رووداو دیجیتاڵ
ئەمریکا، بەریتانیا و حکومەتە هاوبیرەکانیان لە رۆژهەڵاتی نێوەڕاست و باکووری ئەفریقا دووردەکەونەوە و وڵاتانی وەک عێراق، لوبنان و لیبیایان بۆ رێککەوتنی سیاسیی نێوان لایەنە دەستەبژێرەکان جێهشتووە، وەک رێککەوتنی دامەزراندنی سیستمی پشکپشکێنە لە عێراق، بەڵام ئەوە جگە لە خزمەتکردن بە چینی باڵای دەسەڵاتدار، سوودی بە خەڵک نەگەیاندووە، بەڵکو تەنانەت زیانیشی پێگەیاندوون، ئەمە لێکدانەوەی چاتم هاوس، پەیمانگەی شاهانەی بەریتانییە کە ئەم مانگە بڵاوکراوەتەوە.
ئەو پەیمانگەیە کە لە لەندەنی پایتەختی بەریتانیایە، لە ژێر ناونیشانی "چاوخشاندنەوەیەک بە رێککەوتنە سیاسییەکانی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست و باکووری ئەفریقا؛ گۆڕینەوەی لێپرسینەوە بە سەقامگیری چۆن خزمەت بە دەستبەژێرەکان دەکات و زیان بە دانیشتووان دەگەیێنێت" توێژینەوەیەکی 38 لاپەڕەیی بڵاوکردووەتەوە و تێیدا سەرنج و شرۆڤەی خۆی بۆ دۆخی ئێستای ناوچەکە دەخاتەڕوو.
راپۆرتەکە بە پوختی دەڵێت:
ئەمریکا، بەریتانیا و حکومەتە هاوبیرەکانی دیکەیان لە رۆژهەڵاتی نێوەڕاست و باکووری ئەفریقا دووردەکەونەوە بۆ ئەوەی سەرنجیان لەسەر ململانێی ناوچەکانی دیکەی جیهان بێت کە بە هەڕەشەی گەورەتر دەیانبینن و دەتوانن کاریگەریی زیاتریان هەبێت. ئەوان دەڵێن ئەو ململانێیانەی کە پێشتر وڵاتانی وەک عێراق، لوبنان یان لیبیایان بەگیرهێنابوو، ئێستا لە رێگەی رێککەوتنی سیاسی (یان رێککەوتنی دەستبژێرەکان) بەڕێوەدەبرێن کە هاندەرن بۆ دەستەبژێری سیاسیی وڵاتان بۆ ئەوەی چەکەکانیان دابنێن و بە بەشکردنی دەسەڵات، وڵاتەکانیان بەڕێوەببەن. بەڵام ئەم تێڕوانینەی ئەمریکا و هاوپەیمانەکانی، کێشەی تێدایە.
- سیاسەتی نێودەوڵەتی لەو وڵاتانەدا سەقامگیریی خستووەتە پێش لێپرسینەوە و دادپەروەری، ئەوەش لە ترسی گەڕانەوەی دەستبەژێرە دەسەڵاتدارەکان بۆ پێکدادان یان شەڕی نێوخۆ، بەڵام رێککەوتنیان لەسەر ئەو شێوە سەقامگیرییە کە بە رێککەوتنی دەستەبژێرەکان بەدەستهاتووە، سیستمی سیاسی وای دروستکردووە کە لەسەر ئەرکی هاووڵاتیان سوود بەو دەستەبژێرەکان دەگەیەنێت. لە ئەنجامدا زۆر لە عێراقی، لوبنانی و لیبییەکان ئێستا ناڕەزایی دەردەبڕن، و داوای کۆتاییهێنانی ئەو رێککەوتنانە دەکەن کە مەبەست لێیان چارەسەرکردنی کێشەی تووندوتیژی بووە.
- ئەم توێژینەوەیە باس لەوە دەکات کە ئەم جۆرە رێککەوتنانە، بە پلەی یەکەم ئامانج لێیان سنووردارکردنی یەک جۆری تووندوتیژیە، کە ئەویش شەڕ و بەریەککەوتنی راستەوخۆی نێوان دەستبەژێرەکانە، بەڵام لە لێپرسینەوە و نەهێشتنی جۆرەکانی دیکەی تووندوتیژی شکستیان هێناوە. ئەو جۆرانەی دیکەی تووندوتیژی بریتین لە تووندوتیژیی چینێک دژی چینێکی دیکەی کۆمەڵگە، کە تێیدا گەندەڵی و قازانجی دەستەبژێرەکان زیانی بە ژیانی رۆژانەی خەڵک دەگەیەنێت. لە هەریەک لەو سێ وڵاتەی کە باسکراون، رێککەوتنی دەستەبژێرەکان بە سەرکەوتوویی تووندوتیژی راستەوخۆی نێوانیان کەمکردووەتەوە، بەڵام ئامارەکانی گەندەڵی و گەشەپێدانی مرۆیی باشترنەکردووە و لە هەندێک دۆخدا خراپتری کردووە.
- چارەسەرنەکردنی ئەو جۆرە نیگەرانییە بنەڕەتییانە بەو واتایە دێت کە وڵاتانی وەک عێراق، لوبنان یان لیبیا بە ناسەقامگیری دەمێننەوە و ناتوانرێت بگوترێت هەنگاویان بۆ قۆناخی "دوای ململانێ" ناوە. ئەم سیستمە سیاسییانە کە دەستیان بەسەرداگیراوە، ناتوانن چارەسەری ناڕەزاییەکان بکەن و لە بنەڕەتدا ئەگەری ئەوە زیاتر دەکەن کە ببنە هۆی زیادبوونی تووندوتیژی راستەوخۆ بەهۆی ئەو نایەکسانیانەی کە بەرهەمی دەهێنن. کاتێک گەندەڵی بەربڵاو بێت، ئەگەری داڕمانی رێککەوتنی سیاسی و گۆڕانی بۆ رووبەڕووبوونەوەی چەکداری زیاتردەبێت.
- ئەم توێژینەوەیە پێشنیاردەکات، پێداچوونەوە بۆ رێککەوتنە سیاسییەکان بکرێت و گرنگی بە لێپرسینەوە و دادپەروەری بدرێت. هەروەها پێشنیازی ئەوەی کردووە کە کار لەگەڵ ئەو کەسانەدا بکرێت کە لە بەرژەوەندیی چاکسازیدا کاردەکەن و لە رووی تەکنیکییەوە بەتوانان و رۆڵیان لە دەوڵەت یان کۆمەڵگەدا پێویستە. زیادکردنی پەیوەندی نێوان ئەم لایەنانە و بونیادنانی تواناکانیان دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە بەهێزکردنی لێپرسینەوە و گۆڕانکاریی ئەرێنی. ئەو رێبازەی توێژینەوەکە پێشنیازی دەکات، هەوڵ دەدات تووندوتیژی راستەوخۆ لە نێوان دەستەبژێرە دەسەڵاتدارەکان کەم بکاتەوە لە رێگەی رێککەوتنێکی سیاسی گشتگیرەوە، کە هەر ئەوەش جۆرەکانی دیکەی تووندوتیژی کەمدەکاتەوە کە زیان بە ژیانی رۆژانەی خەڵک دەگەیێنن.
کۆمێنتەکان
وەک میوان کۆمێنتێك بنووسە یان وەرە ژوورەوە و هه‌موو خزمەتگوزارییەکان به‌كاربێنه
کۆمێنتێک دابنێ