دوو دەوڵەت بۆ کورد و فەڵەستین

 

 

لە سەرەتاى دروستبوونى کێشەى فەڵەستینەوە، یەکێک لەو بژارانەى بۆ چارەسەرى ئەم کێشەیە لە ناوەندە نێودەوڵەتییەکانەوە وەک نەخشەڕێگەیەک خرایەڕوو، پرسى دروستکردنى دوو دەوڵەتى سەربەخۆ بوو لەسەر خاکى فەڵەستین، دەوڵەتێک بۆ عەرەبەکان و دەوڵەتێک بۆ جووەکان. هەرچەندە سەرەتا بیرۆکەکە لەلایەن بەریتانیاوە بەو جۆرە بوو، بەشى زۆرى جوگرافیاکە بەر دەوڵەتى عەرەبەکان بکەوێت و کەمینەیەک بۆ جووەکان، بەڵام عەرەبەکان ئەو داوایەیان رەتکردەوە. لە ساڵانى دواتر و لە سەروبەندى راگەیاندنى دەوڵەتى ئیسرائیلدا هەمان بیرۆکە لەلایەن نەتەوە یەکگرتووەکانەوە بەهەندێ دەستکارى لە بەرژەوەندیی جووەکان پێشنیازکرایەوە، ئەمجارەش عەرەبەکان رەتیانکردەوە و پێیان وابوو بە گەلەکۆمەى سوپا و هێزى سەربازیى دەوڵەتانى عەرەبى، جولەکەکان فڕێدەدەنە دەریاوە. 

 

دواى چەند جارێک هەڵگیرساندنى جەنگ و لە هەر جەنگێکیشدا لەدەستدانى بەشێک لە خاکى عەرەبەکان و کۆنترۆڵکردنى لەلایەن ئیسرائیلەوە، هاوکێشەى دابەشکردنى فەڵەستین بۆ دوو دەوڵەت بەقازانجى ئیسرائیل گۆڕانکارى بەسەر پڕۆژە پێشنیازکراوەکەدا هێنا، ساڵ لەدواى ساڵ سنوورى دەسەڵات و جوگرافیاى دەوڵەتى ئیسرائیل فراوانتر دەبوو. گۆڕینى ئەم هاوکێشەیە و پێشکەوتنى ئیسرائیل لەڕووى تەکنەلۆژیا و پیشەسازیی سەربازییەوە دۆخێکى ناهاوسەنگ و نابەرامبەرى وایهێنایە ئاراوە، عەرەبەکان لە هەر خولێکى گفتوگۆدا بەوە رازى بوون کە پێشووتر ئیسرائیل پێى دابوون و ئەوان رەتیان کردبووەوە، بەڵام ئیسرائیل ئەوەى پێشتر لەسەرى رەزامەندبوو لێى پاشگەز دەبووەوە و مەرجى نوێى بۆ دادەنان. بەجۆرێکیش ئەم پرسەى بەڕێوەدەبرد کە هەمیشە وادەرکەوێت ئەوە عەرەبەکانن بە چارەسەرى دوو دەوڵەتى رازینین، تا گەیشت بەوەى ئیسرائیل پڕۆژەى دوو دەوڵەتى وەک نەخشەڕێى چارەسەر بکاتە بەشێک لە رابردوو. 

 

لە بنەڕەتیشەوە هەرچەندە پرسى دوو دەوڵەتى بیرۆکە و نەخشەڕێى ناوەندە نێودەوڵەتییەکان بوو، بەڵام نە نەتەوە یەکگرتووەکان و نە ئەو دەوڵەتانەش کە کاریگەرییان بەسەر جیهانەوە هەبوو، پرۆسەى ئاشتیی نێوان عەرەب و ئیسرائیلیان بەڕێوەدەبرد، زۆر جدى نەبوون لە جێبەجێکردنى ئەم رێگەچارەیە. تەنیا وەک کارتێک لەنێوان فەڵەستین و ئیسرائیل یارییان پێدەکرد، ئەگەر مەبەستێکى راستەقینە هەبووایا بۆ جێبەجێکردنى، لە زۆر وێستگەى مێژوویى تەمەنى کێشەى نێوان ئیسرائیل - فەڵەستین، دەیانتوانى بەسەریاندا بیسەپێنن. بە یاریکردن بەکات چاوەڕێى زەمەن بوون لەسەر بنەماى (ئەمرى واقیع) دەرفەتى دروستکردنى دەوڵەتى فەڵەستین مرداربێتەوە، بەڵام بزووتنەوەى حەماس کە ئەویش لە بنەڕەتەوە دژى چارەسەرى دوو دەوڵەتى بوو، بەو هێرش و پەلامارە مووشەکى و سەربازییەى لە 7ـی ئۆکتۆبەرى 2023 کردیە سەر ئیسرائیل و جەنگێکى خوێناوى درێژماوەى لێکەوتەوە کە تائێستا بەردەوامە، پرسى دوو دەوڵەتى لە ناوەندە نێودەوڵەتییەکاندا نەک هەر وەک پڕۆژەیەک زیندوو کردەوە، بەڵکو وەک دۆخێکى ناچاریى جیهانى پەلکێشى ئەوە کردووە کە دەبێت پراکتیزەى بکەن. 

 

ئەوەى لە دوو مانگى رابردوو لە نەتەوە یەکگرتووەکان و ناوەندەکانى دیکەى جیهانى دەربارەى فەڵەستین هاتووەتە ئاراوە، دەرئەنجامى ئەو پەلامارانەى حەماسن بۆ سەر ئیسرائیل. لە 10ى ئادار، نەتەوە یەکگرتووەکان پڕۆژەیەکى خستەدەنگدانەوە بۆ ئەوەى فەڵەستین لە ئەندامى چاودێرەوە بکرێتە ئەندامى هەمیشەیى لە نەتەوە یەکگرتووەکان، لە کۆى 193 ئەندام، 143 ئەندام لە بەرژەوەندیی فەڵەستین دەنگیاندا و بڕیار وایە 28ـی ئەم مانگە واتا پاش دوو رۆژى دیکە لە نەتەوە یەکگرتووەکان پرسى داننان بە سەربەخۆیى فەڵەستین و پێدانى مافى دەوڵەت پێیان بخرێتە بەر باس. وەک هەڵوێستى پێشوەختەش بەشێک لە وڵاتانى ئیسلامى و عەرەبى و رۆژئاوایى رایانگەیاندووە دەنگ بۆ دروستکردنى دەوڵەتى فەڵەستین دەدەن. 

 

هەروەها لێکەوتەى ئەو جەنگەى حەماس هەڵیگیرساند، ئەو وێنایەى ئاوەژوو کردەوە کە پێشتر هەمیشە لایەنى عەرەبى بە رەتکردنەوەى پڕۆژەى دوو دەوڵەتى تۆمەتبار دەکران، ئێستا ئیسرائیل کەوتووەتە بارودۆخێکەوە کە رایدەگەیێنێت، چارەسەرى دوو دەوڵەتى پەسند نییە. هەرچەندە لە واقیعیشدا تا چارەسەرى پێکەوەبەستنەوەى غەززە و کەرتى رۆژئاوا، هەروەها چارەسەرێک کە جێى رەزامەندیى هەردوولا بێت بۆ قودس نەدۆزرێتەوە، پڕۆژەى دوو دەوڵەتیش نە بە ئاسانى دەچەسپێندرێت و نە دەشتوانێت ئاشتى و سەقامگیریى دەستەبەر بکات، بەڵام هێنانەوە ئاراى ئەم پڕۆژەیە لە ناوەندە نێودەوڵەتییەکاندا ئەو راستییەى سەلماند کە ناوەندەکانى بڕیارى نێودەوڵەتى، هەروەها دەوڵەتەکانیش زۆر نائەخلاقییانە مامەڵە لەگەڵ کێشەکان دەکەن. 

 

ئاوارە و دەربەدەربوونى چەندین ملیۆن عەرەبى فەڵەستینى لە سەرەتاى سەرهەڵدانى کێشەى عەرەب  - ئیسرائیلەوە، کوشتنى هەزاران ژن و منداڵ، نەبووەتە هۆکارى جوڵاندنى هەستوسۆزى کۆمەڵگەى نێودەوڵەتى بۆ پراکتیزەکردنى نەخشەڕێگەیەک کە خۆیان باوەڕیان وایە دەبێتە هۆکارى ئاشتى و سەقامگیریى، بەڵام رەفتارێکى تووندڕەوانەى حەماس کە سەتان ژن و منداڵى بێتاوانى لە ئیسرائیل کردە ئامانج، جیهان بە ئاگا دەهێنێتەوە لەوەى درێژەکێشانى ئەم کێشەیە مەترسی بۆ سەر سەقامگیری و ئاسایشى جیهانى هەیە و دەبێت بەپەلە چارەسەرى بۆ بدۆزرێتەوە. 

 

هەرچەندە تا رێگەی ئاشتى هەبێت و تا دەرگەی گفتوگۆ کراوەبێت بۆ گەیشتن بە چارەسەرى هەر کێشەیەک، هیچ کات لەگەڵ ئەوەدا نیم رێگەى تووندوتیژی بۆ بگیرێتەبەر، بەڵام ئەم رەفتارانەى دەوڵەتان و هەڵوێستیان لەمەڕ کێشەى فەڵەستین و کێشەى کورد و زۆر پرسى دیکەى مرۆڤایەتى، ئەوە دەسەلمێنێت لەم سەردەمە نا مۆراڵییەى جیهان پێیدا تێپەڕ دەبێت، مەرج نییە ئەوەى بە گرتنەبەرى رێگەى تووندوتیژى بەدەست دەهێندرێت، بە ئاشتى و گفتوگۆ نیوەى ئەوەش بسەلمێندرێت. 

 

بۆیە پێویستە ئەم هاوکێشەیەى کێشەى فەڵەستین لە دوو ئاستدا کورد بجووڵێنێت، یەکەمیان لەڕووى ستراتیجییەوە دەبێت پلانێکى هەبێت چۆن جیهان دەهێنێتە سەر خەت بۆ ئەوەى چارەسەرێکى دادپەروەرانەى کێشەى کورد بکرێت لە ناوچەکە. 

 

دووەمیش ئەوەیە ئەو وڵاتانەى رۆژئاوا کە نیازى دەنگدانیان بە فەڵەستین هەیە، پێیان وایە تا چارەسەرى کێشەى فەڵەستین نەکرێت رۆژهەڵاتى نێوەڕاست ئاشتى و سەقامگیریى بەخۆیەوە نابینێت، بەڵام لە حەقیقەتدا کێشەى کورد و کێشەى فەڵەستین پێکەوە دەبنە مایەى سەقامگیری، بۆیە پێویستە بەخێرایى لە رێگەى ئەو وڵاتانەى دۆستایەتیان لەگەڵ کورد هەیە، یەکێک لەو وڵاتانە قەناعەت پێبهێندرێت لە رۆژى 28ـى ئەم مانگە کە بڕیار وایە پرسى دەوڵەتى فەڵەستین بخرێتە بەر باس، هاوکات لەگەڵ پرسى دەوڵەتى فەڵەستین، پرسى دەوڵەتى کوردیش پێشنیاز بکرێت لە نەتەوە یەکگرتووەکان. 

 

ئەگەر بە وردى کارى لەسەر بکرێت، بە دوورى نازانم پرسێکى وا ببێتە هۆکار بۆ وروژاندنى کێشەى کورد و هێنانەوەى بۆ سەر تەختەى شانۆ، بە تایبەتى بەهۆى ئەوەى هێشتا بەشێک لە وڵاتانى ئەندام لە نەتەوە یەکگرتووەکان لەگەڵ ئەوە نین دان بە دەوڵەتى فەڵەستیندا بنرێت. دوور نییە کێشەى کورد بکەنە کارت و بەکارى بەرن. بەمەش دەرگە بە رووى کورددا دەکرێتەوە تاوەکو کێشەکەى بباتە ناوەندە نێودەوڵەتییەکان.