İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi ve Dışişleri Bakanı Hüseyin Emir Abdullahiyan, 19 Mayıs 2024'te meydana gelen bir helikopter kazasında hayatlarını kaybetti.
Helikopter kazasında Reisi ve Abdullahiyan ile birlikte Doğu Azerbaycan Eyaleti Valisi Malek Rahmati ve Hamaney'in temsilcisi Şehit Tebriz Cuma İmamı Ayetullah Muhammed Ali el-Haşim gibi önemli isimler de bulunuyordu.
Hayatını kaybeden İranlı yetkili ve önemli isimlerin cenaze törenleri 23 Mayıs’ta İran’ın farklı kentlerinde gerçekleştirildi. Bu trajik olay, İran-Azerbaycan sınırındaki bir baraj açılışı sonrasında gerçekleşti. Reisi ve Aliyev, bu açılışta iki ülke arasındaki ilişkilerin bazı kesimleri rahatsız edebileceğine dair ifadelerde bulunmuşlardı. Bu açıklamaların ardından yaşanan kaza, suikast olasılığı üzerinde spekülasyonlara neden oldu.
Kazanın nedeni henüz tam olarak belirlenemedi. Ancak olayın arkasında birkaç senaryo olabileceği düşünülüyor. Kazanın teknik bir arıza sonucu gerçekleşmiş olma olasılığı en yüksek senaryo olarak değerlendiriliyor. Ancak, böyle üst düzey bir ziyaret sırasında alınan güvenlik önlemleri göz önüne alındığında, bu ihtimalin detaylı bir şekilde araştırılması gerekiyor. Zira havalanan üç helikopterden sadece Reisi ve Abdullahiyan’ın bulunduğu helikopterin kaza yapması da dikkat çekici oldu. Kaza, yoğun sis ve kötü hava koşullarında gerçekleşti. İlk başta kaza bölgesine ulaşmakta zorlanan İran yetkilileri, Türkiye'nin gönderdiği insansız hava araçları (İHA) ve gece görüşe sahip helikopterler sayesinde kaza yerini tespit edebildi. İran’ın kendi teknolojik kapasitesinin yetersizliği bu olayla birlikte daha belirgin hale geldi ve bu durum, İran'ın askeri gücü konusundaki iddialarının sorgulanmasına yol açtı.
Öte yandan İran içindeki muhalif gruplar, dış istihbarat servisleri veya bölgesel rakiplerin bu kazanın arkasında olabileceğine yönelik değerlendirmeler de yapıyor. İran'ın özellikle Mossad tarafından hedef alındığı ve İsrail'in İran'a yönelik gizli operasyonlar yürüttüğü aşikar. Sabotaj olma ihtimali, özellikle bölgedeki karmaşık ilişkiler ve İran'a yönelik dış baskılar göz önüne alındığında ciddiye alınmalı. Diğer taraftan İran içindeki politik çekişmeler ve güç mücadeleleri de bu kazanın arkasında olabileceğine yönelik yorumlar var. İran'da muhafazakarlar ve reformistler arasındaki mücadelenin yanı sıra Devrim Muhafızları Ordusu ve İran İstihbarat Servisi arasındaki çekişme ve Devrim Muhafızları Ordusu içerisindeki ayrışmaların da “kaza” konusunda çeşitli şüpheleri ortaya çıkardığı düşünülüyor.
Kazanın ardından İran, Türkiye'nin gönderdiği insansız hava araçları (İHA) ve gece görüşe sahip helikopterler sayesinde kaza yerini tespit edebildi. İran’ın kendi teknolojik imkanlarını etkin bir şekilde kullanamaması, askeri ve güvenlik alanındaki kapasitesinin sınırlarını gözler önüne serdi. Bu durum, İran’ın bölgesel ve uluslararası güç dengelerinde abartılı bir pozisyona sahip olabileceğini düşündürmektedir.
İran Anayasası gereği, 50 gün içinde yeni bir Cumhurbaşkanı seçilmesi gerekiyor. Reisi, Devrim Muhafızları tarafından desteklenen bir figürdü ve onun ölümü, Devrim Muhafızları için önemli bir kayıp olarak görülüyor. Bu süreçte, İran iç politikasında reformistlerin ve sosyal muhaliflerin yeni cumhurbaşkanı seçimi için aksiyon alması bekleniyor. Eğer uygun adaylar çıkmazsa, seçimlere katılımın düşük olması ve rejimin meşruiyetinin sorgulanması gibi sorunlar ortaya çıkabilir.
Kazanın ardından, İran Cumhurbaşkanı’nın ölümü İran iç siyaseti üzerinde derin etkiler yaratabilir. Devrim Muhafızları tarafından desteklenen Reisi’nin ölümü, müesses nizam için önemli bir kayıptır. Reformistler ve sosyal muhalifler bu süreçte yeni bir lider çıkarmaya çalışabilirler. Ancak, uygun bir aday bulunamaması durumunda seçimlere katılımın düşük olması ve rejimin meşruiyetinin sorgulanması gibi sorunlar ortaya çıkabilir.
Kaza, İran’ın iç ve dış politikasında önemli değişikliklere yol açabilir. İran lideri Ali Hamaney, Cumhurbaşkanı Birinci Yardımcısı Muhammed Muhbir geçici olarak görevlendirdi ve devlet işlerinin aksatılmayacağına dair güvence verdi. Ancak, İran’ın bu kritik süreçte yeni bir lider belirlemesi ve mevcut gerginliklere karşı stratejilerini güncellemesi gerekecek.
Kazanın ardından İran’da yaşanan bu şok, ülkedeki mevcut rejimin zayıflıklarını da ortaya çıkardı. İran kaynakları, suikast ihtimalini reddederek kazayı teknik aksaklıklar ve hava şartlarına bağlamaya çalıştı. Ancak, İran'ın havacılık yaptırımları nedeniyle hava gücünün zayıf olduğu biliniyor ve kazayı araştıracak gece görüşe sahip helikopterlerin bulunmaması da bu durumu destekliyor.
İran’ın bölgede zayıfladığı algısı, ABD ve İsrail’in İran üzerindeki baskılarını artırmasına neden olabilir. Rusya ise, Kafkasya’daki nüfuzunu artırabilir. Türkiye’nin ise bölgedeki stratejik önemi ve teknoloji alanındaki yetkinliği, bu olayla birlikte daha da vurgulanmış oldu. Türkiye’nin hızlı ve etkin müdahalesi, bölgedeki istihbarat ve gözetleme kapasitesinin ne kadar güçlü olduğunu gösterdi.
İran'ın nükleer kapasitesi ve askeri gücü üzerine yapılan spekülasyonlar, propaganda ve gerçek yetenekler arasında ciddi farklılıklar olabileceğini göstermektedir. Helikopter kazasının ardından İran’ın zayıfladığı algısı, uluslararası toplumda ve bölgesel aktörler arasında İran’a yönelik baskıların artmasına yol açabilir. ABD ve İsrail, bu zafiyetten faydalanarak bölgedeki İran etkisini sınırlamak için daha agresif stratejiler geliştirebilir.
Sonuç olarak, İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi'nin helikopter kazası, İran'ın iç ve dış politikasında önemli değişikliklere yol açabilecek bir olaydır. Bu kazanın ardından İran’ın askeri ve teknolojik kapasitesine yönelik güven kaybı, bölgedeki güç dengelerini yeniden şekillendirebilir. Türkiye'nin bu süreçte gösterdiği etkinlik, bölgedeki stratejik önemini daha da artırabilir. İran’ın gelecekteki askeri ve teknolojik iddialarının daha dikkatli bir şekilde değerlendirilmesi gerekecekti.
Dr. Bilgay Duman, ORSAM Irak Çalışmaları Koordinatörü
(Yazılar, yazarların görüşlerini yansıtmaktadır. Rûdaw Medya Grubu'nun kurumsal bakış açısıyla örtüşebilir ya da örtüşmeyebilir.)
Yorumlar
Misafir olarak yorum yazın ya da daha etkili bir deneyim için oturum açın
Yorum yazın