ئەمریکا چی لە ئێران دەوێت؟

 

هەردوو گەڕی کۆبوونەوەی ئەمریکا و ئێران لە عومان و رۆما، هێشتا هەوری کردەی سەربازی لە ناوچەکەدا نەسڕیوەتەوە، بەڵام لێدوانەکانی پاش خولی دووەم هێوربوونەوەیەکی لە ناوچەکەدا هێنایە ئاراوە، هەڵسەنگاندنی ئێرانییەکان ئومێدبەخشە، ئەگەرچی زمانی تووندی ترەمپ بێزارکەرترین شتێکە ئێرانییەکانی سەخڵەت کردووە، چونکە ئەوە رۆشتن بوو بۆ گفتوگۆ لەژێر ترسی وەشاندنی چەپۆکی ترەمپدا، ئێرانییەکان بەتایبەت پێگەی رابەری، بەم زمانە زبرەی ترەمپ زۆر نیگەران و ناڕەحەتن، ئامانجی ئەمریکاش هەر ئەوەیە، دەوێت یەقین و بێگومانییەک بەرامبەر کردەی سەربازی لای ئێرانییەکان دروست بکات، تاوەکو بە زەبری ترسیش بێت رایانکێشێتە سەر مێزی دانوستاندن.

 

 

یەکەم: وزەی ئەتۆمی، نەک چەکی ئەتۆمی، ئەمە دوو شتی لە یەکدی جیاوازن، ئەوەی ئەمریکییەکان دەیانەوێت لە تاران هەڵتەکاندنی سەرتاپای کارگەکانی بەرهەمهێنانی وزەی ئەتۆمی و بەتەواوی وەستاندنی پیتاندنی یۆرانیۆمە، ئەگەر بۆ مەرامی مەدەنی و پێشکەوتنی ئابووری و کەرتی پیشەسازیی وڵاتیش بێت، لە رێککەوتنەکەی پێشودا لە سەردەمی سەرۆکایەتیی ئۆباما – پلانی کاری هاوبەش JCPOA- 2015- تەنیا رێگرتن بوو لە دروستکردنی چەکی ئەتۆمی، بەڵام ئێستا ترمپ دەیەوێت ئەزموونی لیبیای ساڵی 2004 لەگەڵ ئێران دووبارە بکاتەوە، هەڵوەشاندنەوەی کارگەکان و کۆکردنەوەی کەرەستەکان و ناردنیانە بۆ دەرەوەی وڵات وەک لیبیا لەو کاتەدا و پاش رووخانی رژێمی بەعسی عێراق، شمشێری فڕۆکەی لۆکەربی لەسەر گەردنی موعەممەر قەزافی بوو، بۆ دەربازبوون تەواوی کەرەستەکانی بەرهەمهێنانی وزەی ئەتۆمی لە پاپۆڕێکدا بارکرد و رادەستی رۆژئاوای کرد.

 

دووەم: مووشەکە دوورمەوداکان؛ ئەمریکییەکان دەیانەوێت هێزی بەرگریی ئێران دابڕێنن لەو مووشەکانەی کە ترسی ئێرانیان لە هەست و دڵی وڵاتانی دەرەوەدا چەسپاندووە، ئەوەش هەنگاوێکی زۆر لەپێشی لاوازکردنی ئێرانە.

 

سێیەم: هەژموون؛ ئێران وڵاتێکی هەرێمایەتیی بەهێزە و خاوەن کاریگەرییە، هەر میکانیزمێک کە بکرێت بەکاریبهێنن بۆ بونیاتنانی هەژموون لە رۆژهەڵاتی نێوەڕاستدا، وەک (گرووپە چەکدارەکان، تایفەگەری) ئەوان دوودڵییان نەکردووە لە بەکارهێنانیدا، پرسی تایفەگەری لای واشنتن گرنگییەکی ئەوتۆی نییە، بەڵام گرووپە چەکدارەکان لە عێراق و یەمەن و سووریا و لوبنان، بەشێک لەو ئامرازانەن بەدەستی تارانەوە بۆ چەسپاندنی هەژموونی خۆی لە وڵاتانی ناوچەکە و بەسەر ئەو وڵاتانەدا، ئەگەر ئەو هەژموونەش پێویستی بە رشتنی خوێن و ناسەقامگیری بکات، هەر بەو گرووپانە سەرئێشەی تووشی ئەمریکییەکان کرد. بۆیە ئەو گرووپانەی کە لەلایەن سوپای پاسدارانەوە پێکهێنران و راهێنانیان پێکرا، سەرانی ئێران بێ دوودڵی بۆ بەرژەوەندیی دەوڵەتەکەی خۆیان لە ناوچەکەدا بەکاریان دەهێنن، رمی دەستیان بوون بۆ لێدانی سەربازە ئەمریکییەکان لە عێراق و پاراستنی رژێمی بەعسی سووریا و گوشارخستنە سەر وڵاتە خۆییەکانیش، هەروەها ئاراستەکردنی سیاسەتی نێوخۆیی و دەرەکی ئەو وڵاتانە.

 

 

هۆکاری ئەم داواکارییانەی واشنتن چییە لە تاران تاوەکو ئاستی جوڵاندنی کەشتییە فڕۆکەهەڵگرە زەبەلاحەکان؟

 

 

ئاسایشی ئیسرائیل؛ پرسی هەڵوەشاندنەوەی کارگەی پیشەسازی وزەی ئەتۆمی و راگرتنی هەموو چەشنێکی پیتاندنی یۆرانیۆم، فەوتاندن و کۆتاییهێنان بە دروستکردنی مووشەکی دوورمەودا بۆ پاراستنی ئاسایش و داواکاریی ئیسرائیلییەکانە، ئەوان دەزانن کە ئێران تاوەکو هەنووکە بە بڕیاری سیاسی و فەتوای ئایینی چەکی ئەتۆمی بەرهەم ناهێنێت، ئەگینا لە رووی زانستییەوە دەتوانێت. ئەی ئەگەر هاتوو سبەی ئەو بڕیارە یان ئەو فەتوا ئایینییە گۆڕا؟ رووداوەکانی ناوچەکە بەتایبەت پاش مووشەکبارانکردنی یەکدی لەلایەن ئێران و ئیسرائیلەوە، پاشگەزبوونەوە لە بڕیاری حەرامکردنی چەکی ئەتۆمی بە دوور نابینرێت، چونکە واشنتن و تەلئەبیب نایانەوێت هیچ وڵاتێک توانای نەک تەنها هێرشکردن بەڵکو بەرگریکردنیشی لە خۆی هەبێت بەرامبەر بە ئیسرائیل، ئەورووپیەکانیش هەمان داواکارییان لە ئێران هەیە.

 

دووەم: نەهێشتنی هەژموونی ئێران لە رۆژهەڵاتی نێوەڕاست بە تایبەت لە وڵاتە عەرەبییەکاندا، ئەمریکا بە هیچ جۆرێک قبووڵی رکابەریی هەژموون لە هیچ ناوچەیەکی جیهاندا ناکات مەگەر لە دەسەڵاتیدا نەبێت، ئەمە ستراتیژە و لە پاش جەنگی جیهانیی دووەم لەلایەن هاری تروومان 1887-1972- سی و سێهەمین سەرۆکی ئەمریکاوە داڕێژراوە، دەڵێت: نابێت چاوپۆشی لە هیچ وڵات و هێزێک بکرێت هەوڵی منداڵانەی رکابەریی هەژموونی ئەمریکا بدات. ئێرانیش وڵاتێکە بەشێک لە پاراستنی ئاسایشی نیشتمانیی خۆی لە رێگەی دروستکردنی هەژموونەوە دەپارێزێت.

 

سێیەم: سیاسەتی رۆژئاوا بە گشتی ئەوەیە کە مۆڵەت نەدرێت وڵاتانی جیهانی سێهەم لە رووی پیشەسازییەوە پێشبکەون، هەر لە ناو بازنەی جیهانی سێیەمدا بمێننەوە، هەمیشە دەستەمۆ و ژێردەستەبن، نەک تەنیا پیشەسازیی سەربازی، بگرە ئابووری و پیشەسازیی مەدەنی و بونیاتنانی وڵاتیش، تەنانەت پەرەپێدانی سیاسیش.

 

 

ئەمریکی و ئیسرائیلییەکان چۆن و بە چ رێگەیەک ئێرانییەکان ناچار دەکەن تاوەکو بێتە ژێربار و وەڵامی داواکارییەکانیان بداتەوە؟

 

- گوشاری ئابووری؛ لە جیهانی نوێدا ئەگەر سەپاندنی ئابڵووقەی ئابووری بەسەر وڵاتاندا ئاسان بێت و کاریگەریی قورسی هەبێت، لە هەمان کاتدا دەربازبوونیش لێی ئەستەم نییە، بۆیە لە دەیەها ساڵی رابردوودا ئێران توانی بە شێوەیەکی رێژەیی ئەو گوشارە ئابوورییە لەسەر دانیشتووانەکەی کەم بکاتەوە.

 

- گوشاری سەربازی؛ ئەزموونی ئەمریکییەکان لەگەڵ ئێرانییەکاندا دەڵێت کە پێشاندانی رژدی لە بەکارهێنانی هێزدا، ئێرانییەکان ناچاری ئاخاوتن دەکات، خۆ ئەگەر راستەوخۆ پێنتاگۆن هێرشی نەکردە سەر ئێران، بەڵام ئاساییە مۆڵەت بە ئیسرائیل بدرێت ئەو کارە بکات، بۆیە ترەمپ ماوەی دوو مانگی بۆ تاران داناوە، چونکە مەبەستەکانی ئەوپەڕی گوشاری ئابووری بەدینەهاتن.

 

- لێدان لە دۆستەکانی و گرووپە پرۆ-ئێرانییەکان، ئەو بۆردوومانە بەردەوامە چڕوپڕەی حوسییەکان دەکرێت، لە راستیدا لێدانە لە ئێران، هەر بەو ئامانجەشەوە واشنتن ئەو کردە سەربازییانەی دژ بە حوسییەکان ئەنجام دەدات، گرووپە عێراقییەکانیش ئەمریکا بێ راوەستاندنیان ئارام نابێتەوە، دەبێت لە چوارچێوەی دەستووری عێراقیدا پرس و گرفتی ئەو چەکدارانە هەر ناوێک لە خۆیان بنێن چارەسەر بکرێت، تەنانەت ئەو یاسایەی حەشدی شەعبی کە لەم کاتانەدا شیعەکانی پەرلەمانی عێراق لە هەوڵی تێپەڕاندنیدان، بەشێک لە ئەمریکییەکان داوایان لە کۆشکی سپی کردووە کە مۆڵەتی تێپەڕاندنی نەدات.

 

دیپلۆماسییەت، ئەمە ئەو رێگەیەیە کە سەرۆکی ئەمریکا دەیەوێت بیگرێتە بەر تاوەکو داخوازییەکانی لەگەڵ ئێراندا بەدەست بێنێت، سەرجەم ئەو لێدوان و نامە هەڕەشەئامێزانەی ئاراستەی تاران کرا، بە مەرامی راکێشانی بوو بۆ سەر مێزی گفتوگۆ لەو کەشوهەوایەی واشنتن دەیویست، ئەگەر نا ئەوا ئێران رووبەڕووی بارودۆخێکی زۆر ترسناک دەبێتەوە، وەک سەرۆک ترەمپ راشکاوانە دەیڵێتەوە.

 

 

- گۆڕینی رژێم لە ئارادا نییە، نە بە ئاشکرا گوتراوە و نە بەنهێنی ئەو باسە کراوە.

- واشنتن بە تایبەت و رۆژئاوا بە گشتی، دەیانەوێت ئێران ببەنەوە نێو سنووری جوگرافیای خۆی کە لە نەتەوە یەکگرتووەکاندا بە خاکی دەوڵەتی ئێران ناسراوە، وەک دەوڵەتێکی ئاسایی، بە رێگەکانی دیپلۆماتی و ئابووری و سیاسی لەگەڵ دەرودراوسێ و جیهانی دەرەوەدا بجوڵێتەوە و مامەڵە بکات، نەک بە رێگەکانی سەربازی و شەڕفرۆشتن.

- دووربێت لە دەستوەردان لە دۆسییە هەرێمی و نێودەوڵەتییەکان، بەو ئەندازەیە نەبێت کە وڵاتە زلهێزە جیهانییەکان مۆڵەتی پێدەدەن.

 

هەندێ لەو داواکارییانە رادەستبوونی ئێرانی تێدا حەشاردراوە، بەڵام سرووشتی دانوستاندن وایە کە هەردوولا نەرمی دەنوێنن، دیارترین کۆسپێک لە رێگەی گەیشتن بە رێککەوتن نەبوونی متمانەیە، ئیسرائیلیش رۆڵی سەرەکی لە هەرەسهێنانی متمانەی نێوان تاران و واشنتن هەیە.