هایدرۆجینی سەوز؛ سەرچاوەیەکی نوێی گەشەی ئابووری لە کوردستان!

 

لەکاتێکدا هەفتەی رابردوو، عێراق یەکەم پڕۆژەی بەرهەمهێنانی هایدرۆجینی سەوزی لە باشووری عێراق راگەیاند، گرنگە جەخت لەوە بکەینەوە لە هەرێمی کوردستان کاربەدەستان و دامەزراوەکانی حکومەت و کەرتی تایبەت زۆر پێویستە بیر لە وەبەرهێنان و دامەزراندنی ئەو پیشەسازییە بکەنەوە. لە هەندێ وەرزدا کورتهێنانی کارەبا لە هەرێمی کوردستان دەگاتە 3000 مێگاوات و لە عێراقیش تاوەکو 13000 مێگاوات کەمتر لەو خواستەی هەیە کارەبا بەرهەم دێت. 

 

هایدرۆجینی سەوز دەتوانێت چارەسەر پێشکێش بکات بۆ دابینکردنی کارەبای سەوز و دووبارە دابەشکردنەوەی، هاوکات دەتوانێت لە رێگەی کەمکردنەوەی ئاستی دەردانی دووانە ئۆکسیدی کاربۆن گۆڕانکاری گەورە لە چەند پیشەسازییەکی گرنگ دروست بکات کە لە هەرێمی کوردستان پێگەیەکی بەرچاویان هەیە. لە راستیدا بەکارهێنانی هایدرۆجینی سەوز لەو جۆرە پیشەسازییانەدا دەتوانێت شۆڕشێکی گەورە لە پیشەسازی قورس لە هەرێمی کوردستان دروست بکات.

 

هەرچەندە پڕۆژەکانی بەرهەمهێنانی هایدرۆجینی سەوز پێویستیان بە وەبەرهێنانی بەرچاوە، کۆمپانیا ناوخۆیی و بیانییەکان، دەتوانن سوود لەو گەرەنتییانە وەربگرن کە لە یاسای بودجەی عێراق بۆ ساڵی 2023 - 2025 بۆ پڕۆژەکانی وزەی نوێبووەوە رەچاوکراون.

 

لە نۆیەمین پێشانگە و کۆنفرانسی نێودەوڵەتی وزەی عێراق کە هەفتەی رابردوو بەڕێوەچوو، حەیان عەبدولغەنی، وەزیری نەوتی عێراق، پەردەی لەسەر یەکەم پڕۆژەی هایدرۆجینی سەوز و وێستگەیەکی وزەی خۆر لادا و ئەوەی وەک سەرەتایەک ناوبرد بۆ پابەندبوونی عێراق بە هەمەچەشنکردنی سەرچاوەکانی وزە و کەمکردنەوەی شوێنپێی کاربۆن لە پیشەسازی نەوتدا. پڕۆژەکەش بریتییە لە بەرهەمهێنانی ساڵانە 800 تۆن هایدرۆجینی سەوز لە رێگەی پرۆسەی جیاکردنەوەی هایدرۆجین و ئۆکسجین بەو کارەبایەی کە لە وزەی خۆرەوە بەرهەمدێت.

 

هەرێمی کوردستان وەک زۆربەی وڵاتە نەوتییەکان لە سەرانسەری جیهاندا زۆر جار جەخت لە هەمەچەشنکردنی ئابوورییەکەی و دوورکەوتنەوە لە داهاتی نەوت دەکاتەوە. هایدرۆجینی سەوز رێگەیەک بۆ پەرەپێدانی پیشەسازی نوێ و کەمکردنەوەی پشتبەستن بە داهاتی نەوت دەخاتەڕوو. جگە لەوەش، دامەزراندنی پیشەسازی هایدرۆجینی سەوز دەتوانێت هەلی کاری نوێ بڕەخسێنێت، وەبەرهێنان رابکێشێت و گەشەی ئابووری پێشبخات.

 

کریستوفەر ئەندەرسن، بەڕێوەبەری جێبەجێکاری کۆمپانیای (گرین هایدرۆجین کاپیتال) کە پێگەکەی لە هەولێرە، پێیوایە، "بەهۆی ئەوەی پیشەسازییەکان ناچارن قەبارەی دەردانی کاربۆن کەمبکەنەوە، خواستێکی زۆر لەسەر ئاستی جیهان بۆ کڕینی هایدرۆجینی سەوز دروستبووە".

 

ئەو شارەزایە پێیوایە، "کوردستان دەتوانێت خۆی وەک هەناردەکارێکی سەرەکی لە بازاڕی هایدرۆجینی سەوزدا جێگیر بکات، بەتایبەتی ئەگەر هەڵکەوتەی جوگرافی و ستراتیژیی هەرێمی کوردستان چاوی لێبکرێت".

 

پەرەپێدانی هایدرۆجینی سەوز دەتوانێت سوود بە پیشەسازییە قورسەکانی هەرێمی کوردستان بگەیێنێت، لە نێوانیاندا پاڵاوگەکانی نەوت، کارگەکانی چیمەنتۆ و ئاسن. بەکارهێنانی هایدرۆجینی سەوز لەو پیشەسازییانەدا پرۆسەی بەرهەمهێنان خێراتر و کاراتر دەکاتەوە، دەبێتە هۆکار بۆ کەمکردنەوەی بەرچاوی دەردانی گازی دووانە ئۆکسیدی کاربۆن کە لەو جۆرە پیشەسازییانەدا ئێجگار زۆرە. 

هەرچەندە ئالنگاری زۆر لەبەردەم پەرەپێدانی پێشەسازی بەرهەمهێنانی هایدرۆجین لە عێراقدا هەیە، بەڵام دانانی چەندین رێوشوێن لە یاسای بودجەی عێراق سەبارەت بە پڕۆژە نوێبووەوەکان دڵخۆشکەرن.

 

 د. جەمال کۆچەر ئەندامی پەرلەمانی عێراق لە لیژنەی دارایی لەو بارەیەوە دەڵێت، "پڕۆژەکانی پەیوەست بە وزە نوێبووەوەکان ڕووبەڕووی هیچ ئاستەنگێکی یاسایی و دارایی نابنەوە". بەپێی ئەو ئەندامەی پەرلەمانی عێراق، "حکومەتی عێراق دەتوانێت داوا لە پەرلەمان بکات پڕۆژەکانی پەیوەست بە وزە نوێبووەوەکان پارەداربکات و پەرلەمانیش لاری لەو بارەوە نییە و پەسەندی دەکات".

 

رۆبێرت کۆلوێڵ، ئەندامی بۆردی کۆمپانیای (گرین هایدرۆجین کاپیتال)، جەخت لەوە دەکاتەوە کە دانانی پلانی گونجاو و یاسا و رێسای پێویست و روون پێویستە بۆ هاندانی وەبەرهێنان لە پەرەپێدانی هایدرۆجینی سەوز. کۆلوێڵ پێیوایە بەشداری کەرتی تایبەت و رەچاوکردنی ستانداردە ژینگەییەکان دەبێت لە دامەزراندنی پیشەسازی هایدرۆجینی سەوزدا رەچاو بکرێن.

 

بەڕێوەبردنی کێڵگە نەوتییەکان لەڕووی نیگەرانییە ژینگەییەکانەوە لەلایەن حکومەتی هەرێمی کوردستانەوە، بەراورد بە حکومەتی عێراق باشتر بووە. حکومەتی هەرێمی کوردستان بە دروستی ئاگاداری ئەو گازە زیانبەخشانەیە کە لەکاتی پرۆسەی بەرهەمهێنانی نەوت دەسووتێندرێن و بڕێکی زۆر مادەی کاربۆن و گازی زیانبەخشی دیکە دەخەنە بەرگە هەواوە.

 

وەزارەتی سامانە سرووشتییەکان لە نێوەڕاستی ساڵی 2021دا کۆمەڵێک بڕیاری لەوبارەیەوە دەرکرد و کۆمپانیا نەوتییەکانی پابەند کرد بەوەی ئەو گازانەی لەگەڵ نەوت بەرهەم دێن و بە گازی هاوەڵ لەگەڵ نەوت (Associate Gas) دەناسرێن نابێ بسووتێندرێن و دەبێت چارەسەربکرێن. ئەو گازە زیانبەخشانە لە هەرێمی کوردستان ئێستا ناسووتێندرێن و دەخرێنەوە بیرە نەوتییەکان بۆ بەرزکردنەوەی گوشاری بیرەکان یان کۆدەکرێنەوەو دوای پاڵاوتن کارەبایان لێ بەرهەمدێنن. ئەمە لە کاتێکدایە بەپێی راپۆرتەکانی بانکی جیهانی ئەو گازی هاوەڵەی لەگەڵ نەوتی عێراق ساڵانە دەسووتێنرێت و بەفیڕۆدەدرێت بایی نزیکەی دوو ملیار دۆلارە.

 

تەنانەت پێش بڕیارەکەی وەزارەتی سامانە سرووشتییەکان، پێویستە ئاماژە بە کۆمپانیای کار گرووپ بدەین کە  لە ساڵی 2014ـەوە دەستیکردووە بە کۆکردنەوەی گازی هاوەڵ کە لەگەڵ نەوت دەردێت و بەکارهێنانی بۆ بەرهەمهێنانی کارەبا. هەروەها لە ساڵی 2019وە گازی ئازادی نێو بیرەکانیان کۆکردەوە و بە هەمان شێواز بە مەبەستی بەرهەمهێنانی کارەبا بەکاریدەهێنن و تەنیا رێژەیەکی زۆر کەمی ماوە کە بڕیارە تاوەکو 2025 ئەو رێژە کەمەش چارەسەر بکرێت و بەوپێیەش رێگە بە سووتاندن و بەفیڕۆدانی هیچ بڕە گازێک لە کێڵگەی خۆرمەڵە نادەن.

 

ئەم هەوڵ و دەستپێشخەرییە ئەرێنییانە بە ئاراستەی کەمکردنەوەی گازی کاربۆن و گازە زیانبەخشەکانی دیکە پێویستە نەوەستن و کۆمپانیاکانی بواری وزە لە هەرێمی کوردستان بەتایبەتی ئاوڕێک لە پیشەسازی هایدرۆجینی سەوز بدەنەوە و لەو بوارەشدا وەبەرهێنان بکەن. ئەمە دەبێتە هۆکار بۆ ئەوەی بتوانن داوای قەرزی کاربۆن بکەن و چالاکییە پیشەسازییەکانیان بەرزبکەنەوە بۆ ئاستی ستانداردە نێودەوڵەتییەکان کە جگە لە قازانجی دارایی، ئاست و کواڵیتی کار و پڕۆژەکانیان بەڕادەیەکی بەرچاو بەرزدەکاتەوە بۆ ئاستێکی نێودەوڵەتی. ئێستا کە حکومەتی عێراق رێگەی خۆشکردووە بۆ ئەو بوارە و دەستپێشخەریشی کردووە، واباشترە کۆمپانیاکانی هەرێمی کوردستان لەو بوارەش دا ببنە پێشەنگ.

 

بەکارهێنانی هایدرۆجینی سەوز لە پیشەسازییەکانی وەک چیمەنتۆ و پاڵاوگەکاندا رێگەیەکی دڵخۆشکەر دەخاتەڕوو بەرەو کەمکردنەوەی قەبارەی دەردانی کاربۆن لە هەرێمی کوردستاندا. ئەوەش هاوتەریبە لەگەڵ هەوڵە جیهانییەکان لەو بوارەدا بۆ باشتر بەکارهێنانی وزە و پاراستنی ژینگە. لەگەڵ ئەوەشدا بەدیهاتنی ئەو ئامانجانە پێویستی بەوەیە کە ئاستەنگە تەکنیکی و ئابووری و یاساییەکانی بەردەم ئەو پیشەسازییە نوێیە چارەسەربکرێن. لەم نێوەندەدا، ئەگەری بەدەستهێنانی قەرزی کاربۆن دەتوانێت هاندەرێکی دارایی بەهێز بێت بۆ ئەو کۆمپانیا و دامەزراوانەی کە دەیانەوێت دەست بەو پیشەسازییە بکەن لە هەرێمی کوردستان و عێراقدا.