Berû zimanekî yekbûyî ve (3)
Tewanga jimarnavan
Peyva "jimarnav" peyveke lêkdayî û şûnguhestî ye, reseniya wê jî "navjimar" e, bi wateya "navên hejmaran". Ev şûnguhestin jî di zimanê me de heye û tê xebitandin, wek:
- Sorgul = gula sor
- Kalemêr = mêrê kal
Diyar e ku hevguherîn gihiştiye şûna peyvan.
Di kurmancî de jimarnav sê beş in:
1. Jimarnavên bingehîn:
Ev jimarnav navên hejmarên asayî (1, 2, 3 ...) destnîşan dikin, wek: yek, du, sê ...
Nîşandekên tewangê digihêjin berjimarên jimarnavên bingehîn ên ku li pey wan tên xebitandin, wek:
- Ez dengê keleşêrekî dibihîzim.
- Her şeş rojan ez diçim Amedê.
- Sê daran zembîlek sêv daye.
Berçav e ku nîşandekên tewangê "î, ê, an" li gora jimar û zayendên berjimaran gihiştine wan. Ev pergala tewangê, bê têvelî û ciyawazî, di nav hemû Kurmancîaxêvan de tê xebitandin.
2. Jimarnavên rêzîn:
Jimarnavên rêzîn ew jimarnav in ên ku hejmara peyapey (li pey hev) a berjimarên berî xwe destnîşan dikin, wek:
- Di vê rêzê de dara şeşê hişk bûye.
- Zîn di pola çarê de ye.
- Sînemaya Amûdê sala 1960ê şewitiye.
- Em di meha 8ê, sala 2024ê de ne.
Diyar e ku di her çar mînakên çûyî de jî nîşandeka tewanga navê mêzayê yekjimar "ê" gihiştiye hemû jimarnavên rêzîn. Ev jî li gora rêzik û rêzanê pêk hatiye.
Lê mixabin, piranîya nivîskar, rewşenbîr û bêjerên televizyonên bakur û rojavayê Kurdistanê wan jimarnavan bi nîşandeka komjimarê "an"ê ditewînin, dibêjin:
- Di vê rêzê de dara şeşan hişk bûye.
- Zîn di pola çaran de ye.
- Sînemaya Amûdê sala 1960an şewitiye.
- Em di meha 8an, sala 2024an de ne.
Ev şêwazê tewanga navan, vederî rêzik û rêzanên tewangê ye. Em dizanin ku nîşandekên tewanga navan ev in:
- Bo navê nêrzayê yekjimar "î" ye:
Ez vî kurî dinasim.
- Bo navê mêzayê yekjimar "ê" ye:
Ez vê keçê dinasim.
- Bo komjimara her du zayendan "an" e:
Ez van kuran dinasim.
Ez van keçan dinasim.
Di van mînakên çûyî de, ew berjimarên jimarnavan tev mêza û yekjimar in. Li gor pergala nîşandekên tewangê divê nîşandeka "ê"yê bigihêje wan berjimaran:
- dara 6ê, pola 4ê, sala 1960ê, meha 8ê, sala 2024ê
Li dûmahîya vê zelalkirinê, em ji wan kesên ku "an"ê li şûna "ê"yê dixebitînin dipirsin:
Bi çi behaneyê hûn nîşandeka tewanga navên komjimar bo tewanga navên mêzayên yekjimar dixebitînin!!?
Gelo kes heye bersiva pirsa me bide!?
3. Jimarnavên dehîn (dehdeh):
Jimarnavên dehîn ew jimarnav in ên ku di bingeha xwe de ji "dehdehan" pêk tên, wek: 20, 30, 50, 80, 100, 1000 ...
Tewanga van jimarnavan bi dû şêweyan pêk tê:
1- Eger berjimarên wan diyar bin, hingê tewang digihêje berjimaran û wan bi nîşandeka "an"ê ditewîne, wek:
- Ez 20 hevalan dinasim.
- Pezê Temo ji 100 mîhan û 30 bizinan pêk tê.
2- Lê eger berjimar ne diyar bin, an ku jimarnav bê berjimar bin, hingê jimarnavên dehîn dê weku navên komel (pez, kerî, ref, col ...) bi "î"yê bêne tewandin, wek:
- Ji 100î 30î bide min 70yî ji xwe re bibe.
Amûdê – 25.08.2024
(Nivîs bi tevahî ji fikr û ramanên nivîskar pêk tê. Tora Medyayî ya Rûdawê tenê nivîsê diweşîne.)
Şîrove
Bi mêvanî şîroveyekê binivîse an jî têkeve hesabê xwe da ku malperê bi awayekî yeksertir û berfirehtir bi kar bînî
Şîroveyekê binivîse