئایینی و ویژدانییان پێ دەدرێت، بەڵام لە رووی سیاسی و پۆست و پلەی کارگێڕی و حکومەتییەوە لە هیچ تاکێکی دیکەی گەلی سووریا جیاناکرێنەوە و لە دانانی وەزیرەکاندا لەسەر پرەنسیپی پشک پشکێنە مامەڵەیان لەگەڵدا ناکرێت، بەڵکو وەک هەر هاووڵاتییەکی ئاسایی دەوڵەتی سووریا، نە زیاتر و نە کەمتر. داوا لە سەرانی دورزییەکان چ ئایینی یان سیاسی ناکرێت تا کەسایەتییەک دەستنیشان بکەن بۆ ئەوەی نوێنەرایەتییان بکات لە دەزگاکانی دەوڵەتدا، ئەمەش بۆ کورد و کریستییانەکان راستە. شەرعیش نەیشاردووەتەوە و شەرم ناکات لە جەختکردنەوە لە رەتکردنەوەی پشک پشکێنە لە بونیادنانەوەی دەوڵەتدا، هەر بۆیە پاش سوێندخواردنی وەزیرەکان عەگال بەسەرێکی عابا لەسەر شان کە خەڵکی سوەیدا بوو بەڕووی شەرعدا گوتی، ئەم حکومەتە نوێنەری ئێمەی تێدا نییە، لە کاتێکدا وەزیری کشتوکاڵ دورزییە.

 

 

زۆرینەی زۆری گەلی سووریا بە بنەچە عەرەبن، لە نێو عەرەبیشدا سوننەن، لەگەڵ کورددا سوننە زۆرینەی جەماوەرییان لێ پێکدێت، ئەگەر لێرەدا بە چاوی ئایینی شتەکان ببینین، ئەوا دەمارەکانی دەوڵەت کە دەبوو لەوان بووایە کەچی لە 74 ساڵی رابردوودا کەمینەی عەرەبی عەلەوی کۆی جومگە هەستیارەکانی دەوڵەتی گرتبوو، ئەوەی کە پێی دەگوترێت "دەوڵەتی قوڵ،" لە هەنووکە و پاش رووخانی رژێمی بەعسەوە شەرع کار لەسەر گۆڕینی هێزەکانی ناوخۆ و سیاسەتی دەرەوەی دەوڵەت دەکات، دەیەوێت گشت ئەو پێگە و پۆستانەی دەوڵەتی قوڵیان لێ پێکدێت، بگەڕێنەوە بۆ موسوڵمانە سوننەکان، بەڵام لەنێو سوننەکاندا بۆ کەسە نزیک و بازنە تەسکەکەی چواردەوری خۆی کە پێشتر سەرکردە و کەسایەتییە دیارەکانی هەتەشە بوون. وەک "وەزیری دەرەوە، ناوخۆ، بەرگری، دەزگاکانی هەواڵگری و ئاسایش، دارایی و وزە." هەمان ئەو دەموچاوانەی کە حکومەتە بچکۆلەکەی هەتەشەیان لە ئیدلب بەڕێوەدەبرد.

 

سێیەم: ئەم حکومەتە راگوزەرییە، لە دیدی سەرۆکی سووریاوە حکومەتێکی نائاسایی ئیمێرجنسییە، پێوەرەکانی حکومەتێکی دەستووریی بارودۆخ ئاسایی بەسەردا جێبەجێ ناکرێت، ماوەیەکی راگوزەریی بە ئامانجی داڕشتن و دانان و جێگیرکردنی بنچینەکانی دەوڵەتێکی دەستووریی هەمیشەیی بەڕێوەدەبات. بۆیە ئەو ماوەیەی کە لە راگەیێندراوە دەستوورییەکەدا بە پێنج ساڵ دیاریکراوە، مەرج نییە هەمووی تەواو بکات، بە گەیشتن بە ئامانجەکان ماوەی راگوزەریش کۆتایی دێت و وڵات هەنگاوێکی یەکلاکەرەوە بەرەو دۆخێکی جێگیر دەنێت.

 

 

هەرچییەک لێرەدا بگوترێت ئەگەرە، واتە کۆنکریتی و یەکلابووەوە نییە، ساڵانی داهاتوو دەیانسەلمێنێت، بۆیە دەکرێت زیاد و کەم، یان رووداوەکان گۆڕانکارییان بەسەردا بێنێت، لە هەمان کاتدا لە خۆشیانەوە بەبێ بنەما نایەن، لە ئەنجامی خوێندنەوەیەکی گشتگیری دۆخی نائاسایی سووریا و هیوای ناوخۆ و داخوازییە نێودەوڵەتییەکانەوە سەرچاوە دەگرێت.

 

- کورد، یان بەڕێوەبەرایەتیی خۆسەری باکووری رۆژهەڵاتی سووریا تاوەکو هەنووکە نەبووە بە بەشێک لە حکومەتەکەی پاش ئەسەد، بۆیە ئاساییە کە بڵێت جێبەجێکاری بڕیارەکانی نابێت، لەوەش ئاساییتر رەخنەگرتنە لە شێوازی پێکهێنانی و دیاریکردنی وەزیرەکان، ئەوەی پێویست بە بیرکردنەوە دەکات، ئەوەیە کە لە مەودای نزیک یان دووردا چاوەڕوانی چی دەکرێت لە سووریادا رووبدات، بەتایبەت پەیوەندیدار بە کوردەوە؟ 

 

دیمەشق دیدی روونە، داواکاریی کوردیش ئەگەرچی بەتەواوی روون نییە بەهۆی سیاسەتی نا دۆستانەی ناجێگیری هەرێمایەتییەوە، بەڵام لە ئاستێکدا دەزانێت چی دەوێت و تاوەکو کوێ دەتوانێت بڕوات، رێکەوتننامە هەشت خاڵییە ئاڵۆزەکەش وەک دەقێک وایە ئاراستەی هەردوولا دیاری دەکات، بۆیە بە لەبەرچاوگرتنی ئەم سەرنجە، پرسەکە دەکرێت بە چەند بەشێکەوە.

 

- سیاسی و پۆستی حکومی، ئەمەیان لە روانگەی شەرعەوە تاوەکو ئەم ساتەوەختەش ئامادە نییە کورد لە گەلانی دیکەی سووریا جیابکاتەوە. واتە مافی هاووڵاتیبوون و تەنیا مافی هاووڵاتیبوون بە دوور لە هەر تایبەتمەندییەکی نەتەوەیی، بە دوور لە پشک پشکێنەی عێراق ئاسا، لەگەڵ سڕینەوەی سەرجەم ئەو ستەمانەی رژێمی ئەسەد لە نەتەوەی کوردی کرد.

 

- کولتوور و رۆشنبیریی کوردانە و لە هەمویان گرنگتر زمان: ئەمە دەبێت بزانرێت کە پاشماوەی رەگەزپەرستی عەرەب لە پەروەردەی بەعسی رووخاو و قەومچییە ناسرییەکان، ئامادەی هیچ ئاسانکارییەک نین بۆ خوێندن بە زمانی کوردی، بەڵام شەرع خۆی بۆ خۆی کراوەیە لەم بارەیەوە، بۆیە دەکرێت کورد بە رژدی و بێ هیچ دەستبەردانێک پێداگری لەسەر زمانی کوردی بکات لەو ناوچانەی کە زۆرینەی کوردنشینن و شوناسی کوردییان هەیە "کوردستان"، لەگەڵ هەر مافێک کە دەستەواژە لە نەتەوە و نەژادی کورد بکات وەک پێکهاتەیەکی گەلی سووریا، بە درێژایی مێژووی شارستانییەتی ئیسلامی هەوڵی لەنێوبردنی هیچ زمانێک نەدراوە و تایبەتمەندیترین تایبەتمەندیی گەل و نەتەوەکانە. 

 

- کارگێڕی: ئەم بەشەیان ئەوەی لە شێوازی بیرکردنەوە و ئاخاوتنی پیاوانی سووریای نوێدا دەخوێندرێتەوە، ئەگەر چاوەڕوانییەک هەبێت تەنیا چاوەڕوانی ناناوەندی کارگێڕی دەکرێت، واتە: هەر پارێزگایەک خۆی خۆی بەڕێوەببات لەژێر سێبەری یەک دەوڵەت، یەک حکومەت، یەک پەرلەمان و یەک دەستووردا.

 

- هێزی نیشتمانی: تاوەکو ئاستێکی باش بونیاتنانی یەک هێزی نیشتمانی بۆ کورد قورس دەبێت، ئەمەش پەیوەندی بە رێکەوتنامەکەی (شەرع و عەبدی)یەوە هەیە، ئەگەرچی میکانیزمی بەرجەستەکردنی دانەڕێژراوە، بەڵام رێکەوتنەکەی – شێخ مەقسود و ئەشرەفییە- لە حەلەب، سەرەتایەکی باشە و هەندێک ئاسۆی ئەم بابەتە هەستیارە روون دەکاتەوە، ئەوروپییەکانیش زۆر جەخت لەسەر ئەوە دەکەنەوە هەسەدە بکەنە بەشێک لە سوپای سووریا و دەستەواژەی "تێکەڵکردن" بەکاردەهێنن. لەم تێکەڵکردنەدا دەکرێت پۆلیس و ئاساییش خۆماڵی بن وەک بەشێک لە وەزارەتی ناوخۆی سووریا. 

 

گەورەترین و بگرە سەخترین ئاڵنگاری و کۆسپ لە رێگەی وەزارەتی بەرگریی سووریا بۆ دروستکردنی سوپایەکی نیشتمانیی بەهێز، توانای پاراستنی وڵاتی هەبێت، ئیسرائیلە.

 

- داواکاریی نێودەوڵەتی: دوو جۆر داواکاریی نێودەوڵەتی هەن لە شەرع، گرنگترینیان بریتییە لە پەیوەندیدار بە رۆژئاوا و ئاشتیی نێودەوڵتییەوە، وەک "چەکی کیمیایی، تیرۆر، پاسەوانەکانی ئایین لە رێکخراوی قاعیدە، چەکدارە بە بنەچە بیانییەکان، ئیسرائیل، دەرگەنەکردنەوە بە رووی ئێران و ئێرانییەکاندا"، ئەوی دیکەش مافە ئایینی و نەتەوەییەکانە، لێرەدا رۆڵی نێوەندگیرییەکی باش دەبینن و لە بەرژەوەندیی کورد دەبێت، ئەگەرچی خاوەن ئایینە جیاوازەکان گرنگترن بە دیدی رۆژئاواییەکانەوە تاوەکو کورد و نەتەوەکان.

 

ئەم رێگە درێژ و دژوار دەبێت بۆ سووریا و بڕینی چەند ساڵێکی پێویستە، لە هەر وێستگەیەکدا سەرۆک بیەوێت هەنگاو بنێت، راگەیێندراوی دەستووریی نابێتە کۆسپ لە ئەنجامدانی هەر گۆڕانکارییەک، چونکە لە مادەی 50ـی دەستوور، دەسەڵاتی هەموارکردنەوەی پێدراوە، بە رەزامەندیی دوو لەسەر سێی ئەندامانی پەرلەمان کە خودی خۆی دیارییان دەکات.