وەزیری سەرچاوەکانی ئاوی عێراق: ئاو لە بەنداوەکان زۆر کەمبووەتەوە و لەگەڵ تورکیا و ئێران لە گفتوگۆداین

 

عۆن زیاب عەبدوڵڵا، وەزیری سەرچاوەکانی ئاوی عێراق، لە هەڤپەیڤینێکدا لەگەڵ تۆڕی میدیایی رووداو کە هەوراز گوڵپی ئەنجامی دابوو، باسی چەندین پرسی تایبەت بە ئاسایشی ئاو لە عێراق و هەرێمی کوردستان کرد. 

 

وەزیری سەرچاوەکانی ئاوی عێراق ئاماژەی بەوەکرد، لەلایەن تورکیا و ئێرانەوە بانگهێشتکراوە بۆ گفتوگۆکردن لەبارەی ئەو نیگەرانییانەی عێراق هەیەتی بەرامبەر هەردوو وڵات و ئەو تێبینیانەش کە ئەوان هەیانە لەسەر بەکارهێنانی ئاو لە عێراق، بە گوتەی وەزیری سەرچاوەکانی ئاوی عێراق "ئێران و تورکیا دەبێت بڕی پێویستی ئاو بۆ عێراق بەربدەنەوە، لانیکەم بە عێراق بڵێن، بڕی ئەو ئاوەی بۆ عێراق بەریدەدەنەوە چەندە، بۆ ئەوەی عێراق بەگوێرەی ئەو بڕە ئاوەی بۆی دێت پلانی بەکارهێنانی ئاو دابنێت."

 

وەزیری سەرچاوەکانی ئاوی عێراق، لەبارەی پەیوەندیی و هاوئاهەنگییان لەگەڵ وەزارەتی کشتوکاڵ و سەرچاوە ئاوییەکانی هەرێمی کورستان گوتی: پەیوەندی راستەوخۆمان هەیە و پێکەوە هاوئاهەنگی دەکەین بۆ ئەوەی بە باشترین شێوە کار بۆ کۆکردنەوە و بەکارهێنانی ئاو بکەین. دەشڵێت: لە هەرێمی کوردستان و عێراق نزیکەی 10 ملیار مەتر سێجا ئاوی کۆگاکرا و هەیە، بەڵام بە دروستکردنی بەنداوی نوێ، مەترسی دروستبوونی قەیرانی ئاو لە عێراق نامێنێت.

 

وەزیی سەرچاوەکانی ئاوی عێراق دەڵێت: بۆ کەمکردنەوەی بە فیڕۆدانی ئاو، بۆ ئاودێری پەنامان بۆ بەکارهێنانی ئاوی ژێرزەوی بردووە، بۆ ئەوەش مۆڵەتی لێدانی بیر دەدەینە جووتیاران و ژمارەیەکی زۆر بیر لە کێڵگەکانی نێوەڕاست و خوارووی عێراق لێدراوە، پلانەکەمان سەرکەوتوو بووە و بەفیڕۆدانی ئاوی کەمکردووەتەوە.

 

 

 

عۆن زیاب عەبدوڵڵا: لە سەرەتادا سوپاستان دەکەم، سڵاو و رێزم بۆ بەڕێزتان و بینەرانی کەناڵە بەڕێزەکەتان هەیە. لە راستیدا ئەم پرسیارەی بەڕێزتان، پرسیارێکی زۆر فراوانە، بەڵام من بە کورتی وەڵامی دەدەمەوە. بابەتی ستراتیژییەتی کارکردنمان یان پلانەکانمان بۆ دۆسیەی ئاو لە عێراق بابەتێکی هەستیارە. ماوەیەک بەر لە ئێستا دەستمانکرد بە داڕشتنی توێژینەوەیەکی ستراتیژی لەسەر دۆسیەی ئاو و زەوییەکان لە عێراق. ئەمەش چەندین دەرەنجامی جیاوازی لە چوارچێوەی راسپاردەکانی توێژینەوەکە لێ دەردەکەوێتەوە، کە تێیدا پلاندانانی ساڵانی نێوان 2015-2035 لەخۆگرتبوو، واتە پلانەکانی 20 ساڵ. ئێستاش لە دەرەنجامی ئەو دۆخانەی پێشتر پێیدا تێپەڕبووین کە دۆخێکی ئەمنی و ئابووریی سەخت و دژواربوو، سەقامگیری نەبوو، بۆیە ئێستا کار بۆ نوێکردنەوەی ئەم توێژینەوانە دەکەین بۆ گەیشتن بە چەندین خاڵی دیاریکراوی نێو خودی توێژینەوەکە بۆ جێبەجێکردنی دەرەنجامەکانی لەسەر ئەرزی واقیعدا.

 

 

عۆن زیاب عەبدوڵڵا: نەخێر بەڕێزتان دەزانن لە راستیدا ئێستا ئەو بڕە ئاوەی کە ئێستا کاری لەسەر دەکەین مەبەستمانە پێویستی ناوخۆی تەواوی بەکاربەرەکان پڕبکاتەوە، جا بۆ ئاوخواردنەوە یان کشتوکاڵ و پیشەسازیی بێت، تەنانەت بۆ هەڵسوڕانی ژینگەییش کاردەکەین، بەڵام لەگەڵ پێشکەوتنی رۆژگار و زیادبوونی ژمارەی دانیشتووان، رووبەڕووی ئاستەنگی سەخت دەبینەوە. بۆ ئەم مەبەستە دەمانەوێ لە رێگەی گرتنەبەری تەکنۆلۆژیای پێشکەوتووەوە بەرەو ئاراستەیەکی گونجاو هەنگاو بنێین. بەو واتایەی لە رێگەی بەکارهێنانی کەمتر بتوانین پێویستییەکانی نێوخۆی بەکاربەران لە سەرجەم کەرتەکاندا پڕبکەینەوە.

 

 

عۆن زیاب عەبدوڵڵا: داتاکان پێمان دەڵێن کەمترین ئاستی کۆبوونەوەی ئاو کە لە ساڵی 1933ەوە تائێستا تۆمارکراون. ئەمساڵ بووە. هەروەها ئاوی کۆگاکراوی بەردەستیش لە بەنداو و کۆگا ئاوییەکانماندا لە ئاستێکی ئێجگار کەمدان. راستە باران باریوە، بەڵام لە پارێزگاکانی ناوەڕاست و باشووردا بووە، لە ناوچەکانی باکووردا بارانبارین نەبووە. پێویستمان بە تۆکمەیی کۆگاکردنی ئاو لە بەنداوەکانی موسڵ، دووکان، دەربەندیخان و دەریاچەی سەرسار هەیە. بەداخەوە رێژەی باران و بەفربارین لە باکوور زۆر سنووردار بووە و هیوادارین لە رۆژانی داهاتوودا کەشوهەوا بگۆڕێت و رێژەیەکی زۆرتر بەفر و باران لە ناوچەکانی باکووردا ببارێت و ئاستەکەش لە بەهاری داهاتوودا بەهێزتر بکرێت بۆ ئەوەی زامنی بەکۆگاکردنی زیاتری ئاو بەدی بکرێت بەمەبەستی دابینکردنی پێداویستییەکانی ئاو لە هاوینی ئەمساڵدا.

 

 

عون زیاب عەبدوڵڵا: بەداخەوە، ئێمە لە هەوڵی ئەنجامدانی دیدار و کۆبوونەوەین لەگەڵ هەردوو دراسێمان، بەتایبەت تورکیای دراوسێ، بۆ ئەوەی گفتوگۆ لەبارەی ئەم خاڵە بکەین، کە پێمانوایە خاڵێکی گرنگ و هەستیارە لەپێناو پێدانی رێژەی ئاوی زیاتر و لانیکەم زانینی پلانی کاریان بۆ چەند مانگی داهاتوو. لە رۆشنایی ئەم میکانیزمە دەکرێ رێژەی ئاوی عێراق بزانرێت، بۆ ئەوەی ئێمەش پلانی خۆمان لەم چوارچێوەیەدا دابڕێژین. بە هەمان شێوە لەبارەی ئێرانی دراوسێمان، بڕیارە لە مانگی شوباتدا بانگهێشت بکرێین. بانگهێشتیان کردووم بۆ سەردانی ئێران و چاوپێکەوتنمان لەگەڵ کەسانی پسپۆڕ و شارەزای ئەم بوارە و گفتۆگۆکردن لەبارەی ئەم سێکتەرەدا لەپێناو لێکتێگەیشتن. وەک روونە کاریگەرییەکی زۆر لەسەر ئاوی زابی گەورە و رووباری سیروان و ئاوی ناوچەی دیالە و رووبارەکانی دیکە هەیە. لەم دیدارانەدا هیوادارین گفتوگۆی ئەرێنی هەبێت و بگەینە لێکتێگەیشتنێکی گونجاو. وەزارەتەکەمان لەم سۆنگەیەدا بۆ زامنکردنی بڕێکی بەرچاو و دادپەروەرانەی ئاو، کاری بەردەوام دەکات.

 

 

عۆن زیاب عەبدوڵڵا: ئێمە کاردەکەین بۆ ئەوەی رێککەوتنەکان گونجاوبن، بەڵام هەندێجار ئیرادەی سیاسی هەن دەبنە بەربەست لە بەردەم کارەکانمان. ئێمەی تەکنیککاران لەوە تێدەگەین نەک تەنانەت ئێمە، تیمە تەکنیککارەکانی ئێران و تورکیاش بەهەمان شێوە. ئێمەی تەکنیککاران لە سۆنگەی کارەکانماندا لێکگەیشتنمان هەیە، ئەوەی دەمێنێتەوە ئیرادەی سیاسییە و لە دەرەوەی دەسەڵاتی ئێمەدایە و هیوادارین پاڵپشتیی سیاسیی لەلایەن حکومەتی عێراقی بۆ ئێمەی تەکنیککاران بەدی بکرێت. بەشێوەیەک پاڵپشتیی سیاسیی بەدی دەکرێت، من خۆم گەشبینم، فەخامەتی سەرۆککۆمار کەسێکی شارەزایە لەم بوارەدا و هەمیشە پاڵپشتیمان دەکات. بەهەمان شێوە سەرۆکوەزیرانیش پشتیوانیمان لێدەکات.

 

 

عۆن زیاب عەبدوڵڵا: نەخێر، ئێستا گۆڕانکارییەکی رێژەیی هەیە، وەکو باسمکرد هەردوو وڵات بانگهێشتیان کردووین؛ مەبەستم هەردوو لایەنی تورکی و ئێرانییە. ئەمەش گۆڕانکارییەکی ئەرێنییە بۆ دانیشتن لەسەر مێزی گفتوگۆ و دەستپێکردنی دیالۆگی هاوبەش، ئەمەش هیوای ئێمەیە. بوونی لێکتێگەیشتنی تەکنیکی، بنەمای پەیوەندییەکی درێژخایەنە نەک بۆ پەیوەندییەکی کاتی و گەیشتن بۆ مەرامێکی دیاریکراو. لێکتێگەیشتنی تەکنیککاران لەسەر بابەتی زۆر هەستیار و ورد دەکرێت و ئێمەش لە وەزارەتدا هەموو هەوڵەکانمان چڕ دەکەینەوە بۆ ئەوەی ئەم جۆرە لێکتێگەیشتنە تەکنیکییانە بکرێن و پەیوەندییەکان لەسەر ئەم بنەمایانە دروست بکرێن، کە بنەمای نیازپاکی و هاوئاهەنگی هاوبەشی نێوان دراوسێکان کە بەرژەوەندیی هاوبەش کۆمان دەکاتەوە.

 

 

عۆن زیاب عەبدوڵڵا: بەڵێ.. بەڵێ، رۆڵێکی باڵا و سەرەکییان لە لیژنەی لێکۆڵینەوە و توێژینەوەی ستراتیژیدا هەبووە. بەڕێز محەممەد ئەمین فارس وەک کەسایەتییەکی پسپۆڕ لەم بوارەدا ئەرک و رۆڵی زۆر گرنگی هەبووە و ئێستاش پەیوەندییەکی زۆر باشمان لەگەڵ بەڕێزیان هەیە. پەیوەندییەکانمان لەو کاتەوە دەستیپێکرد کە بەڕێزیان پەرلەمانتار بوون و ئێستاش لە سەرۆکایەتیی کۆماردا راوێژکارە و هەمیشە پەیوەندیمان هەیە و تەنەنات لە لیژنەکاندا لەگەڵمان بەشدار دەبێت بەتایبەتیش لە سەردانەکانمان بۆ هەردوو وڵاتی دراوسێمان؛ تورکیا و ئێران.

 

 

عۆن زیاب عەبدوڵڵا: نەخێر بە پێچەوانەوە، هیوادارم تێبینییەکان ورد نەبن، چونکە بڕیاربوو سەرەتای ئەم هەفتەیە دیدارێکی تایبەتمان لەگەڵ بەڕێز وەزیری کشتوکاڵ و ئاودێری هەرێمی کوردستان هەبێت، بەڵام بەداخەوە بەهۆی دۆخێکی تایبەتەوە نەیتوانی سەردانەکە بکات. بەپێچەوانەوە پەیوەندییەکی راستەوخۆمان لەگەڵ هەرێمی کوردستان هەیە، چەند پڕۆژەیەکی هەیە لەبارەی دروستکردنی ژمارەیەک بەنداو لە سنووری هەرێمی کوردستان و دەستپێکردنی دیدار و توێژینەوەیان بۆ جێبەجێکردنیان و بەم ئاراستەیە هەنگاوەکانمان ناون. بەپێچەوانەوە، پەیوەندیمان لەگەڵ هەرێمی کوردستان باشە و خۆم ئامادەم هەموو کارئاسانییەک بکەم، بەهۆی ئەوەی سەرجەم هاوکارانی تەکنیککار لە هەرێمی کوردستان دەمێکە هاوکاری یەکدین و پێکەوە زۆر کارمان کردووە و لەمێژە یەک دەناسین.

 

 

عۆن زیاب عەبدوڵڵا: نەخێر، ئێستا مامەڵەی راستەوخۆمان لەگەڵ حکومەتی هەرێمی کوردستانە لە رێگەی بەرپرسە فەرمییەکان، بەتایبەتی لەگەڵ وەزیری کشتوکاڵ و ئاودێری. من کەسێکی تەکنیککارم و مامەڵەی دیکەم لەگەڵ کەسانی دیکەدا نییە و مامەڵە لەگەڵ تەکنیککاران دەکەم، پەیوەندیمان لەگەڵ بەرێوەبەرە گشتییەکان هەیە لە بەنداوەکان، کشتوکاڵ و ئاودێرییەکان، ئێمە لەم روانگەیەوە مامەڵەیان لەگەڵدا دەکەین و لایەنی سیاسیی هیچ پەیوەندییەکی بەمنەوە نییە. تەنیا لە رووی تەکنیکییەوە مامەڵە لەگەڵ یەکدی دەکەین و پەیوەندی باش لەنێوانماندا هەیە و هیواداریشین ئەم مامەڵانە بەردەوام بن و بەرەو باشتر پەرەی پێبدەین.

 

 

عۆن زیاب عەبدوڵڵا: بەداخەوە، پێشتریش باسی ئەوەم کرد، لە بوارەکانی دیکەدا من کەسی پەیوەندیدارنیم، جا لە بوارەکانی ئابووری بێت یان سیاسیی، ئەمە بەرپرسیارێتیی لایەنی دیکەیە وەک وەزارەتی دارایی و وەزارەتەکانی دیکە. بەرپرسیارێتی من بەڕێوەبردنی کەرتی ئاوە و پەیوەندییەکانیشم لەگەڵ هەرێمی کوردستان زۆر باشە و هیچ کێشەیەکم نییە و هیوادارم باشتر بێت. ئەم بابەت و ئەم پرسیارە ناتوانم وەڵامی بدەمەوە بەهۆی ئەوەی بەرپرسیارێتی من نییە، رەنگە وەڵامەکەی رەهەندی سیاسیی هەبێت و منیش نامەوێ بچمە ئەم بوارەوە، بەهۆی ئەوەی کەسانی دیکە لەم بوارەدا بەرپرسن.

 

 

عۆن زیاب عەبدوڵڵا: نەخێر بەپێچەوانەوە، سەرجەم هاوکارییە داراییەکان دەدرێن. هەمیشە رێکخراوە نێودەوڵەتییەکان لە هاوکارییە داراییەکان پێگەی هەرێمی کوردستان و پشکەکەی لەبەرچاو دەگرن. بەپێچەوانەوە، ئێستا لەم دۆخەدا هیچ هاوکارییەکی نێودەوڵەتیمان پێناگات، تا ئەم ساتەش هیچ هاوکارییەکم نەبینیووە کە پێمان درابێت و تەنانەت بەرلەوەی لەگەڵ بەڕێزتان ئەم هەڤپەیڤینە بکەم، لەگەڵ رێکخراوی UNDP کۆبوونەوەم هەبوو کە رێکخراوێکی سپۆنسەر و پاڵپشتیکارە بۆ عێراق و بەگوێرەی پرۆژەکان ئەگەر بۆ هەموو عێراق بێت باس لە پشکی هەرێمی کوردستان کراوە. هەندێک پرۆژەش هەن تایبەتن بە شارێک یان چەند شارێک پێکەوە ئەمەش جیاوازە. بۆ نموونە چەند پرۆژەیەکی تایبەت هەن بۆ هەولێر، دهۆک و سلێمانی کە بەهاوبەشی ئەنجامی دەدەین بۆیە پێچەوانەکەی راستە و منیش هەمیشە پاڵپشتی لەم بوارە دەکەم و پشکی هەرێمی کوردستان لەبەرچاو دەگرم لە هەر هاوکارییەکی بەردەستدا.

 

 

عۆن زیاب عەبدوڵڵا: لە راستیدا باسی ئەوەمکرد، بۆ نموونە بەنداوی دێگەڵە ئێستا چووەتە کارنامەی وەبەرهێنان و لە بودجەی گشتیدا ئاماژەی پێکراوە بۆ ئەوەی بخرێتە بواری جێبەجێکردنەوە. هەروەها بەنداوی (بەنداوە) خستمانە نێو بەرنامەی کارەکانمان، بەڵام بەهۆی ئەوەی پێویستمان بە زانیاریی و وردەکاریی زیاتر هەبوو داوامان لە نوێنەرمان کردووە لە ناوەندی لێکۆڵینەوەی ناوچەکانی باکوور بۆ ئەوەی پەیوەندیی بە برایان لە هەرێمی کوردستان بکەن و داوای تەواوکردنی توێژینەوەکان بکەن و ئەویش دەچێتە نێو بەرنامەی کارکردنمان. بەنداوی سێیەمیش بەنداوی (بەکرمان)ـە ئەویش دواتر دەخرێتە نێو پلانەکانمان بۆ جێبەجێکردنی دوای ئەوەی هەموو پێداویستییەکانی تەواو دەکرێن، چونکە لێکۆڵینەوەکان ماوەیەکی زۆری پێویستە بۆ ئەوەی دوایین زانیارییەکان دەستەبەر بکرێن بەتایبەتی لە رووی پارێزراوییەوە. ئەمە گرنگترین ئەو پرۆژانەن لە هەرێمی کوردستان لەلایەن وەزارەتەکەمانەوە جێبەجێ دەکرێن.

 

 

عۆن زیاب عەبدوڵڵا: بەڵێ، ئێستا ئێمە خستوومانەتە نێو کۆی خەرجیی و تێچووی کارەکانمانەوە، ژمارەکان دیاری نەکراون، بەڵام لە کارنامەی خەرجییەکانماندایە. مەبەستمانە دۆسیەی ئاو لە عێراق دۆسیەیەکی یەکگرتوو بێت و ناکرێت جیاجیا و پەرتەوازە بێت، دەمانەوێ هاوئاهەنگییەکان لەم روانگەیەوە بێت. ئەو بەنداوانەی لە هەرێمی کوردستان بەمەبەستی دەستکەوتنی تەزووی کارەبا و کۆگاکردنی ئاو یان هەر مەبەستێکی دیکە بێت دەرەنجام ئامانجەکە دەبێ لە سیستەمی یەکگرتووی دۆسیەی ئاودا یەکبگرێتەوە. بۆیە ئێمە گوژمەیەکی دیاریکراومان لە چوارچێوەی پرۆژەکانی وەبەرهێنانی حکومەتی عێراقیدا دیاریکردووە کە لە چوارچێوەی کارەکانی وەزارەتی پلانداناندا جێگیرکراون.

 

 

عۆن زیاب عەبدوڵڵا: من باسی زۆر بابەتم کرد، بەتایبەتی هەنگاونانمان بۆ بەکارهێنانی تەکنۆلۆژیا و هۆکارە پێشکەوتووەکانی کەرتی کشتوکاڵی و گرتنەبەری رێکاری نوێخواز بە بەکارهێنانی ئاودێریی دلۆپاندن و گواستنەوەی ئاو لە رێگەی تۆڕی بۆڕییە داخراوەکان و چەندین ئاراستەی دیکەشمان هەن بۆ دەستکردن بە پرۆژەی کشتوکاڵی فراوانتر نەوەک پرۆژەی تەسک و بچووک. دەرفەتی زۆرمان داوە بە لێدانی بیرە ئیرتیوازییەکان و سیاسەتی فراوانخوازی زیاتر.

 

 

عۆن زیاب عەبدوڵڵا: بەڵێ، لە راستیدا ئێمە باڵانسی ئاوی ژێرزەویمان هەیە، هەروەها بە نزیکەی 5.8 ملیار مەتر سێجا ئاوی نوێبووەوەمان هەیە. لەپاڵ ئەمەشدا ئاوی ستراتیژیمان لەژێردەستدایە کە دەکرێ بەشێوەیەکی پارێزراو بەکاری بهێنین ئەویش نزیکەی 5 ملیار مەتر سێجا دەبێ کە کۆی گشتیی دەکاتە 10 ملیار مەتر سێجا. دەکرێ ئەمانە کاریگەری زۆریان هەبێت و گۆڕانکاریی زۆر باش لە دۆخی کەرتی کشتوکاڵی دروست بکات. بۆ ئەم مەبەستەش چەندین مۆڵەتمانداوە بۆ بەکارهێنانی بیری ئاو بەمەبەستی فراوانکردنی رووبەرێکی زۆر بۆ چاندن و بەکارهێنانی لە کەرتی کشتوکاڵدا و ئەنجامی باشی هەبووە، بەهۆی ئەوەی رێژەی ئاوە بەکارهاتووەکان کەم دەکاتەوە و ئاوەکان بەشێوەیەکی دادپەروەرانە بەسەر کۆی رووبەرەکان دابەش دەکات. بەمەش بەرهەمی هەر دۆنمێک زەوی بەهۆی بەکارهێنانی ئەم ئاراستە نوێخوازەوە زیاتر دەبێت.

 

 

عۆن زیاب عەبدوڵڵا: باسی ئەوەم بۆ کردی، ئێستا سەرقاڵی نوێکردنەوەی توێژینەوە ستراتیژییەکانمانداین. گرنگترین بڕگەی توێژینەوەکەمان ئەم بابەتە دەبێت. راوێژکارە راسپێردراوە ئیتاڵییەکان بەر لە هەموو شتێک دەست بە لێکۆڵینەوە و توێژینەوەی ئەم بوارە زۆر هەستیارە دەکەن و راپۆرتی کاریگەرییەکانی ئەم بوارە لەسەر دۆخی ئاو ئامادە دەکەن، هەروەها رێگەکانی خۆگونجاندن و کەمکردنەوەی کاریگەرییەکانی لەگەڵ گۆڕانی کەشوهەوا لە عێراق شیدەکەنەوە. لە راستیدا ئێستا کار لەم بوارەدا دەکەین و لەم ئاراستەیەدا زۆر رژدین.