رووداو- هەولێر
كوشتنی دنیا لە 22ی ئایاری رابردوو، چیرۆكێكی تاڵی لەپشتە كە چیرۆكی ژن بەژنە و هێنانی ژنی دووەمە وێڕای سنوورداركردنی بەگوێرەی یاسایەك كە لە پەرلەمانی كوردستان دەرچووە. دنیا بەو تەمەنە كەمەوە كە تەنیا 15 بەهاری تەواو كردبوو، دووجار بەشوو درابوو، یەكەمجار ژن بەژنەی پێكرا، بەڵام بەر لە گواستنەوەی تەڵاق درا، دووەمجاریش سەر بەهەوێ شووی بەپیاوێكی تەمەن 45 ساڵان كرد و لە دەرەوەی دادگا مارە كرا.
بەپێی ئاماری دادگاكانی كوردستان، لە ماوەی سێ مانگی یەكەمی ئەمساڵدا لە هەرێمی كوردستان رێگە بە 14 پیاو دراوە زیاتر لە ژنێكیان هەبێت (7 پیاو لە هەولێر، 4 لە سلێمانی، 2 لە دهۆك و یەكێكیش لە گەرمیان).
بەپێی یاسای باری كەسیی عێراق، مارەكردنەكەی دنیا چەند سەرپێچییەكی یاسایی تێدایە، لە 14 ساڵیدا و لە دەرەوەی دادگا مارە كراوە. كوشتنیشی ناچێتە ژێر بەندی هیچ یاسایەكی مەدەنی و رێسایەكی ئاینی.
پەرلەمانی كوردستان لە ساڵی 2008 دا هەندێك لە بڕگە و ماددەكانی یاسای باری كەسیی عێراق، ژمارە 188ی ساڵی 1959ی هەموار كردەوە. هەمواركردنەكە هێنانی زیاتر لە ژنێكی قەدەغە نەكرد، ئەگەرچی ئەوە داخوازیی زۆربەی رێكخراوەكانی ژنان و چالاكوانانی كۆمەڵگەی مەدەنی بوو، بەڵام بە چەند مەرجێك سنوورداری كرد.
هەرچەندە دانانی ئەو مەرجانە، رێپێدانی بە هێنانی ژنی دووەم كەمكردووەتەوە، بەڵام نزیكی نەكردووەتەوە لە سفر. دوای هەمواركردنەوەی ئەو یاسایە لە ماوەی 4 ساڵی رابردوودا زۆرترین رێپێدان بۆ هێنانی ژنی دووەم لە ساڵی 2010 تۆمار كراوە كە 297 حاڵەت بووە. بەڵام ساڵەكانی دواتر لە نێوان 50 تاوەكو 60 حاڵەتدا بووە.
ئاینی ئیسلام رێگە بە هێنانی تاوەكو چوار ژن دەدات، بەڵام بەو مەرجەی پیاوەكە بتوانێت دادپەوەر بێت لە نێوان ژنەكاندا كە بەدیهێنانی ئەو مەرجە بەلای شارەزایانی ئیسلامەوە لە مەحاڵ نزیكە. ئەوكات هەندێك لە پەرلەمانتاران پێیانوابوو كە قەدەغەكردنی فرەژنی دژی ئاینی ئیسلامە، بۆیە دواجار پەرلەمان نەیتوانی بە یەكجاری قەدەغەی بكات.
سەرەڕای مەرجداركردنی فرەژنی، بەڵام هەندێك لە پیاوان كە یاسا رێگەیان پێنادات زیاتر لە ژنێك بێنن، رێگەی دیكەیان دۆزیوەتەوە بۆ هێنانی ژنی دووەم و زیاتریش. ئەویش پەنابردنە بۆ دادگاكانی دەرەوەی هەرێمی كوردستان، بەتایبەتی دادگاكانی ناوچە ناكۆكی لەسەرەكان كە بە یاسا كۆنەكانی عێراق كار دەكەن.
لە یاسای باری كەسیی عێراقیدا، هیچ رێگرییەك دانەنراوە بۆ هێنانی ژنی دووەم و پیاوان بەبێ هیچ رێگرییەك دەتوانن ژنی دووەم لە دادگا مارە بكەن.
بەپێی ئامارێكی نافەرمی، ساڵی رابردوو 600 پیاو لە هەرێمی كوردستان لە رێگەی دادگاكانی كەركووك و مەخموورەوە ژنی دووەمیان مارە كردووە.
بەپێی ئەو یاسایەی عێراق كە پەرلەمانی كوردستان هەمواری كردووەتەوە، هەر كەسێك ئەو مەرجانەی یاساكەی تێدانەبێ و ژنی دووەم بهێنێ سزا دەدرێت بە بەندكردن بۆ ماوەیەك كە لە 6 مانگ كەمتر نەبێت و لە ساڵێكیش زیاتر نەبێت، هەروەها بە 10 ملیۆن دیناریش سزا دەدرێت.
هەندێك لەوانەی ژنی دووەم دێنن، هیچ پاساوێكیان نییە، بەڵكو زۆرجار پاڵنەری كەلتووری وای لێدەكات بیر لە ژنی دووەم بكاتەوە.
ئەو ژنانەی بە ژن بە ژنە شوو دەكەن، زۆرجار دووجار دەبنە قوربانی، بە تایبەتی كاتێك كێشە دەكەوێتە نێوان یەكێك لەو خێزانانەی ژن بە ژنیان پێكراوە.
بەپێی زانیارییەكانی (رووداو)، رۆژی 17/5/2014 پیاوێكی دانیشتووی ناحیەی كەسنەزان لە رۆژهەڵاتی هەولێر بە ناوی (ح.ف) كە ژنی یەكەمی بە ژن بە ژنە هێناوە، ژنی دووەمی مارە كردووە.
هاووڵاتییەكی ئەو ناحیەیە كە ئاگاداری ژن مارە كردنەكە بووە، گوتی "ئەو كەسەی كە خوشكی (ف)ی هێناوە، لە ماوەی رابردوودا ژنی دووەمی هێناوە. (ف)یش وەك تۆڵەكردنەوەیەك كە ژنیان بەسەر خوشكی هێناوە، ژنی دووەمی مارە كردووە".
زۆربەی ژنان رازی نین ژنیان بەسەر بێت، بەڵام زۆرجار لە ژێر هەڕەشەی تەڵاق و گوشار زیادكردن لەسەریان، رازی دەبن بەوەی ژنیان بەسەر بێت.
سەعیدە خالید، كە ژنی بەسەردا هێنراوە، دەڵێت "هەستم بە گۆڕانی هەڵسوكەوتی پیاوەكەم كرد، چاودێریم كرد و بۆم دەركەوت ژنێكی دیكەی هێناوە بەبێ ئاگاداری من". سەعیدە سەرەتا بە نیازبووە سكاڵا لەسەر مێردەكەی تۆمار بكات، بەڵام وەك خۆی گوتی مێردەكەی بەڵێنی پێدا ئاڵتوونی بۆ بكڕێت و هاوسەنگیش لە نێوانیان رابگرێت، بۆیە لە سكاڵاكەی پەشیمان بووەتەوە.
زۆر لەو ژنانە لە دەرەوەی دادگا لەلای مەلا مارە دەكرێن. كوشتنی دنیا جارێكی دیكە مەسەلەی قەدەغەكردنی ژن مارە كردنی لەلایەن مەلایانەوە هێنایەوە گۆڕێ. بەو پێیەی دنیا لە دەرەوەی دادگا تەنیا لەلایەن مەلایەكەوە مارە كرابوو. ئەمەش ناڕەزاییەكی زۆری لێكەوتەوە و بەو هۆیەشەوە دادگا بۆ یەكەمجار بڕیاری دەستگیركردنی ئەو مەلایەی دەركرد كە دنیای مارە كردبوو.
لە زۆربەی وڵاتە ئیسلامییەكاندا رێپێدراوی شەرعی هەیە بۆ مارەكردنی ژنان كە لەلایەن وەزارەتی ئەوقافەوە دیاری دەكرێن، بەڵام لە كوردستان سەرەڕای داواكردنی، هێشتا ئەو رێپێدراوە شەرعییانە دانەنراون.
مەرجەكانی رێپێیدان بە هێنانی ژنی دووەم بەپێی یاسای باری كەسیی هەمواركراو:
ئاماری رێپێدان بە هێنانی ژنی دووەم لە چوار ساڵی رابردوودا:
کۆمێنتەکان
وەک میوان کۆمێنتێك بنووسە یان وەرە ژوورەوە و هه‌موو خزمەتگوزارییەکان به‌كاربێنه
کۆمێنتێک دابنێ