هەوڵەکانی بنیاتنانەوەی متمانە لە داڤۆسەوە تا عێراق

 

سەردانەکەی رۆژانی رابردووی سەرۆکی هەرێمی کوردستان بۆ بەغدا لە کاتێکی هەستناکدا بوو. شەڕ و ململانێی جیۆپۆلەتیکی ناوچەکە، ئاستی گرژییەکانی لە عێراق و هەرێمی کوردستانیش زیاتر کردووە. هێرشی گرووپە چەکدارییەکان و پرسی مانەوەی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی، لەم رۆژانەدا بابەتی گەرمی سیاسەت و میدیایە. خواستی بەشێک لە شیعەکانی عێراقیش بۆ ئاڕاستەکردنی سیاسەتی نێوخۆیی بەتایبەتی لە دوای هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاکان- 2023  گوڕێکی زیاتری گرتووە. ئەگەری پێکدادانی نێوخۆیی هێزە چەکدارەکان لە باشووری عێراق و بەغدا و ئێستاش دەست شکاندنەوەی مالیکی - حەلبووسی بە تایبەت لەسەر پۆستی سەرۆکی پەرلەمان و بە ئەگەری زۆر لە پشتی پەردەشەوە، لەسەر پۆستە ئیدارییەکانی ئەنبار و بەغدا رۆژەڤێکی گەرمە. قەیرانە چەندسەرە ئابووری، ئەمنی و سیاسییەکانی هەرێمی کوردستانیش بەردەوامن. بۆیە ئا لێرەدا، هێشتەوەی دەرگەی دیالۆگ و گفتوگۆی بەردەوام، لەم کاتانەی ئێستای قەیراندا رێکارێکی گرنگە بۆئەوەی کە رێگە لە ئاڵۆزیی زیاتر بگیرێت.

 

دیداری سەرۆکی هەرێمی کوردستان لەگەڵ هەریەک لە سەرکردەکانی شیعە و دواتریش ئەلینا رۆمانۆوسکی، باڵیۆزی ئەمریکا لە عێراق، ئەویش لە کاتێکدا کە بەشێک لە پەرلەمانتارەکانی شیعە لە دەرچەی یاسایی و سیاسی بۆ دەرکردنی هێزەکانی ئەمریکا دەگەڕێن، خاڵێکی گرنگ بوو. لەماوەی دوو دەیەی رابردوودا ئەمریکا دووجار، یەکیان لە 2003 و ئەوی دیکەشیان لە، ئ 2014ەوکاتەی کە داعش تەنیا 24 کیلۆمەتری مابوو بگاتە بەغدا، بەکەڵکی کورد و شیعە هات. ئەوە راستە کە بەرژەوەندیی وڵاتان تەنیا بە رووداوە مێژووییەکان ناپێورێت، بەڵام ئەوەش راستییەکە کە هەبوونی چەتری ئەمنیی ئەمریکا هەم بۆ شەڕی دژی تیرۆر، هەم بۆ راگرتنی هاوسەنگیی نێوخۆیی و ناوچەیی، بابەتێکی حاشاهەڵنەگرە کە هێشتا بۆ کورد و بۆ شیعە و بۆ هەموو عێراقیش پڕبایەخە. لەم بابەتەدا هەرێمی کوردستان دەتوانێت خاڵی دۆزینەوەی چارەسەرێکی مامناوەندی بێت لە نێوان خواستی چوارچێوەی هاوئاهەنگی، ئەمریکا و لایەنەکانی دیکەش. 

 

ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق لە دوای سەردانەکەی سەرۆکی هەرێمی کوردستان، بڕیاریداوە بەشێک لە بودجەی هەرێمی کوردستان بنێرێت. بە ئەگەری زۆر، پرسی بودجە لە نێوان هەولێر و بەغدا، بە تایبەت لەو دۆخە پڕلە قەیرانەدا هەر دەمێنێتەوە، بەڵام چەند هۆکارێک هەن بۆ ئەوەی کە لەم کاتانەدا لانیکەم باسەکانی چارەسەرێکی مامناوەندی بێنە گۆڕێ. یەکەمیان وەک سەرۆکی هەرێمی کوردستان باسی کرد، ئەنجامی هاوبەشی گفتوگۆکانی خۆی و هەوڵەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان بووە و دەشێ پەیوەندییەکان کاریگەرییان بووبێت، بەڵام خاڵی دووەم لەوانەیە پەیوەندیی بە گرژییەکانی نێوان حەلبووسی- مالیکی و پرسەکانی دیاریکردنی سەرۆکی پەرلەمان، پۆستەکانی ئەنبار و بەغداوە هەبێت. 

 

گرژییەکی هاوکات لەگەڵ کورد و سوننە، لە قازانجی مالیکی و گرووپەکانی یاوەریدا نابێت. خاڵی سێیەم پەیوەندی بە دۆخی گشتیی ناوچەکە و گوشارە سیاسی- ئابووری و ئەمنییەکانی سەر کوردەوە هەیە. ئەو گرووپانەی کە خۆیان وەک "موقاوەمەی ئیسلامی" ناودەبەن، هەرێمی کوردستان وەک هاوپەیمانێکی ئەمریکا تەماشا دەکەن و، لەبەرئەوەش، تا بۆیان کرابێت گوشاریان لەسەر داناوە. لە ماوەی زیاتر لە یەک مانگی رابردوودا، هێرشی ئەمریکا و ئیسرائیل لە دژی سەرکردەکانی ئەو گرووپانە لە سووریا، لوبنان و بەغدا زیادی کردووە و لەو ماوەیەدا لانیکەم چوار سەرکردە و فەرماندەی گرنگیان کوژراوە. لەگەڵ ئەوانەشدا هاوپەیمانی دژی حوسییەکان لە دەریای سوور هێرشەکانی بۆ سەر حوسییەکان دەستپێکرد و بەوەش "بەرەی موقاوەمە" لە ملی رۆژئاوای خۆیەوە گرفتێکی ئەمنی و سەربازیی گەورەی تووش بووە. هاوکات لەگەڵ ئەوانەشدا تەقینەوەکەی کرمان روویدا کە دەیان کیلۆمەتر لە عێراق و لە ئەفغانستانەوە دوورە. هەرچەند بە رەسمی داعش بەرپرسیارێتیی رووداوەکەی لە ئەستۆگرتووە، بەڵام لە ئێران دوو دیدگای گرنگ لەسەر ئەمە هەن: یەکیان دەست بۆ ئیسرائیل دەبات ئەوی دیکەشیان ئاماژە بۆ ئاسانکاریی تاڵیبان دەکات بۆ ئەو کردەوەیەی داعش. هەرجۆرێک بێت، هاوڕاییەک هەیە لەسەرئەوەی کە پەیامێکی سیاسی لە پشت رووداوەکەیە و، ئەویش ئەوەیە کە لەوانەیە لە سنوورەکانی رۆژهەڵاتی ئێرانەوە ئەو وڵاتە نائارام بکرێت. بۆیە لەکاتێکدا کە بەرەی موقاوەمە لە ملی رۆژئاوا و رۆژهەڵاتەوە گرفتی هەیە، و کێشەی لەگەڵ ئەمریکا لە عێراق زیاتر بووە، رەنگە کەمکردنەوەی ئاستی گرژییەکان لەگەڵ کورد لەم قۆناخەدا بە باشتر بزانێت. هەڵبەت ئەمە جێگیر نییە و دەشێ بەهۆی بەرەوپێشچوونەکانی شەڕ لە ناوچەکە گۆڕانی بەسەردا بێت.      

 

ئاڵۆزی، گرفت و ناڕوونییەکان تەنیا نین بە عێراق، بەڵکو ئەوە بەشێکە لە دیمەنی ئێستای هەموو دنیا. لە تایوانەوە بگرە هەتا بەحری سوور، غەزەوە ئۆکراینا یان شەڕ هەیە یان سێبەری شەڕ. بە ئەگەری زۆر ئەمە تا چەند ساڵێکی دیکەش بەردەوام دەبێت. بۆیە لەو گرژی و ئالۆزییەی جیهان و ناوچەکەشدا، هێشتنەوەی دەرگەی گفتوگۆ لەگەڵ یار و نەیار، بایەخێکی ئێکجار زۆری هەیە. ئەمڕۆ کۆڕبەندی ئابووریی جیهانیش لە داڤۆس، بە ناونیشانی "گێڕانەوەی متمانە" دەستیپێکرد و لە 19یەمین راپۆرتی خۆیدا زیاترلە 30 جۆر مەترسیی کورتخایەنی بۆ 2 ساڵی داهاتووی جیهان باسکردووە کە زۆرێک لە بابەتەکانی ریزی پێشەوەی لە عێراقدا هەن. ئەوانیش لە تۆخبوونەوەی جەمسەربەندییە سیاسی و کۆمەڵایەتیەکان، چەواشەکاری و شەڕەوە بگرە، هەتا گۆڕانی کەشوهەوا گەلێک بابەتی جیاوازیان تیدایە. داڤۆس لە داوای 2021وە کە ناونیشانە سەرەکییەکەی "پشووە گەورەکە" بوو، هەموو ساڵێک بە دەوری بابەتەکانی گێڕانەوەی متمانە و هاوکاری دا سووڕاوەتەوە. ساڵی 2022، هاوکاری و بنیاتنانەوەی متمانە، 2023ش هاوکاری لە جیهانێکی پەرتەوازەی وەک ناونیشان دانابوو. هەڵبەت دنیا لە قۆناخی کێشمەکێشێکی گەورەدایە و ئەوەی بەکەمی دەست دەکەوێت، متمانە و هاوکارییە. عێراقیش کۆپییەکی رەنگاوڕەنگی ئەو دیمەنەی دنیای لایە و لەو هەلومەرجەشدا، گەڕان بۆ هاوکاری و گێڕانەوەی متمانە کارێکی ئاسان نییە، بەڵام گەلێک پڕبایەخە.