رووداو دیجیتاڵ
بەڕێوەبەری سامانی ماسی لە وەزارەتی کشتوکاڵی هەرێمی کوردستان دەڵێت، ماوەی دوو ساڵە بەهۆی گۆڕانکاریی لە شێوازی بەخێوکردنی ماسیدا، جووتیاران شۆڕشێكیان لە بەرهەمی ماسی بەرپاكردووە، بەو هۆیەوە بەرهەمی ماسی بە تایبەتی لە حەوزە خۆڵینەکان دوو بەرامبەر زیادبووە.
بەپێی ئاماری وەزارەتی كشتوكاڵ و سەرچاوەكانی ئاو، 396 پڕۆژەی مۆڵەتپێدراوی بەخێوكردنی ماسی لە هەرێمی كودستان هەن: 183 پڕۆژە لە هەولێر 92 پڕۆژە لە سلێمانی، 56 پڕۆژە لە دهۆك و 65 پڕۆژە لە گەرمیان.
پڕۆژەكان پێكهاتوون لە 354 حەوزی خۆڵین بە وزەی 946 تۆن ماسی لە ساڵێکدا، 16 حەوزی كۆنكریتی بە وزەی 1,237 تۆن، 22 حەوزی قەفەس بە وزەی 690 تۆن و چوار حەوزی داخراو بە وزەی 203 تۆن ماسی لە ساڵێکدا.
كۆی وزەی بەرهەمهێنانی ساڵانەی ئەم پڕۆژە دەگاتە سێ هەزار و 67 تۆن ماسی، بەڵام ماوەی دووساڵە زۆربەی خاوەن حەوزە خۆڵینەکان پەروانە بۆ زیادكردنی ئۆكسجینی ئاوی حەوزەكان بەكاردەهێنن، بۆیە وزەی حەوزە خۆڵینەکان بۆ دوو بەرامبەر زیادیكردووە، كۆی بەرهەمی ساڵانەی پڕۆژەكان مۆڵەتپێدراوەكان لە سێ هەزار و 64 تۆنەوە، بۆ چوار هەزار و 22 تۆن زیادبووە .
بێجگە لە پڕۆژە مۆڵەتپێدراوەکان، نزیكەی 700 پڕۆژەی حەوزی خۆڵی بێ مۆڵەتیش لە هەرێمی كوردستان هەن، زۆربەی ئەو پڕۆژانەش پەڕوانە بۆ زیادكردنی ئۆكسجینی حەوزەكان بەكاردەهێنن و بەرهەمی ساڵانەیان لە نێوان 3000 بۆ 4000 تۆن دەبێت. بەرهەمی رووبار و بەنداوەكانیش بە نزیكەی 2000 تۆن ماسی دەخەمڵێندرێت.
ئێستا كۆی بەرهەمی ساڵانەی ماسی لە هەرێمی كوردستان گەیشتووەتە زیاتر لە نۆ هەزار و 522 تۆن ماسی، ئەمە لەكاتێكدایە كۆی بەرهەمی ساڵی رابردوو شەش هەزار و 500 تۆن بووە. كەواتە بەرهەمی ئەمساڵ بەراورد بە ساڵی رابردوو بە رێژەی نزیكەی 32% زیادیكردووە.
وەزارەتی كشتوكاڵ، پێویستی ساڵانەی هەر تاكێکی هەرێمی كوردستان بۆ گۆشتی ماسی بە 2.9 كیلۆگرام دیاریكردووە، بەپێی ئاماری دەستەی ئاماری هەرێمی کوردستان، کۆتایی ئەمساڵ ژمارەی دانیشتووانی هەرێمی كوردستان دەگاتە 6 ملیۆن و 171 هەزار كەس. بەم پێوەرە بێت پێویستیی هەرێمی كوردستان بە گۆشتی ماسی گەیشتووەتە 17 هەزار و 896 تۆن، بەرهەمی ناوخۆش توانای دابینكردنی 53.2% ئەو پێویستییەی هەیە.
بەپێی ئامارەكان لە ماوەی چوار ساڵی رابردوودا 4 پڕۆژەی حەوزی خۆڵین، 2 پڕۆژەی حەوزی كۆنكریتی، 2 پڕۆژەی حەوزی قەفەس و 2 پڕۆژەی حەوزی داخراو زیادبوون، بەهۆیانەوە وزەی بنچینەیی ساڵانەی پڕۆژە مۆڵەتپێدراوەكان لە دوو هەزار 745 تۆنەوە بۆ سێ هەزار و 76 تۆن زیاد بووە، واتە لە رێگەی ئەم زیادبوونە بەرهەم تەنیا بە رێژەی 11% زیادبووە، بەڵام ئەوەی بەرهەمی زیاد كردووە، بەكارهێنانی پەروانەیە بۆ پڕۆژە خۆڵینەکان.
سیروان سەعید، بەڕێوەبەری سامانی ماسی لە وەزارەتی كشتوكاڵ و سەرچاوەكانی ئاو، دەڵێت: "بەهۆی زیادبوونی خواست لەسەر خواردنی ماسی، ماوەی چەند ساڵێكە جۆرێك لە زیادبوون لە ژمارەی پڕۆژەكانی بەخێوكردنی ماسیدا هەیە، بەڵام ئەوەی ماوەی دوو ساڵە بەرهەمی ماسی زۆر زیادکردووە، بەكارهێنانی پەروانەی خولاوە بۆ حەوزە خۆڵینەکان، كە بەهۆیەوە بەرهەمیان دوو بەرامبەر زیادبووە".
بەپێی ستاندارد پێشتر هەر دۆنمێك حەوزی خۆڵین توانای بەخێوکردنی 1000 پەنجە ماسی هەبوو، بەڵام لە رێگەی بەكارهێنانی ئەو ئامێرە، ئێستا دەتوانرێت 2000 پەنجەماسی لە هەمان رووبەردا بەخێوبكرێت.
بۆ پارێزگاری لە ئاوی ژێر زەوی، وەزارەتی كشتوكاڵ لە 2013ەوە مۆڵەت بەو حەوزە خۆڵینانە نادات، كە سەرچاوەی ئاوەكەیان، ئاوی ژێر زەوی بێت، هەروەها دەبێت پڕۆژەكان 500 مەتر لە شەقامی سەرەكی و 200 مەتر لە یەکدی دوور بن، بەڵام لە چەند ساڵی رابردوودا زیاتر لە 700 پڕۆژەی خۆڵینی بێ مۆڵەت لەهەرێمی كوردستان بەتایبەت لە سنووری پارێزگای هەولێر و سلێمانی دروستكراون.
پڕۆژە بێ مۆڵەتەکان دوو جۆرن، جۆرێكیان ئەو پرۆژانەن كە بەدەر لە رێنماییەكان دروستكراون، جۆرێكی دیكەیان هیچ گرفێكیان یاساییان نییە، بەڵام خاوەنەكانیان بەهۆی زۆری رۆتینی مۆڵەت وەرگرتن ، پڕۆژەكانیان تۆمار ناكەن.
سیروان سەعید، دەڵێت: "داتایەكی وردمان لەسەر پڕۆژە بێ مۆڵەتەكان نییە، بەڵام لە چەند ساڵی رابردوودا ژمارەیەكی زۆر حەوزی ماسی بێ مۆڵەت و بەدەر لە رێنماییەكان دروستكراون، كە پێشبینی دەكەین ژمارەیان دوو هێندەی ژمارەی پڕۆژە خۆڵییە مۆڵەتپێدراوەكان بێت، بۆ نموونە بەگوێرەی رووپێویەكی سەرەتایی بۆمان دەركەوتووە تەنیا لە سنووری تەقتەق زیاتر لە 300 پڕۆژەی حەوزی خۆڵین هەن، بەڵام تەنیا دوو پڕۆژە مۆڵەتیان هەیە".
بەپێی داتاكان ساڵانە 8 تاوەكو 9 هەزار تۆن ماسی بەشێوەی بەستوو و فرێش و زیندوو لە شارەكانی عێراق و ئێرانەوە هەناردەی هەرێمی کوردستان دەکرێت.
سیروان سەعید، دەڵێت "ئەو ماسیەی هاوردە دەكرێت 95%ی ماسی مردووی فرێشە، 5%ی بەشێوەی بەسوتو لە وڵاتانی وەك تایلەند و ڤێتنام و وڵاتی دیكە دێت، ئەوە ماسیەشی لە شارەكانی عێراقەوە بەتایبەت لە داقوق دێت 95%ی زیندووە".
ئێستا وەرزی پێگەیشتن و فرۆشتنی ماسییە لە هەرێمی كوردستان، چونكە زۆربەی پڕۆژەكانی كوردستان لە مانگی ئەیلول دەست بە فرۆشتنی ماسی دەكەن و بەرهەمیش تاوەکو مانگی كانونی یەكەم دەمێنێت، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا هەندێ لە پڕۆژەكان لە مانگەكانی دیكەش بەرهەمیان هەیە.
محەممەد عەزیز، جووتیارێكی گوندی بەنێنانی ناحیەی دارەتووی قەزای بەردەڕەشە، ماوەی پێنج ساڵە دەستی بە بەخێوكردنی ماسی كردووە. ئەو دەڵێت:
دوای سەرهەڵدانی قەیرانی دارایی و بێكاربوونی منداڵەكانی بیری لەوە کردووەتەوە ماسی بەخێو بکات، ئێستا حەوزێکی بە رووبەری شەش دۆنم لەسەر زێی گەورە دروستکردووە. ساڵانە 15 تۆن بەرهەمی هەیە.
محەممەد عەزیز گوتی: "ماسی ئەگەر تووشی نەخۆشی نەبێت و ئالیكی باش بێت بەخێوكردنی زۆر ئابووریانەیە، تێچووی بەخێوكردنی یەك كیلۆ ماسی نزیكەی دوو هەزار تاوەکو دوو هەزار و 500 دینارە، لە بازاڕ کیلۆی بە نزیکەی سێ هەزار دینارە".
پڕۆژەکەی محەممەد عەزیز یەکێکە لە پڕۆژە بێ مۆڵەتەکان، ئەو دەڵێت سێ ساڵ و نیوە بەدوای وەرگرتنی مۆڵەتی پڕۆژەکەیەتی، بەڵام نەیتوانیوە مۆڵەتی بۆ وەربگرێت.
سیروان سەعید دەڵێت لە هەوڵی دۆزینەوەی میكانزمێكن بۆ ئاسانكاری زیاتر بۆ مۆڵەتدان و تۆماركردنی سەرجەم ئەو پرۆژانەی بە "نایاسایی" دروستكراون.
سەرجەم پڕۆژەكانی هەڵهێنەری پەنجەماسی لە هەرێمی كوردستان پڕۆژەی حكومین و لە چەند ساڵی رابردوودا بەهۆی قەیرانی داراییەوە نەیانتوانیوە بە وزەی خۆیان كاربكەن، تەنانەت هەردوو پڕۆژەی هەڵهێنەری پەنجەماسی سلێمانی و گەرمیان لەكار وەستاون، بۆیە پڕۆژەكانی ماسی لە هەرێمی كوردستان بۆ 70%ی پێویستییەکانیان بە پەنجەماسی و لپەماسی، پشت بە هەڵهێنەری پەنجەماسیی شارەكانی عێراق دەبەستن.
سیروان سەعید، دەڵێت: "بەهۆی كەمبوونەوەی بەرهەمی پەنجەماسیی پڕۆژە حكومییەكان، چەند پڕۆژەیەكی هەڵهێنەری پەنجەماسی بێ مۆڵەت دامەزراون ، بەڵام بەرهەمیان كەمە، چونكە ناتوانن لە نرخدا كێبڕكێ لەگەڵ پڕۆژەکانی پەنجەماسی شارەكانی عێراق بکەن.
لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان كەمترین پڕۆژەی ماسی لە پارێزگای دهۆكە، کە تەنیا 56 پڕۆژەن، بەڵام لەبەر ئەوەی لەو پارێزگایە 4 پڕۆژەی حەوزی كۆنكریتی و 10 حەوزی قەفەسی هەن، بێجگە لە بەرهەمی رووبار و بەنداوەكان بەرهەمی ئەم پارێزگایە زۆر نزیكە لە پارێزگای هەولێر، كە خاوەنی 183 پڕۆژەی بەخێوكردنی ماسییە.
ژیان حەیران، بەرێوەبەری سامانی ماسی لە بەڕێوەبەرایەتی گشتیی كشتوكاڵی پارێزگای دهۆک دەڵێت: "بەراورد بە پارێزگاكانی دیكە لە دهۆك پڕۆژەی بەخێوكردنی ماسی كەمە، هۆكارەكەشی ئەوەیە کە خەڵكی پارێزگای دهۆك زیاتر حەزیان لە خواردنی گۆشتی مریشكە، كەمتر گۆشتی ماسی دەخۆن، بەڵام ماوەی دووساڵە خواردنی گۆشتی ماسیش لەدهۆك رووی لە زیادبوون كردووە".
هۆكارێكی دیكە بە بڕوای ژیان حەیران ئەوەیە راوچییەكانی ماسی لە دهۆك كە ژمارەیان 503 راوچییە بە ئاسانی بەبێ هیچ رەسم و باجێك دەتوانن ماسی لە رووبار و بەنداوەكان بەتایبەت بەنداوی مووسڵ بگرن بەرهەمەكەی لە بازارەكان بفرۆشن، بۆیە خەڵك كەمتر گرنگی بە پڕۆژەی بەخێوكردنی ماسی داوە".
هەفتەیەکی دیکە هاوردەکردنی ماسی قەدەخە دەکرێت
ئێستا بەرهەمی ماسیی خۆماڵی بەشێوەیەکی بەرچاو زیادیکردووە، بۆ ئەوەی نرخ زۆر دانەبەزێت و خاوەن پڕۆژەکانی ماسی زەرەر نەکەن. وەزارەتی کشتوکاڵ بەنیازە لە هەفتەی داهاتووەوە، هاوردەکردنی ماسی بۆ کاتێکی نادیار قەدەخە بکات.
بەڕێوەبەری سامانی ماسی لە وەزارەتی کشتوکاڵی حکومەتی هەرێمی کوردستان دەڵێت، لە رێککەوتی 10-12-2020ەوە هاوردەکردنی ماسی بە هەموو شێوەیەک قەدەخە دەکرێت و نووسراوی هاوردە بۆ هیچ کەس و کۆمپانیایەک ناکرێت، چونکە ماسیی خۆماڵی پێگەیشتووە.
سیروان سەعید گوتی: "ئەو ماسییەی کە بە قاچاخ دەهێنرێتە کوردستان، هیچ گەرەنتییەکی تەندروستیی نییە، چونکە دەبێ ماسی دوای دەرهێنانی لە حەوز، لە ماوەی 72 کاژێردا بگاتە دەستی بەکاربەر، بەڵام ئایا ماسییەک بە قاچاخی بێت، لەو ماوەیەدا دەگات؟".
کۆمێنتەکان
وەک میوان کۆمێنتێك بنووسە یان وەرە ژوورەوە و هه‌موو خزمەتگوزارییەکان به‌كاربێنه
کۆمێنتێک دابنێ