گوندێکی نموونەیی تەندروستی و چەند فیچەرێکی دیکە لە چاوی رووداودا

وەسیەتێک گوندێکی کردە نموونەی تەندروستی
 
لە قەزای دووکان، گوندێکی بچووک هەیە بووەتە نموونەیەکی دەگمەن لە تەندروستی کۆمەڵگە. گوندی "بێ موشە" تەنها دوو کیلۆمەتر لە خۆرئاوای شارۆچکەی بنگردەوە دوورە، 68 ساڵە بەهۆی وەسیەتێکەوە دوور لە دووکەڵی جگەرە و تووتنە.
 
ساڵی 1957، کوێخا ئەحمەد وەسیەتێکی گرنگی بۆ کوڕەکانی بەجێهێشت - قەدەغەکردنی جگەرەکێشان لە نێوان خۆیاندا.
ئەم وەسێتە نەک هەر مایەوە، بەڵکو بوو بە نەریتێکی کۆمەڵایەتی کە نەوە دوای نەوە پارێزراوە. ئەمڕۆ، زیاتر لە 100 کەس لە گوندەکەدا دەژین، و سەرجەمیان پابەندن بەم نەریتە تەندروستییەوە.
 
بەرزان ئەسەلان، یەکێک لە دانیشتووانی گوندەکە دەڵێت: "وەسێتەکە لە باپیرمانەوە بۆمان کراوە. ئێمەش بۆ منداڵەکانی خۆمان و گەنجەکان دەیکەین و چاودێرییان دەکەین." تەنانەت شەوانە چاودێری دەکرێت بۆ دڵنیابوون لەوەی کەس پێچەوانەی ئەم نەریتە نەجووڵێتەوە.
 
میوانانی گوندەکەش دەبێت رێز لەم نەریتە بگرن. وەک ئەرسەلان ئەحمەد، کوڕی کوێخا ئەحمەد دەڵێت: "ئەگەر میوانمان دێت، پێی دەڵێین ئازادە، بەڵام پێمان ناخۆشە جگەرە بکێشێت."
 
ئەم گوندە کە دانیشتووانەکەی سەرقاڵی کشتوکاڵ، ئاژەڵداری و راوەماسینن، بووەتە نموونەیەکی زیندوو بۆ چۆنیەتی پاراستنی تەندروستی کۆمەڵگە لە رێگەی نەریتێکی باشەوە. لە کاتێکدا کە جگەرەکێشان لە زۆربەی شوێنەکان باوە، گوندی بێ موشە توانیوییەتی بۆ نزیکەی حەوت دەیە، ژینگەیەکی پاک و تەندروست بۆ نەوەکانی دابین بکات.
 
 
دەنگی ژنە شاعیرێک لە گوندی پەسوێی پیرانشار
 
لە گوندی پەسوێی سەر بە پیرانشارەوە، دەنگێکی نوێ لە ئەدەبی کوردیدا سەریهەڵداوە. شەیدا مەحموودی، ئەو کچە مناڵەی کە بە دزییەوە کتێبی دەخوێندەوە، ئەمڕۆ بووەتە دەنگێی ناسراو لە دنیای شیعر و ئەدەبی کوردیدا.
 
"کتێب تەنیا هاوڕێم بوو لە تەنیاییدا" شەیدا کە ئێستا شاعیرێکی فرەڕەهەندە و لە چەندین قاڵبی شیعریدا دەنووسێت. لە غەزەلەوە بۆ چوارینە و شیعری نوێ، ئەو توانیوییەتی دەنگێکی تایبەت بە خۆی بدۆزێتەوە، هەرچەندە خۆی بە شاگردی قوتابخانەی سوارەی ئیلخانیزادەی شاعیر دەزانێت.
 
یەکێک لە پرۆژە گرنگەکانی مەحموودی، داهێنانی پردێکە لە نێوان شیعر و منداڵاندا. دوو کۆمەڵە شیعری ئامادەی چاپی هەیە بۆ منداڵان کە تێیاندا پەیامی پەروەردەیی و کۆمەڵایەتی لە چوارچێوەی ریتم و میوزیکی شیعردا خستووەتەڕوو. "دەمەوێت منداڵەکان لەگەڵ فێربووندا چێژ لە شیعر وەربگرن" شاعیر وادەڵێت.
 
شەیدا تەنیا شاعیر نییە، بەڵکو رێکخەر و چالاکوانیشە. ئەو یەکێکە لە دامەزرێنەرانی گرووپی تایبەتی ژنان لە ئەنجومەنی ئەدەبی شنۆ کە پێنج ساڵە بەردەوام کار دەکات بۆ پەرەپێدانی کولتووری خوێندنەوە لە نێو ژناندا. لەم گرووپەدا، ژنان کۆدەبنەوە بۆ خوێندنەوە و هەڵسەنگاندنی کتێب و گفتوگۆی ئەدەبی.
 
"ژنان دەتوانن هەم کۆمەڵگایەک دابمەزرێنن و هەم کۆمەڵگایەک تێک بدەن" ئەمە روانگەی شەیدا مەحموودییە سەبارەت بە رۆڵی ژنان. ئەو پێیوایە سەردەمی ئەوە بەسەرچووە کە ژنان تەنیا خۆیان بە کاری ماڵەوە سەرقاڵ بکەن.
خۆی نموونەی ژنێکە کە سەرەڕای بەرپرسیارێتییەکانی وەک دایک و خێزاندار، توانیوییەتی بەردەوام کات بۆ خوێندنەوەو نووسین تەرخان بکات.
 
پەیامی کۆتایی مەحموودی بۆ ژنان روونە: "کات هی ئەوەیە خۆتان بناسن و ئەو تایبەتمەندییانەی خودا پێی بەخشیون بیاندۆزنەوە. ئەمڕۆ رۆژی زانستە و هەرکەس لە زانست دوابکەوێت، بەشێکی زۆری تەمەنی بە فیڕۆ دەچێت."
 
 
گەنجێکی مەسیحی لە بەرتڵە مۆزەخانەیەکی کەلەپووری دامەزراندووە
 
لە بەرتەلە، گەنجێکی مەسیحی بە ناوی سیناد عیماد ئیلیاس لە ساڵی 2018 مۆزەخانەیەکی تایبەتی دامەزراندووە کە تێیدا زیاتر لە 3500 پارچە کەلوپەلی کەلتووری و مێژوویی کۆکراوەتەوە.
 
سیناد، کە دەرچووی بەشی ئابووری زانکۆی موسڵە، سێ ساڵ پێش هاتنی داعش دەستی بە کۆکردنەوەی ئەم کەلوپەلانە کردووە.
دوای رزگارکردنی ناوچەکە، سەرەڕای ئەوەی کە ماڵەکەی وێران کرابوو، توانیوییەتی دووبارە دەست بە کۆکردنەوەی کەلوپەلەکان بکاتەوە.
 
لە مۆزەخانەکەیدا کەلوپەلی هەموو پێکهاتەکانی عێراق، وەک مەسیحی، موسوڵمان، ئێزیدی و کاکەیی هەیە. هەندێک لە کەلوپەلەکان تەمەنیان دەگاتە 130 ساڵ. لەنێو گرنگترین پارچەکاندا مەکینەی دروومانی 120 ساڵە و چەندین پارچەی زیوی سەر بە کۆمەڵگەی ئێزیدی هەن.
 
سیناد باس لەوە دەکات کە دایک و باوکی یارمەتی زۆریان داوە لە کۆکردنەوەی ئەم کەلوپەلانەدا. جگە لە بەرتەلە، لە رێگەی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکانەوە پەیوەندی لەگەڵ پارێزگاکانی دیکەی عێراق هەیە و کەلوپەلی مێژوویی کۆدەکاتەوە.
 
ئەو لە کاتی پێشوازی میوانەکانیدا جلوبەرگی نەریتی ناوچەکە لەبەر دەکات و پێیوایە ئەمە رەمزێکە بۆ ناسنامەی کەلتووری ناوچەکە.
سیناد جەخت لەوە دەکاتەوە کە هیچ رێکخراو یان لایەنێکی حکومی یارمەتی نەداوە و هەموو ئەم کارە بە هەوڵی تاکەکەسی خۆی ئەنجامدراوە.
 
لە مۆزەخانەکەیدا بەشێکی تایبەت هەیە بۆ کەلوپەلی کڵێساکانی موسڵ و بەرتەلە کە لەلایەن داعشەوە وێران کراون، لەوانە پەیکەرێکی کۆنی مەریەمی پاکیزە کە سەر بە کڵێسای مارمەرقۆسی کۆنە.
 
 
هەنگەوانی پیشەیەکی پڕ بەرەکەت لە رۆژهەڵاتی کوردستان
 
لە بەرزاییەکانی چلچەمە لە شاری سەقز، فەرهاد فیوزی 17 ساڵە سەرقاڵی پیشەی هەنگەوانییە. ئەم پیشەوەرە بە شانازییەوە باسی ئەو بەروبوومە جۆراوجۆرانە دەکات کە لە کێوەکانی سەقز و مەریوان بەرهەمیان دەهێنێت.
 
لە نێو بەرهەمە سەرەکییەکانیاندا هەنگوینی شاخ، هەنگوینی رەواق، هەنگوینی مەپێڵین، هەنگوینی پلورە و هەنگوینی گۆزە هەن. هەروەها هەنگوینی تایبەتی ناو جەعبە کە بە شێوازێکی تەندروست و پاک ئامادە دەکرێت، یەکێکە لە بەرهەمە تایبەتەکانیان.
 
بە گوێرەی وتەکانی فەرهاد، لە شاری سەقز بە تەنیا نزیکەی 20 هەزار کەندووی هەنگ هەن. ئەم ژمارە بەرزە نیشانەی گرنگی ئەم پیشەیە وەک سەرچاوەیەکی داهات بۆ خەڵکی ناوچەکە. بەڵام فەرهاد گلەیی لەوە دەکات کە بەرپرسانی رۆژهەڵات گرنگی پێویست بەم کەرتە نادەن، سەرەڕای ئەوەی کە بووەتە سەرچاوەی بژێوی بۆ زۆر خێزان.
 
پیشەی هەنگەوانی کارێکی وەرزییە و چڕترین کاتی لە وەرزی بەهاردایە. لەم وەرزەدا هەنگەوان دەبێت رۆژانە چاودێری هەنگەکان بکات، پێداویستییەکانیان دابین بکات و نەخۆشییەکانیان چارەسەر بکات.
دوای کۆکردنەوەی هەنگوین لە هاویندا، لە پاییز و زستاندا گرنگە چاودێری وردی هەنگەکان بکرێت بۆ پاراستنیان لە نەخۆشی و کەمخۆراکی.
 
ناوچەی سەقز-مەریوان-بانە بەهۆی سروشتی دەوڵەمەندی و فرەچەشنی گوڵ و گیاکانییەوە، بووەتە ناوەندێکی گرنگی بەرهەمهێنانی هەنگوین لە رۆژهەڵاتی کوردستان. ئەم پیشەیە، سەرەڕای هەموو کێشەکان، بەردەوامە لە دابینکردنی بژێوی بۆ خێزانەکانی ناوچەکە.