ئه‌ده‌ب
رۆمانی "لەدایكبوونی دووەم"* هەوڵێكە بۆ هێنانە دەرەوەی مرۆڤ لەم دنیا جەنجاڵ و ریالیستییە ئاڵۆزەی كە لە سەردەمی ئێستادا هەیە
لەم سەردەمی سناپچات و ئینستاگرام و تیكتۆكە و تۆڕە كۆمەڵایەتییە سەرگەرمییەكانی دیكە کە زیاتر بۆ دڵخۆشی و كاتبەسەربردن بەكاردەهێنرێن، دۆزینەوەی كەسانی رۆحانی و خەڵوەتنشین و خۆدوێن نەك هەر بەرەو كەمبوونەوەیە، بەڵكو لە ئاستی نەبووندایە.
بێگومان باسی كاریگەریی تۆڕەكانی وەكو فەیسبووك و تویتەر و .. ئەوانەش هەر ناكرێت كە پەیوەندییەكانیان هەم ڕووكەش و هەم ئاڵۆز كردووە و پەیوەندییەكانیان بە جۆرێك لێ كردووە كە پێویستی بە نووسین و قسەلەسەركردنی تایبەت هەیە.
رۆمانی "لەدایكبوونی دووەم"* هەوڵێكە بۆ هێنانە دەرەوەی مرۆڤ لەم دنیا جەنجاڵ و ریالیستییە ئاڵۆزەی كە لە سەردەمی ئێستادا هەیە، بۆ دنیایەكی رۆحانیی ئەوتۆ كە هەست بە نەمان و لەناوچوونی ئەم جۆرە دنیا ڕۆحانییە دەكرێت، بێگومان ئەمەش پێویستی بەوەیە كە مرۆڤ بە پلەی یەكەم خۆی لەم دنیا رووكەشەی ئێستا رزگار بكات، ئەویش مەرج نییە بە وازهێنان و دووركەوتنەوەی بێت لەم دنیا دیجیتاڵییە، بەڵكو بەوە دەبێت كە مامەڵە و هەڵسوكەوت لەگەڵ ئەم دنیایە بگۆڕێت و بە جۆرێكی دیكەی ببینێت، یان بە مانایەكی تر: بەوە دەبێت كە ئەم دنیا دیجیتاڵییە لە خزمەتی ڕۆحانییەتی خۆی بەكاربێنێت.
زانای گەورەی كورد شێخ سەعیدی نوورسی (1978- 1960ز)، ئەو كەسایەتییە بوو كە پێیەكی لەناو دنیای ڕۆحانییەت و پێیەكەی دیكەی لەناو دنیای زانست و زانیاریدا بوو، بەڵام لە یەكێك لە قۆناغەكاندا، گۆڕانێكی گەورە لە ژیانیدا ڕوودەدات و واز لە سیاسەت دێنێت و وتە بەناوبانگەكەی بەسەر زاردا دێت: "نەفرەت لە شەیتان و لە سیاسەت"، ئەو لە ساڵی (1927ز) بۆ گوندی (بارلا) دووردەخرێتەوە و لەوێوە دەست بە خوێندنەوە و تێڕامان لە قورئانی پیرۆز دەكات و هەروەها دەست بە نووسین و بڵاوكردنەوەی پەیامەكانی نووریش دەكات.
لێرەوە ژیانی شێخ سەعیدی نوورسی دەگۆڕێت و وەكو دەگوترێ شێخ سەعیدێكی دی لەدایك دەبێت كە لە شێخی كۆن جیایە، بۆیەش ژیانی شێخی نوورسی لە هەموو ژیاننامەكانی ئەودا بەسەر سەعیدی كۆن و سەعیدی نوێدا دابەش دەبێت. مرۆڤ ئەگەر بیەوێ ببێتە بوونەوەرێكی رۆحانی و پەیوەندییەكی عارفانە لەگەڵ دنیا دروست بكات، دەبێ لە سەردەمێك لە سەدەمەكانی ژیانیدا بە پەیوەندییەكانیدا بچێتەوە و ناشێ هەمان ژین و بیركردنەوەی جارانی هەبێت و باسی گۆڕانی ژیانیشی بكات. (لەدایكبوونی دووەم) وەبیرهێنانەوەی ئەو لەدایكبوونەوە نوێیەی مرۆڤە، كە بەسەر كەسایەتییەكی وەكو شێخی نوورسیدا هاتووە، ئەگەرچی ڕۆمانەكە ئاماژە نییە بۆ نموونەی شێخ سەعید و باسی ئەو ناكات، بەڵكو كەسایەتیی كاك ئەحمەدی شێخ لە ڕۆمانەكەدا تەوزیف كراوە، بەڵام من وای دەبینم كە ئەم جۆرە لەدایكبوونەوەیە زیاتر لەگەڵ ژیانی شێخ سەعید كۆكە.
بەهەرحاڵ ڕۆمانەكە هێمای لەدایكبوونەوەی سەرلەنوێی مرۆڤە، بەتایبەتیش لە سەردەمێكدا كە ئەم جۆرە لەدایكبوونەوەیە هەم زەحمەت بووە و هەم خواستیشی لەسەر كەم بووەتەوە. رۆمانەكە كاری لەسەر ئەوە كردووە كە مرۆڤی ئەم سەردەمەش، بە هەموو پەیوەندییەكانی ئێستای و بەو كەرەستانەی ئەم سەردەمە لەبەردەستیەتی، دەتوانێ هەمان ژیانی عارفانە دروست بكات و خۆی لە پەیوەندییە رووكەشەكان دووربخاتەوە.
ئەمەش بە خوێندنەوەی كتێب بەدی نایەت: "كتێب ئەو ژەهرە پیسەیە كە مرۆڤەكان دەكاتە قاڵۆنچە و دەعبا، وا مرۆڤ دەگۆڕێت ئیمكانی هاتنەوەی نییە..ل 82". هەروەها بە نووسینیش بەدی نایەت: "نووسین لای من بەهای مناڵێكیشی نییە...ل22". بەڵكو ئەوەی دەبێتە هۆی ئەزموون بۆ مرۆڤ، خودی ژیان خۆیەتی: "مەعریفەی راستەقینە لە خودی ژیاندایە، ئەوەی لەناو كتێبەكاندایە وێنەی مەعریفەیە، خودی خۆی نییە...ل24".
لەم ڕۆمانەدا، وەسیەتێكی كاك ئەحمەدی شێخ هەیە كە لە تەواوی ڕۆمانەكەدا وەكو باوكێكی ڕۆحی دەردەكەوێ، ئەم وەسیەتە بووەتە ڕێبەرێك بۆ نەوەكانی و ئەو كەسانەی دەیانەوێ ببنە ئەندامی ئەنجوومەنی دیوان. ئەنجوومەنی دیوان ماڵێكی ڕۆحانیی خەیاڵیی گریمانەكراوە.
ئەوانەی موجاهەدەی نەفس دەكەن و بۆ ڕۆح و ژیانی خۆیان تێدەكۆشن، دەگەنە ئەو ئاستەی ببنە ئەندامی ئەنجوومەنەكە، كوڕ و كچێكی گەنجی ئەم سەردەمە هەن (پایان و گوڵناڤ)، كە تێدەكۆشن ببنە ئەندامی ئەم ئەنجوومەنە و لە كۆتاییشدا لەگەڵ كەسێكی دیكە (سەركەوت)، بەو پایە ڕۆحییە دەگەن و لەگەڵ رۆحیانەتی كاك ئەحمەدی شێخ كۆدەبنەوە و بە نوورەكەی بەهرەمەند دەبن.
وەسیەتەكەی كاك ئەحمەدی شێخ لە كتێبەكەدا بەشێوەی یەك پارچە نووسین دەرناكەوێ، بەڵكو هاوشێوەی ڕێساكانی عیشقی مەولانا لە ڕۆمانی "چل ڕێساكەی عیشق"ی ئەلیف شەفەق، بەشێوەی پچڕ پچڕ دەردەكەوێت، بەمەش بووەتە ڕێبەرێك بۆ ژیانی كەسەكان و پێ بەپێ لەگەڵ دوو كەسایەتییە سەرەكییەكە دەڕۆن كە ئەوانیش (پایان و گوڵناڤ)ن.
سەرەتا پایان لە فێستیڤاڵێكی فەرهەنگی و ئەدەبیدا دەردەكەوێ كە بابەتی بۆ پێشبڕكێی فێستیڤاڵەكە پێشكەش كردووە و دەبێتە براوەی فێستیڤاڵەكەش. دواتر بۆ قسەكردن و چوونە ناو دنیای ڕۆحانییەتەوە، لەگەڵ گوڵناڤ بە فەیسبووك قسە و گفتوگۆ دەكەن، فەیسبووك وەك نموونەیەك بۆ دنیای دیجیتاڵیی ئێستا، ئەو كەرەستە و ئەو جۆرە بەشدارییانەن لە ژیان كە بە ڕووكەش بۆ كەسانی ڕووحانی نابن و لە سەردەمی دیجیتاڵیی ئێستادا هەن، بەڵام ئەم رۆمانە دەیەوێ ئەوەمان پێبڵێت كە ئاساییە فەیسبووكیشت هەبێت و ژیانێكی مەعنەویش هەڵبژێری، یان بەشداریی ژیانی گشتیی وەكو فێستیڤاڵەكانیش بكەیت و خودێكی خەڵوەتنشینیشت هەبێ.
تەنانەت دەشێ بچیتە وڵاتی كافرانیش (كافر بەو دەربڕینەی كەسانی توندڕەو لە دین بەكاری دێنن و پێیانوایە نەك بۆ كەسانی خەڵوەتنشین، بەڵكو بۆ كەسانی دینداری ئاساییش ناگونجێ)، بەڵام ئەم ڕۆمانە پێماندەڵێت دەشێ بچیتە وڵاتی ئەوانیش و ئەمەشت هەر هەوڵێك بێت بۆ ڕۆحانیبوون.
ئەوەتا لە سەردەمێك لە سەردەمەكاندا، پایان بە ماڵ و منداڵەوە دەچێتە دەرەوەی وڵات و دەیەوێ لەوێ ژیان بەسەر ببات، لەكاتێكدا هەر خەریكی چوون بەرەو دنیایەكی سۆفیگەرانەیە: "ئەو لەناوەوە و لە دڵی خۆیدا خەریكی شتێكی تر بوو، ئەو دەمێك بوو لە ناوەندی ڕێگەی لەدایكبووندا و لە گەشتە مەعنەوییەكەیدا راوەستابوو، هەستی بەوە كردبوو بۆ ئەوەی بچێتە پێش و گەشە بكات، دەبێت ڕێگەیەكی نادیار بگرێتەبەر، ئەو ڕێگەیەش ئەوە بوو، هەموو شتەكانی تا ئێستا بەدەستی هێنابوون، لە پلە و بڕوانامە و كەسایەتی و پارە و هەموو ئەو شتانەی بەشێك بوون لەو بوونە دەرەكییەی پایان، دەبایە دەستیان لێ بەربدات، بۆ ئەوەی ئەم هەنگاوەش بهاوێت، تەنها ڕێگەیەك كە هەیبوو، ئەو ڕێگەیە بوو: بەجێهێشتنی وڵات...ل285-286".
لێرەوە بۆمان دەردەكەوێ كە كۆی ڕۆمانەكە، پڕۆسەیەكە بۆ زیندوومانەوەی دنیای ڕۆحانییەت، ئەویش نەك بە شێوەیەكی خەیاڵی، بەڵكو بەشێوەیەك كە مرۆڤ ئەگەر ویستی هەبێت، دەتوانێ بە هەمان ئامێر و كەرەستە و بارودۆخەكانی ئێستا، پێ بخاتە ناو دنیای ڕۆحانی و وەكو خودێكی عارف رێگای ژیانی دنیا بگرێتەبەر، بێ ئەوەی پێویستی بە دووركەوتنەوە و پەناگیری و دابڕان هەبێت لە ژیان و خەڵكانی دەوروبەری.
* لەدایكبوونی دووەم (ڕۆمان)- پێشڕەو عەبدوڵڵا، كتێبخانەی مەم و زین، چاپخانەی ڕۆكسانا، چاپی یەكەم (2019).
کۆمێنتەکان
وەک میوان کۆمێنتێك بنووسە یان وەرە ژوورەوە و هه‌موو خزمەتگوزارییەکان به‌كاربێنه
کۆمێنتێک دابنێ