دیموكراسی بەدرێژایی تەمەنی سەرەڕای ئەوەی باشترین شێوازی حوكمڕانیە، لەگەڵ ئەوەش چەندین نموونەی هێناوەتە پێش كە كارەساتی زۆر گەورەی دووچاری مرۆڤایەتی كردووە. دیارترینیان هیتلەرە كە بەرهەمی پرۆسەی دیموكراسی بوو. بە روانین لە ئەدەبیاتی جەنگی دووەمی جیهانی، تێبینی ئەوە دەكەین كە ئامادەكاریەكانی ئەم جەنگە پەیوەستە بە گەشەكردنی هزری راستڕەوە توندڕەوەكان و بڵاوبوونەوەی لەنێو كۆمەڵگە لۆكاڵییەكان، بەتایبەت لە وڵاتانی ئەوروپی. ئەمەش بووە هۆی ئەوەی ئەم دەستەیە لە توندڕەوەكان لەڕێگەی هەڵبژاردنەوە بگەنە دەسەڵات و جیهان پەلكێشی شەڕ بكەن. كەواتە ئەو كاتەی دیموكراسی كۆمەڵێك سەركردەی دەرووننەخۆش دەهێنێتە پێشەوە، لەبری ئەوەی ئاشتی و ئازادی بەرپابێت، شەڕ و ئاشووب دەبێتە بەرهەمی دیموكراسی.
ئەگەر بڕوانینە دوایین وێستگەكانی هەڵبژاردن لەسەرتاسەری جیهان، دەبینین كەسانێكی وەك دۆناڵد ترامپ لە ڕەسەنترین نموونەكانی دیموكراسی لەسەر ئاستی جیهان دەگاتە تروپكی دەسەڵات. ئێستاش نوێترین نموونەی جیهانی پر سوپرایزی دیموكراسی هەڵبژاردنی بۆریس جۆنسنە وەك سەركردەی پارتی پارێزگارانی بەریتانیا كە راستەوخۆ دەبێتە سەرۆكوەزیرانی بەریتانیاش. لێرەوە دەكەوینە بەردەم هەڵوەستەی تازە و كۆمەڵێك پرسیار دروست دەبێت كە ئایا جیهان لەسەردەمی ترامپەكانی دیموكراسی بەرەو كوێ دەچێت؟ ئایا چ بارودۆخێك دەرفەتی بۆ ئەو جۆرە كەسایەتیانە دروست كردووە لە نمونەی دیموكراسی ئەمریكا و بەریتانیا ببنە واجیهەی دوو دەوڵەتی زلهێز. لەپاڵ ئەمەشدا پرسیاری ئەوە دروست دەبێت كە چ هۆكارێك لە پشت سەركەوتنی هزر و پارتە راستڕەوەكانە لە ئەوروپا و وڵاتە زلهێزەكان.
دیاردەی ترامپەكانی هەڵبژاردن (لە بەشێك لە نووسینەكاندا شێتەكانی هەڵبژاردن بەكاردێت)، خەریكە دەبێتە دیاردەیەكی جیهانی و دەروازەیەك بۆ گەیشتنی كەسانی دەرووننەخۆش بە ترۆپكی دەسەڵات، جا ئەم دەسەڵاتە چ دەسەڵاتی حكومی بێت یان دەسەڵاتی حزبی و رێكخراوەیی. ئەگەر سەیری دوایین نموونەكانی هەڵبژاردن بكەین، دەبینین ئەوانەی خاوەن كەسایەتی تایبەتن و جیاوازن، یاخود خاوەن سەرمایەیەكی بێ بنەمان، دەرفەتی سەركەوتنیان هەیە، ئەمەش بەشێكی زۆری دەگەڕێتەوە بۆ بەرەو هەڵدێرچوونی كولتووری دیموكراسی لەسەر ئاستی تاك. نموونە تازەكان و روخسارە نوێیەكانی دیموكراسی، ئەوانەی هەمیشە بانگەشەی گۆڕانكاری دەكەن، زیاتر ئەوانەن كە بەتاڵن لەو تایبەتمەندیانەی لە سیاسەتمەداردا هەیە، ئەوانەی هیچ باكگراوندێك و هیچ ژێرخانێكی مەعریفییان نییە بۆ سیاسەت و حوكمڕانی. لێرەوە دیسان دەكەوینە بەردەم پرسیارێكی جەوهەری، ئایا ترامپەكان بوونەتە نموونە بۆ ئەوانەی كە تەنیا جیاوازبوونیان هانیان دەدات بۆ ئەوەی لەڕێگەی هەڵبژاردنەوە بێنە پێشەوە؟
ئێستا هەڵبژاردن وەك سیمایەكی دیاری دیموكراسی رۆچووەتە نێو هەموو رێكخستنێكەوە، دیارترین جۆری ئەو رێكخستنانەی كە شانازی بە دیموكراسیبوونی خۆیانەوە دەكەن پارتە سیاسییەكانن كە بەشێكی زۆری پرسی بەڕێوەبردن و دیاریكردنی ئۆرگانەكانی بە پرەنسیپە دیموكراسییەكانەوە بەستووەتەوە، دیارترینیان ئەو كۆنگرانەی كە ئامانج لێی دیاریكردنی دەستەی سەركردایەتی پارتە سیاسییەكانە. لەم گۆشەیەوە ئەگەر لێكدانەوە بكەین بۆ دیاردەی ترامپەكانی هەڵبژاردن و ئەو كۆنگرەیەی كە كۆمیسیۆنی باڵای هەڵبژاردن حزبەكانی پێ ناچار كردووە، شوێنی خۆیەتی بپرسین ئایا دەرفەتی هاتنە پێشەوەی ترامپەكان تا چ ئاستێكە؟ ئایا ئەگەر ئەم كەسایەتیانە هاتنە پێشەوە پرۆسەی دیموكراسی و پرسی سیاسی و ئایندەی هەرێم بەرەو كوێ دەچێت؟
پارتە سیاسییەكانی كوردستان بەپێی تەمەنیان چەند نەوەیەكیان تێپەڕاندووە. هەموو كاتێك لە سەروبەندی گۆڕانی نەوەكاندا ئەگەری گۆڕانكاری بە ئاراستەی كارەسات كراوە بووە. ئێستا دوای ئەوەی گۆڕانكاریە سیاسییەكان خێراتربوون، نەوەكان خێراتر دەگەنە ئاستی ئەوەی بێنە واجیهەی حزبەكانیان، بۆیە دەرفەتی چوونە پێشەوە بۆ هەموو ئەو كەسانەش كراوەتەوە كە هیچ تایبەتمەندییەكی سیاسیان نییە. لەپاڵ ئەوەشدا وا بڕیارە ئەو حزبانە بە گەورە و بچوكیانەوە كۆنگرە ببەستن و سەركردایەتی نوێ دەستنیشان بكەن، بەو حزبانەشەوە كە كۆنگرە لێیان بووەتە مۆتەكەی هەڵوەشانەوە. بۆیە كاتێك لە روخسارە نوێیەكانی ئەو حزبانە ورد دەبینەوە، تێدەگەین كە دیاردەی ترامپەكانی هەڵبژاردن ئەگەر كەسایەتی زۆر نەشیاو بگەیێنێتە سەركردایەتی حزبە خاوەن دەسەڵاتەكان، هەم حزبەكان و هەمیش پرۆسەی سیاسی دەكەوێتە بەردەم ئایندەیەكی ناڕوون.
لە بانگەشەی دەستە و تاقمە نوێیەكان بۆ كۆنگرە و نوێبوونەوە، دەردەكەوێت كەسانێك خۆیان ئامادە كردووە جڵەوی حزبەكانیان بگرنە دەست كە بەدڵنیاییەوە دەتوانین پێیان بڵێین شێتەكانی هەڵبژاردن. چەند فاكتەرێك هەڵوێست و پێگەی ئەو كەسانە بەهێز دەكات لەوەی بتوانن زیاتر بێنە پێشەوە، لەوانە: ژینگەی حزبی كە بنكەی جەماوەری حزبەكان خەڵكانی كەمدەرامەتن و لەڕووی كولتووری دیموكراسیەوە لاوازن، بۆیە بە ئاسانی وەلائیان دەكڕدرێت و دەتوانرێت دەنگەكانیان بەكاربهێنرێ. لەم جۆرە بارودۆخەدا ئەوانەی لەسەر میراتێكی گەورە دانیشتوون دەتوانن ئاسانتر دەنگەكان بكڕن.
هەروەها لەڕووی كۆمەڵناسیی سیاسییەوە، كۆمەڵگەی كوردی بەهۆی شەپۆلی نادروستانەی سۆشیال میدیاوە، بووەتە كۆمەڵگەیەكی پۆپۆلیستی و سەركردە پۆپۆلیستەكان زۆرترین جەماوەریان هەیە، بە تایبەت ئەوانەی توانیویانە باوكایەتییەكی ناشەرعی بۆ پێگە و ماڵپەڕە میدیاییەكان بكەن. ئەوانە لەو زۆنگاوە پۆپۆلییەوە دەتوانن خۆیان بگەیێیننە هەموو ئەو شوێنانەی خۆیان ئارەزوویانە.
خاڵێكی دیكە دەستگرتنە بەسەر ئۆرگانە سەربازییەكان و دەستە چەكدارەكانی ناو حزب، ئەمە دەرفەتی زۆری بۆ كۆمەڵێك كەس رەخساندووە كە خۆیان وەك فریادڕەسی قەیرانەكانی حزب نیشان بدەن. ئەمانە ئەگەری گەیشتنیان بە سەركردایەتی سیاسی زیاترە بەهۆی ئەو هەڕەشە زۆرەی لە كادیرەكانی خۆیانی دەكەن. كەواتە دەتوانین پێشبینی ئەوە بكەین كە كۆنگرەكانی ئەمجارە كۆنگرەی شێتەكانی هەڵبژاردن دەبێت.
کۆمێنتەکان
وەک میوان کۆمێنتێك بنووسە یان وەرە ژوورەوە و هه‌موو خزمەتگوزارییەکان به‌كاربێنه
کۆمێنتێک دابنێ