سەدەیەک لە پەیوەندیی فەرەنسا و کورد!

 

رۆژی هەینی، 26ـی کانوونی دووەمی 2023، سەرۆک ماکرۆن لە کۆشکی ئێلیزێ پێشوازی لە سەرۆکی حکومەتی عێراق کرد. 20 رۆژ دواتر، لە 16ـی شوبات هەر لە کۆشکی ئێلیزێ، سەرۆک ماکرۆن پێشوازی لە سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان کرد. رۆژی هەینی، 13ـی ئۆکتۆبەر و بۆ یەکەم جار، ئیمانوێل ماکرۆن پێشوازی لە محەممەد حەلبووسی، سەرۆکی پەرلەمانی عێراق کرد و سبەینێش، رۆژی هەینی، 3ی تشرینی دووەم سەرۆکی هەرێمی کوردستان، لە کۆشکی ئێلیزێ و لە لایەن سەرۆککۆماری فەرەنساوە پێشوازی لێ دەکرێت.

 

هەموو ئەم پێشوازییانە گەر مانایەکیان هەبێت، بە دڵنیاییەوە بریتییە لەو گرنگییە فراوانەی کە پاریس بە عێراق و لەنێو عێراقیشدا بە هەرێمی کوردستانی دەدات. راستە لەسەر ئاستی تیۆری، سەرۆکی حکومەتی عێراق و سەرۆکی پەرلەمانی عێراق گوزارشت لە هەموو عێراق دەکەن، بەڵام ئەوەش راستە کە لەسەر ئاستی پراکتیکی، سەرۆکی حکومەت نوێنەرایەتیی شیعە لە عێراق و سەرۆکی پەرلەمان نوێنەرایەتیی سوننە لە عێراقدا دەکەن. لێرەوە، ئەگەر فاکتەکان وردبکەینەوە، دەبینین، لە ماوەی ئەم ساڵەدا، یەک شیعە و یەک سوننە لەلایەن کۆشکەوە پێشوازییان لێکراوە، بەڵام دوو کورد پێشوازییان لێکراوە، لە کاتێکدا کورد، لە باشترین دۆخدا 20%ـی عێراق تێناپەڕێنێت. ماناکانی ئەم بایەخدانە بە کورد لەنێو عێراقدا چین و، چۆن لێیان تێبگەین؟ ئەم وتارە گەڕانەوەیە بۆ سەدەیەک لە پەیوەندیی نێوان کورد و فەرەنسا.

 

 

سەرەتای پەیوەندییەکانی نێوان کوردستان و پاریس لەو چرکەساتەوە دەستپێدەکات کە شەریف پاشا دەگاتە فەرەنسا بۆ بەشداریکردن لە کۆنفرانسی ئاشتی  کە ساڵی 1919 لە ناوچەی پاریس دەستپێدەکات و 1920 بە پەیماننامەی سیڤەر کۆتایی پێ دێت. ژەنەراڵ شەریف پاشا، کە فەرەنسیزانێکی زۆرباش بوو، ماوەیەکی درێژ لە پاریس مایەوە و یاداشتنامەیەکی 19 لاپەڕەیی زۆر بەهێز و قووڵی بۆ کۆنفرانس ئامادەکردبوو کە من دەقەکەیم بە فەرەنسی لایە. بەداخەوە، سەرەڕای هەوڵێکی زۆر بۆ چوونە نێو هۆڵی کۆنفرانسەوە، زلهێزەکانی بەشدار رێگەیان نەدا کە خودی خۆی بیخوێنێتەوە، بەڵام یاداشتنامەکەی بەسەر هەموو بەشداربوواندا دابەشکرا و چەسپاندنی مافی دەوڵەتی کوردیش لە بڕگەی 61، 62 و 63ـی پەیماننامەی سیڤەردا، بەشێکی گرنگی بۆ لۆبیکردنی ژەنەراڵ شەریف پاشا کە خەڵکی سلێمانی بوو، دەگەڕێتەوە. 

 

 

پاش چرکەساتی پەیماننامەی سیڤەر و دواتر لۆزان و شکستهێنانی پڕۆژەی دەوڵەتی کوردی، پەیوەندییەکانی نێوان فەرەنسا و کوردستان لە رووبەری سیاسییەوە گوزەر دەکات بۆ رووبەری توێژینەوەی ئەکادیمیی فەرەنسی لەسەر کورد و تێگەیشتن لە کورد وەک نەتەوە و کۆمەڵگە و گەل و خاک و مێژوو، تا ساتەوەختی ژەنەراڵ بارزانی.

 

لە کۆتایی شەستەکانی سەدەی رابردوودا و دیسان ئەم پەیوەندییە، فۆرمێکی سیاسی وەردەگرێتەوە، بەتایبەتی کاتێک کە عێراق دەیەوێت لە رێگەی گرێبەستێکەوە، چەند فڕۆکەیەکی جەنگی لە پاریسی ژەنەراڵ دوو گۆل بکڕێت، لەو ساتەوەختەدا، وەک جەنابی سەرۆک مەسعود بارزانی بۆی باسکردم، ژەنەراڵ بارزانی نامەیەکی نووسراو بۆ خودی ژەنەراڵ دوو گۆل دەنێرێت و داوای لێ دەکات کە بڕگەیەک بخرێتە نێو ئەو گرێبەستەوە کە عێراق ناچاربکات، ئەو فڕۆکانە دژی گەلی کورد بەکارنەهێنێت و ژەنەراڵ دوو گۆلیش ئەمەی قبووڵکرد، لە کۆتاییشدا، ئەم بڕگەیە وایکرد کە کۆی گرێبەستەکە هەڵبوەشێتەوە.

 

واتە پرسی کورد، یەکێک لە گرێبەستە ئابووری و سەربازییەکانی نێوان پاریس و بەغدای، لە کۆتایی شەستەکانی سەدەی رابردوودا هەڵوەشاندووەتەوە! بە دڵنیاییەوە ئەمە رووداوێکی گرنگە بۆ نەتەوەیەکی بێ دەوڵەتی وەک کورد و بەداخەوە وەک پێویست نە باسکراوە و نە کێڵگەی ئەکادیمیی کوردیش کاریان لەسەر کردووە.

 

 

لە سەرەتای نەوەدەکانی سەدەی رابردوودا، گریمانەی لەنێوچوونی کورد وەک گرووپێکی سیاسی و کۆمەڵایەتی لە عێراقدا لە ئارادابوو. کاتێک کە سەدام حوسێن لە مانگی ئابدا کوەیت داگیر دەکات و دواتر رووبەڕووی جەنگ دەبێتەوە، پاشان کوردستان ئازاد دەکرێت، بەڵام سوپای عێراق سەرلەنوێ پەلاماری دەداتەوە و کۆڕەوی کورد دەستپێدەکات.

 

لەو چرکەساتە تراژیدییە ترسناکەدا، فەرەنسای فرانسوا میتران پەنا بۆ ئەنجوومەنی ئاسایش دەبات و لە رێگەی بڕیارێکی نێونەتەوەییەوە، ناوچەیەکی ئارام لە کوردستان دروستدەکرێت. ساڵێک دواتر، ئەم ناوچە ئارامە دەبێتە سەرزەمینی لەدایکبوونی حکومەتی هەرێمی کوردستان.

 

لێرەوە، جۆرێک لە پابەندبوونی ئەخلاقیی فەرەنسی لە بەرامبەر هەرێمی کوردستاندا دروستدەبێت و هەر ئەمەش وادەکات کە کاتێک جەنگی براکوژی لە 1994 دا دەستپێدەکات، دیسان فەرەنسا دێتە پێشەوە و پارتی و یەکێتی لە ناوچەی پاریس کۆدەکاتەوە و لە ژوورە داخراوەکاندا چەندین کۆبوونەوەیان پێ دەکات.

 

رۆژێک جەنابی کاک نەوشیروان مستەفا بۆی باسکردم کە تائێستاش، وێنەی دیپلۆماتە فەرەنسییەکانم لەبەرچاوە کە چەند لە ئێمە زیاتر خەمی ئەوەیان بوو کۆتایی بە جەنگی براکوژی بهێنین، وەک ئەوەی کە جەنگەکە لە فەرەنسادا بووبێت نەک لە هەرێمی کوردستان.

 

 

لە مانگی ئابی 2014 دا، سوپاکەی داعش تەنیا 15 کیلۆمەتر لە هەولێری پایتەختەوە دووربوو. لە دامەزراندی هەرێمی کوردستانەوە تا 2014 هەرگیز مەترسیی وجودیی بەمشێوەیە رووبەڕووی نەببووەوە. لە ساتەوەختێکی ئاوادایە کە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بڕیار دەدات هاوپەیمانیی نێودەوڵەتیی دژی داعش پێکبهێنێت و پاش ئەمریکاش وەک هێزی یەکەم، فەرەنسا دەبێت بە هێزی دووەمی ئەم هاوپەیمانێتییە کە تائێستاش بەردەوامە. تەنانەت جەنابی سەرۆککۆماری فەرەنسا، لە یەکێک لە لێدوانەکانیدا دەڵێت، گەر هێزەکانی ئەمریکاش لە عێراق و هەرێمی کوردستان بکشێنەوە، ئێمە هەر دەمێنینەوە و ئێرە بەجێناهێڵین.

 

راستە ئامادەیی سەربازیی فەرەنسی لە هەرێمی کوردستان و رۆژئاوای کوردستاندا، رەنگە لەڕووی چەندایەتییەوە رێژەیی بن، بەڵام لەڕووی چۆنایەتییەوە بەگشتی و دیوە دیپلۆماسییەکەی ئەم ئامادەییە سەربازییە بەتایبەتی، بۆ نەتەوەیەکی بێ دەوڵەتی وەک کورد، زۆر گرنگە و یەکەم ئەرکی هەرێمی کوردستانیشە کە کۆی جەستەی دیپلۆماسیی خۆی بخاتەکار، بۆئەوەی هەموو میکانیزمەکان بۆ فراوانکردن و چڕکردنەوەی بگرێتەبەر.

 

 

پاش گشتپرسیی سەربەخۆیی، هەرێمی کوردستان لە هەموو روویەکەوە سەختترین گەمارۆی خرایەسەر و چەندین وڵاتی سیستمی هەرێمایەتی و جیهانیش، بەتایبەتی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا پشتیوانی ئەم گەمارۆیەبوون. ئەم گەمارۆیە لە یەککاتدا ئابووری، سەربازی، ئەمنی، سیاسی و دیپلۆماسیش بوو. بە پشتیوانیی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی، عەبادی وەهمێکی گەورەی بۆ دروستببوو کە دەتوانێت بڕیاری دەستگیرکردنی سەرکردەکانی هەرێمی کوردستان بدات.

 

بێگومان هۆکارەکانی بەتاڵکردنەوەی ئەم وەهمەی عەبادی زۆرن کە ناکرێت لە گوتارێکی کورتی وادا باسبکرێن، بەڵام یەکێک لەو هۆکارە هەرە گرنگانە ئەوەبوو کە خودی ئیمانوێل ماکرۆن، سەرۆککۆماری فەرەنسا هاتە سەر هێڵ و گەورەترین گورزی کاریگەری لەو گەمارۆیەدا و دیسانەوە، وەک چۆن لە ساڵی 1991 دا کوردیان لە عێراقی سەدام حوسێن پاراست، ئاواش لە 2017 دا کوردیان لە عێراقی حەیدەر عەبادی پاراست و بە فڕۆکەیەکی تایبەت جەنابی سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان و جێگرەکەیان هێنایە پاریس. لەنێو کۆشکی ئێلیزێدا و بە ئاڵای کوردستانەوە پێشوازییان لێکردن و لەوەش زیاتر، کۆنفرانسێکی رۆژنامەڤانی لەگەڵیاندا سازدا و بەهەموو جیهانی گوت: ئێمە هەرێمێکی کوردستانی بەهێزمان لەنێو عێراقێکی یەکگرتوودا دەوێت. ئیدی لەم چرکەساتەوە، برا عێراقییەکانی کورد تێگەیشتن لەوەی قوتدانی هەرێمی کوردستان بەو ئاسانییە نییە کە بیری لێ دەکەنەوە!

 

 

لەم چرکەساتەدا رۆژهەڵاتی نێوەڕاست گڕیگرتووە، رۆژ لەدوای رۆژ، جەنگی نێوان ئیسرائیل و حەماس رادیکاڵتر دەبێت. لوبنان و سووریا و یەمەن و عێراق لە کوڵانێکی سەربازی و ئەمنیی بێوێنەدان. وڵاتانی عەرەب، تەنانەت هەرە دۆستەکانی ئەمریکا و ئەوروپاش، مەودایەکی فراوانیان لەگەڵ ئیسرائیلدا وەرگرتووە و لە ئەمریکا و ئەوروپاش تووڕەن. ئێران لەیەککاتدا یاری لەسەر چەندین هێڵ دەکات و پێیوایە ئێستا لە هەموو کاتێک زیاتر بەهێزترە و تەنانەت ژەنەراڵێکی ئێرانی دەڵێت: یەکەم جارە لە مێژووی کۆماری ئیسلامیدا ئێمە چوار پایتەختی عەرەبی بەڕێوەبەرین کە بریتین لە بەغدا و بەیرووت و دیمەشق و سەنعا.

 

تورکیای ئەردۆغان 180 پلە سیاسەتی خۆی لە بەرامبەر ئاگری رۆژهەڵاتی نێوەڕاستدا گۆڕیوە و دەکرێت چاوەڕوانی گۆڕانی زیاتریش لە چەندین وڵاتی دیکە بکەین. بەکورتی، کۆی زلهێزە هەرێمایەتی و جیهانییەکان، سەرلەنوێ ستراتیژیەت و سیاسەتی خۆیان لە رۆژهەڵاتی نێوەڕاستدا بینادەکەنەوە. لە ساتەوەختێکی ئاوادایە کە جەنابی سەرۆکی هەرێمی کوردستان، سەردانی پاریس دەکات و لەگەڵ سەرۆککۆماری فەرەنسادا کۆدەبێتەوە. پرسەکان زۆر زۆرن، بەڵام پرسی هەموو پرسەکان بریتییە لەمەی خوارەوە: چۆن هەرێمی کوردستان بپارێزرێت لەو ئاگرەی کە دەکرێت رۆژهەڵاتی نێوەڕاست بسووتێنێت!