رووداو دیجیتاڵ
بەپێی دوایین هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاكانی كەركووک، كە ساڵی 2023 كراوە، دەنگی كورد لە بەرامبەر عەرەب و توركمان زۆر زیاترە، بەجۆرێك لەو هەڵبژارنە دا پێكهاتەی كورد 243 هەزار و 113 دەنگی هێناوە و بەوەش رێژەكەی گەیشتە 44٪.
دوای كورد، پێكهاتەی عەرەب دێت كە 212 هەزار‌و 89 دەنگی هێناوە و رێژەكەی 38٪ـە. دوای ئەوانیش بە پلەی سێیەم دەنگی پێكهاتەی توركمان دێت كە 97 هەزار و 870 دەنگی بە رێژەی 18٪ هێناوە، بەڵام ئەوەی جێگەی سەرنجە، ژمارەی خوێندكار و خوێندنگە كوردییەکانی سنووری پارێزگاكە بەتایبەت بەراورد بە خوێندنی عەرەبی زۆر لە پاشترە.
هەرچەندە، بەڕێوەبەری خوێندنی كوردی لە كەركووک لەم بەرنامەیە دا بە شانازییەكی زۆرەوە باسی لەوە دەكرد لە 550 قوتابخانەی كوردی زیاتر لە 100 هەزار قوتابی كوردیان هەیە، بەڵام مامۆستایەكی هەمان بەرنامە وێنەكە پێچەوانەی ئەوە دەبینی و ئاشكرای دەكات كە ژمارەی قوتابیان و قوتابخانەكانی خوێندنی عەرەبی بەراورد بە قوتابیان و قوتابخانەكانی خوێندنی كوردی زۆر زیاترە و گوتی: "لە سنووری پارێزگای كەركووک عەرەب نزیكەی 2,200 قوتابخانە و 650 بۆ 700 هەزار قوتابییان هەیە، ئێمەش باسی 100 هەزار قوتابی و 550 قوتابخانەی خوێندنی كوردی دەكەین، شانازی بە چی بكەین؟ لە كاتێكدا ئێمە وەك كورد لە كەركووك بەپێی دوایین هەڵبژاردن بێت زۆرینەین، بەڵام وەك دیارە لە خوێندنی كوردیدا كەمینەین".
هەر لەبەرنامەكە دا ئەندامێكی دەستەی كارگێڕیی مامۆستایانی خوێندنی كوردی لە كەركووك ئاشكرای دەكات كە بەشێك لە مامۆستایانی خوێندنی كوردی منداڵەكانیان دەبەنە قوتابخانەی عەرەبی. سەرۆكی فراکسیۆنی پارتی لە ئەنجوومەنی پارێزگای كەركووك لە بەشێكی بەرنامەكەدا ئەوەی خستەڕوو کە ئاست بەرزیی خوێندكارانی كورد بۆ هەموویان جێگای شانازییە: "ئەم ساڵ یەكەم و دووەمی هەموو عێراق قوتابیی خوێندنی كوردی بوو".
خوێندنی كوردی لە شارەكانی عێراقدا تەوەرێكی دیكەی ئەم بەرنامەیە بوو هەرچەندە لە شارە جیاوازەكانی عێراق 20 بەشی خوێندنی كوردی هەن، بەڵام پڕۆگرامەكانی ئەو خوێندنە زۆر خراپن و هیچ كەسێك فێری كوردییەكی خراپیش ناكەن نەك باش، هەر بۆیە مامۆستایەك لە بەرنامەكەدا گوتی: "ئەگەر بەم جۆرە بێت بەشی زمانی كوردی لە وەزارەتی پەروەردەی عێراق هەر نەبێت باشترە".
مامۆستایەكی دیكە ئاماژەی بەوەدا منداڵی كورد لە كەركووک باجی ململانێی ناشەریفانەی حیزبی دەدات و گوتی: "لە كەركووک یەكێتی و پارتی نووسراوی یەكتری ناخوێننەوە. زۆرترین دژایەتی یەكتری دەكەن، جگە لەوە بە ئۆپۆزیسیۆن و دەسەڵاتەوە مامۆستایانی خوێندنی كوردییان لە كەركووک فەرامۆش كردووە". هەر لە بەرنامەكەدا باس لە خراپی خوێندنی كوردی لە خانەقین و خورماتوو كرا؛ مامۆستایەكی قەزای خورماتوو ئەوەی خستەڕوو بۆ 32 قوتابخانەی كوردی 500 مامۆستای كوردی هەیە: "ئەوەش زۆر كەمە و گرفتی بۆ دروستكردووین". بەپێی گوتەی مامۆستایەكی دیكە لە كەركووک كردنەوەی خوێندنگەی ئەهلی زۆر بووە "ئەوەی گرفتە هەموویان خوێندن تێیاندا بە عەرەبییە".
100 هەزار قوتابی و550 قوتابخانەی كوردی
كامەران عەلی، بەڕێوەبەری خوێندنی كوردی لە كەركووک بە روویەكی گەشەوە باس لەوە دەکات، هیچ كاتێك هێندەی ئێستا ژمارەی قوتابی و قوتابخانەی خوێندنی كوردی لە كەركووک زۆر نەبووە و گوتی: "ئێستا زیاتر لە 100 هەزار قوتابیی خوێندنی كوردیمان هەیە لە 550 قوتابخانە دەخوێنن، ئەو ژمارەیە زۆر باشە، چونكە لە 2003وە قوتابخانە كوردییەكان لە كەركووک كراونەتەوە".
بەرپرسی یەكەمی خوێندنی كوردی لە كەركووك ئەوە ناشارێتەوە كە قوتابخانە كوردییەكان زیاتر لە گەڕەكە كوردنیشنەكاندان. بەبڕوای كامەران عەلی، نزیكەی 10 بۆ 15 هەزار قوتابیی كورد لە قوتابخانە كوردییەكاندا ناخوێنن، ئەوەش بە گرفت ناودەبات و دەشڵێت: "ئەوانەی لە قوتابخانەی كوردی دەخوێنن ئاسۆیان روونترە، چونكە لە زانكۆكانی كوردستان و عێراقیشدا وەردەگیرێن".
كامەران عەلی باسی نادادییەكانی حكومەتی عێراق دەكات بەرامبەر كوردی كەركووک، بە تایبەت پارێزگاری بەوەكالەتی پێشووی كەركووک راكان جبووری. ئەو دەڵێت: "ئەوەی راكان بە كوردی كرد كەس نەیكردووە".
جگە لە بەرپرسانی سیاسی، بەرپرسانی ئیداریش وەک كامەران عەلی دەڵێت، ستەمیان لە كوردی كەركووك كردووە. ئەو گوتی: "لە دوو ساڵدا نزیكەی 20 هەزار مامۆستا بۆ كەركووک دامەزراوە، تەنیا هەزارێكی بۆ كورد بووە. ئەویش نازانین چۆن بووە".
ئەم ساڵ 540 قوتابی گەڕاونەتەوە بۆ خوێندنی كوردی
بەڕێوەبەری خوێندنی كوردی لە كەركووك بە شانازییەكی زۆرەوە باسی لەوە كرد ساڵانە ژمارەیەكی زۆر قوتابی كورد لە خوێندنی عەرەبییەوە دەگەڕێنەوە بۆ خوێندنی كوردی و گوتی: "هەر بۆ نموونە ئەم ساڵ 540 قوتابی لە خوێندنی عەرەبییەوە هاتونەتە خوێندنی كوردی".
ئەوەی كامەران عەلی و هاوكارەكانی لە خوێندنی كوردی بێزار دەكات كۆنیی باڵەخانەی قوتابخانەكانی خوێندنی كوردییە هەروەك دەڵێت: "نزیكەی 100 قوتابخانەمان پێویستی بە نۆژەنكردنەوەیە. زۆر قوتابخانەمان هەیە كە بارانێك دەبارێ كێشەی بۆ دروست دەبێت و ئاو دەچێتە پۆلەكانییەوە".
كامەران عەلی ئەوەشی خستەڕوو لە یەكەم بارانی كەركووك دا ئاو چووە هەندێك قوتابخانە كوردییەكانەوە، ئەو سوپاسی وەزارەتی پەروەردەی هەرێمی كوردستانی كرد بەوەی زۆر هاوكاریانە، جگە لە مووچە و خەرجییەكانی دیكە بەتەنیا ئەم ساڵ یەك ملیۆن پەرتووكی بۆ ناردوون: "ئەمە جگە لەوەی هەر لەم چەند رۆژی رابردوو دا 1,100 مامۆستای وانەبێژیان بۆ كردینە گرێبەست".
كامەران عەلی ئەوەشی روونكردەوە كە تاكە پەروەردەیە هیچ بودجەیەكی دیاركراویان نییە و گوتی: "بۆ 100 هەزار قوتابی مانگانە 6 بۆ 10 ملیۆن دینارمان بۆ دێت، ئەوەش زۆر كەمە و هەموو مانگێك قەرزدار دەبین لەسەری، چونكە حكومەتی عێراق یەك دیناری بۆ خوێندنی كوردی تەرخان ناكات".
داهاتی فرۆشگاكان بۆ حكومەتی عێراق دەگەڕێتەوە
گرفتێكی دیكە كە كامەران عەلیی زۆر نیگەران كردووە، گەڕانەوەی داهاتی فرۆشگای قوتابخانە كوردییەكانە بۆ بەغدا هەروەك گوتی: "تاكە پەروەردەین كە داهاتی فرۆشگای قوتابخانەكانمان بۆ ناگەڕێتەوە، ئەوەش زیانی زۆری لێداوین". كامەران عەلی ئەوەش ناشارێتەوە كە بەرپرسانی كورد لە بەغدا زۆر هاوكاریان بوون بۆ چارەسەری بەشێک لە گرفتەكانیان هەروەها زۆر سوپاسی حكومەتی هەرێمی كوردستانیش دەكات كە دەستپێشخەر بوون لەوەی زەوی بە مامۆستایانی خوێندنی كوردی بدەن گوتی "بۆ وەرگرتنی زەوی پێنج هەزار فۆڕممان پڕكردوونەتەوە، بڕیارە حكومەتی هەرێمی كوردستان بمانداتێ".
بەڕێوەبەری خوێندنی كوردی لە كەركووك جەخت لەوە دەكاتەوە ئەو دڵسۆزییەی لە خوێندنی كوردیدا لە كەركووك هەیە هەرگیز لە خوێندنی عەرەبیدا نییە و گوتی: "هەر لەبەر ئەوەشە دۆخی خوێندنی عەرەبی لە كەركووک زۆر خراپە". ئەوەی بۆ كامەران عەلی و هاوكارەكانی بووەتە كێشە، خوێندنی كوردی پڕۆگرامەكانیان لەگەڵ هەرێمی كوردستانە، بەڵام تاقیكردنەوە و كاتی دەوامیان لەگەڵ بەغدایە ئەوەش زۆرجار كێشەی لابەلای بۆ دروست كردوون.
بەشێك لە مامۆستایانی خوێندنی كوردی گلەیی ئەوەیان هەبوو بۆ مووچە وەرگرتنێك دەبێت بچنە دەرەوەی كەركووک و بۆیە داوایان كرد مووچەكانیان لەنێو كەركووک پێبدرێت، كامەران عەلی ئەوە بە قورس دەبینێ و دەڵێت: "گواستنەوەی حەوت ملیار دینار مووچەی مامۆستایان بۆ كەركووک كارێكی ئاسان نییە بەرپرسیارێتییە بۆیە لە دەرەوەی كەركووک وەریدەگرن".
لە دوای قسەكانی لە بەرنامەكەدا، بەڕێوەبەری خوێندنی كوردی هیوای خواست پارێزگاری ئێستای شارەكە كە كوردە ببێتە هاوكاری خوێندنی كوردی: "ئێستا كە پارێزگار گۆڕاوە هیوایەكی باشمان هەیە خزمەتێكی باشتری خوێندنی كوردی بكات".
20 بەشی خوێندنی كوردی لە شارەكانی عێراق هەیە
نەوزاد محەممەد، جێگری بەڕێوەبەری گشتیی خوێندنی كوردی لە وەزارەتی پەروەردەی عێراق میوانێكی دیكەی ئەم بەرنامەیە بوو. نەوزاد محەممەد لە دەستپێكی قسەكانی دا ئەوەی خستەڕوو كە هەرچەندە 20 بەشی خوێندنی كوردی لە شارەكانی عێراق دا هەیە، بەڵام لە خراپترین دۆخدان، وەك ئەو بەرپرسەی وەزارەتی پەروەردەی حكومەتی عێراق روونیدەكاتەوە، بەپێی دەستووری عێراق بێت، دەبێت وانەی كوردی لە چواری سەرەتایی بخوێنرێ، بەڵام بەپێچەوانەی ئەوە، خوێندنی كورد لە عێراق لە قۆناخی چوار و پێنجی ئامادەیی دەخوێنرێ: "ئەو خوێندنە كەس فێری هیچ ناكات و كەمترین گرنگی پێدەدرێت".
هەر بەپێی قسەی نەوزاد محەممەد پێشتر لە پڕۆگرامی خوێندنی كوردی هەڵەی زمانەوانی زۆری تێدا بووە، بەڵام ساڵی رابردوو ئەو هەڵانە لە چاپی نوێی كتێیبەكاندا چاككرانەوە؛ ئەو گوتی: "گرفتێكی دیكە ئەوەیە، ئەوانەی لەلای ئێمە وانەی كوردی دەڵێنەوە خۆیان كوردنین".
نەوزاد محەممەد ئەوەشی روونكردەوە بەڕێوەبەرایەتییەكەیان لە بەغدا لە2016دا نووسراویان بۆ ئەوە كردووە كە خوێندنی كوردی لە جیاتی چواری ئامادەیی، لە چواری سەرەتایی بخوێنرێ، "بەڵام تاوەكو ئێستا ئەو كارە لە نووسراوەكە دا ماوەتەوە كاری پێنەكراوە".
نەوزاد محەممەد جەخت دەكاتەوە بۆ گرفتەكانی خوێندنی كوردی لە هەموو دەرگاكانیانداوە، بەڵام هێشتا كێشەكانیان وەك خۆیەتی. ئەو گوتیشی: "ئەو مێز و كۆمپیوتەرەی كاری لەسەر دەكەم هی ساڵانی هەشتاكانە".
لە كۆتایی قسەكانی دا بەرپرسە كوردەكەی خوێندنی كوردی لە وەزارەتی پەروەردەی عێراق ئەوەی خستەڕوو هەرچەندە ساڵی پێشوو خوێندنی كوردی لە كۆلێژی كراوەی كەركووک داخرا، بەڵام بە هەوڵەكانی ئەوان ئەم ساڵ دەكرێتەوە.
سێ دەوامی لە قوتابخانە عەرەبی و توركمانەكانیش هەیە
گرفتەكانی خوێندنی كوردی لە كەركووک هی ئەوە نییە كۆبونەوەیەكی تایبەتی بۆ رێكبخرێت؟ ئەوە پرسیاری رەنج سەنگاوی پێشكەشكاربوو لە حەسەن مەجید، سەرۆكی فراکسیۆنی پارتی لە ئەنجوومەنی پارێزگای كەركووک كە میوانێكی سەرەكیی بەرنامەكە بوو؛ وەڵامی حەسەن مەجید بۆ ئەو پرسیارە "بەڵێ" بوو، بەڵام ئەوەشی نەشاردەوە كە ئێستا ئەنجوومەنەكە خۆی بە كۆمەڵێك پرسەوە گرفتارە "هەر كاتێك ئەو گرفتانە نەمان ئەوكاتە پێویستە كۆبوونەوەیەكی تایبەتی بۆ بكرێت". ئەوەش وەڵامی حەسەن مەجید بوو.
ئەندامەكەی ئەنجوومەنی پارێزگای كەركووك ئەوەشی خستەڕوو سێ دەوامی قوتابخانەكان نەك لە خوێندنی كوردی، بەڵكو لە قوتابخانە عەرەبی و توركمانەكانیشدا هەیە و گوتیشی: "لە قوتابخانە عەرەبییەكانیش كێشەی جۆراوجۆر هەیە، بەڵام بەراورد بە خوێندنی كوردی كەمترە".
ئەوەی حەسەن مەجید و هاوكارە كوردەكانی دڵخۆش دەكات ئەوەیە ئەم ساڵ یەكەم و دووەمی هەموو عێراق قوتابیی خوێندنی كوردی بوون.
سەبارەت بە‌و خوێندنە كوردییەش كە لە شارەكانی عێراق هەیە حەسەن مەجید ئەوە رووندەكاتەوە: "ئەو خوێندنە كوردییەی كە لە چوار و پێنجی ئامادەیی لە عێراق دەخوێنرێ، زۆر سەرەتاییە و كەس فێری كوردی ناكات."
بۆ حەسەن مەجید و هاوكارە كوردەكانی، گەشەی خوێندنی كوردی لە كەركووك جێگای شانازییە، چونكە وەك ئەو گوتی: "یەكەم ساڵ كە قوتابخانەی كوردیمان كردەوە، مۆڵەتی حەوت قوتابخانەمان هەبوو، بەڵام ئێمە 15مان كردەوە ئێستاش دیارە گەیشتووەتە چەند".
حاڵەتێكی دیكە كە حەسەن مەجید بە هۆكارێكی دڵخۆشی دەزانێ ئەوەیە تەواوی پێداویستیی قوتابخانە كوردییەكان لە هەرێمی كوردستانەوە دابین دەكرێت، بەڵام حكومەتی عێراق ناتوانێ بیناكانیش نۆژەن بكاتەوە لە كاتێكدا هەروەک ئەو گوتی: "بە نموونە هەر كاتێك باران ببارێ ئاو دەچێتە قوتابخانەی شۆراوی بنەڕەتی". لە كۆتایی قسەكانی دا سەرۆكی فراکسیۆنی پارتی لە ئەنجوومەنی پارێزگای كەركووک باسی لەوە كرد كە مامۆستایانی خوێندنی كوردی لە كەركووک جگە لە دڵسۆزی بۆ كارە پەروەردەییەكەیان هەمیشەش لە ریزی پێشەوەی خەباتی كوردایەتی بوون و گوتی: "لە رێپێوانەكەی 28ی تەممووزدا كە 26 کەس شەهید بوون نۆیان مامۆستا بوون".
خۆیان مامۆستای خوێندنی كوردین، بەڵام منداڵەكانیان...
هیوا حەسەن، ئەندامی دەستەی كارگێڕی مامۆستایانی خوێندنی كوردی لە كەركووک، وەك میوانێكی دیكەی بەرنامەكە باسی لەوە كرد بەشێك لە مامۆستایانی خوێندنی كوردی لەكاتێكدا خۆیان لە قوتابخانەی كوردین، منداڵەكانیان لە قوتابخانەی عەرەبی دەخوێنن و گوتیشی: "منداڵی كوردیش هەیە لە قوتابخانەی توركمانی دەخوێنێ، دەبێت ئەوەش بڵێم منداڵی عەرەبیش هەیە لە قوتابخانەی كوردییە".
سەبارت بەوەش كە وەك دەستەی كارگێڕی مامۆستایانی خوێندنی كوردی تۆمەتبار دەكرێن كە دژی خوێندنی كوردی بن ئەو رەتی دەكاتەوە دەڵێت "ئێمە دژی خوێندنی كوردی نین، تەنیا دەمانەوێ موچەكانمان بچێتەر بەغدا ئەوەش مافێكی خۆمانە".
هیوا حەسەن، ئەوەش ناشارێتەوە بەهۆی خراپی دۆخی سیاسییەوە، بەشێك لە خەڵكی متمانەی بە خوێندنی كوردی نەماوە. هیوا حەسەن بەپێویستی دەزانێ بۆ ئەو مامۆستا عەرەبانەی لە شارەكانی عێراق وانەی كوردە دەڵێنەوە بەردەوام خولی بەروپێشچوونیان بۆ بكرێتەوە ئەو گوتی "تاوەكوئێستا هیچ خولێك بۆ ئەو مامۆستایانە نەكراوەتەوە كە لە قوتابخانەی عەرەبی وانەی كوردی دەڵێنەوە".
'دۆخی خوێندنی كوردی لە خانەقینیش باش نییە'
ماهیر هۆشەنگ، پسپۆڕی زمانی كوردی و ئەندامی كەمپینی 'بەڵێ بۆ خوێندنی كوردی لە خانەقین' كە لە خانەقینەوە لەبەرنامەكەدا بەشداربوو ئەوەی خستەڕوو كە دۆخی خوێندنی كوردی لە خانەقینیش باش نییە. ماهیر هۆشەنگ گوتی: "بەرپرسی كورد هەیە منداڵەكەی بردووەتە قوتابخانەی عەرەبی، ئیتر ئێمە گلەیی لە كێ بكەین". ئەو مامۆستا كوردەی خانەقین ئەوەشی روونكردەوە كە نەک لە بواری خوێندن، بەڵكو لە زۆر رووەوە خانەقین لەبیركراوە و گوتیشی: "لەدوای 16ی ئۆكتۆبەرەوە دەسەڵاتی عێراق لە خانەقین سەپێنراوە".
ماهیر هۆشەنگ شانازی بەوە دەكات كە لە هەموو هەڵبژاردنەكاندا خانەقین هەمیشە دەنگی زۆری بۆ كورد هێناوە، ئەو گوتی "بەڕاستی ئەركی دەسەڵاتدرانی كوردە بەشێوەیەكی گشتی داكۆكی لە خەڵكی ناوچە جێناكۆكەكان بكەن".
ماهیر هۆشەنگ ئەوەش ناشارێتەوە كە لەدوای 16ی ئۆكتۆبەرەوە كورد قورسایی جارانی لە خانەقین نەماوە.
'لەسەر خوێندنی كوردی قوتابی مەخەن'
محەممەد عەبدوڵڵا، كە وەك كارگێڕی لقی كەركووكی یەكێتیی مامۆستایانی كوردستان لە بەرنامەكەدا بەشدار بوو جەختی لەوە كردەوە كە بەڕێوەبەری قوتابخانە عارەبییەكان هانی مامۆستایانیان دەدەن كە زمانی كوردی فەرامۆش بكەن و گوتی: "بەڕێوەبەری ئامادەییەكی عەرەبی هەیە بە مامۆستاكانی گوتووە خوێندنە كوردییەكە فەرمامۆش بكەن و قوتابی لەسەر مەخەن".
محەممەد عەبدوڵڵا لە دژی ئەوەش كە خوێندنی زمانی كوردی لە چوار و پێنجی ئامادەیی بخوێنرێ ئەو دەڵێت: "ئەگەر زمانی كوردی لە قۆناخی سەرەتایی نەخوێنرێ كەس فێر نابێت بۆیە دەبێت لە جیاتی چوار و پێنجی ئامادەیی لە قۆناخی سەرەتایی زمانی كوردی لە قوتابخانە عەرەبییەكاندا بخوێنرێ".
کۆمێنتەکان
وەک میوان کۆمێنتێك بنووسە یان وەرە ژوورەوە و هه‌موو خزمەتگوزارییەکان به‌كاربێنه
کۆمێنتێک دابنێ