رووداو دیجیتاڵ
وەزیری ناوخۆی هەرێمی کوردستان دەڵێت، بوونی پەکەکە لە شنگال ئاستەنگی سەرەکیی جێبەجێکردنی رێککەوتننامەی شنگالە و دەشڵێت، ''نزیکەی 300 هەزار کوردی ئێزدی ئێستا لە کەمپ و شارەکانی هەرێمی کوردستان دەژین.''
رۆژی چوارشەممە 11-10-2023، رێبەر ئەحمەد، وەزیری ناوخۆی هەرێمی کوردستان، لە دووەم رۆژی دیداری مێری کە لەلایەن پەیمانگەی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست بۆ توێژینەوە – مێری، لە هەولێر بەڕێوەچوو، لە پانێڵێکدا رایگەیاند، رێککەوتننامەی شنگال یەکێک لە دەستکەوتە گرنگەکانە کە بەغدا و هەولێر ماوەیەکی زۆر گفتوگۆیان لەسەر کردووە.
رێبەر ئەحمەد ئاماژەی بەوە کرد، دوای رووداوەکانی ئۆکتۆبەری ساڵی 2017، بۆشاییەکی ئەمنی لە زۆربەی ناوچەکانی تایبەت بە مادەی 140 دروستبوو، پێشێلکارییەکی یەکجار زۆر لەو ناوچانە دروستبوون، ''پێشتریش کە لەکاتی شەڕی داعش بەتایبەتی لە شنگال و دەوروبەری، کۆمەڵێک گرفت هاتوونەتە پێشەوە و هەتا ئێستاش ئاسەواری جینۆسایدی ئێزدیان دیارە و خەڵکێکی زۆر بێسەروشوێن بوون.''
وەزیری ناوخۆی هەرێمی کوردستان گوتی، لە ئەنجامی ئەو گفتوگۆ سیاسییانەی کە لەنێوان هەولێر و بەغدا هەبوون، بەڵێنێکی زۆر وەک جێبەجێکردنی رێککەوتننامەی شنگال بە هەرێمی کوردستان دراوە، ''بەڵام تاوەکو ئێستا بەشێکی زۆر کەم لەو بەڵێنانە جێبەجێکراون.''
ساڵی 2020 لە پێناوی ئاساییکردنەوەی بارودۆخی شنگال و گەڕانەوەی ئاوارەکان و رێکخستنی چوارچێوەی کارگێڕی و ئەمنی لە شارۆچکەکە، حکومەتی عێراق و حکومەتی هەرێمی کوردستان بە هاوئاهەنگی لەگەڵ جێنین پلاسخارت، نوێنەری نەتەوەیەکگرتووەکان لەسەر چەند خاڵێک رێککەوتن.
رێبەر ئەحمەد، باسی لەوە کرد، لەگەڵ شەڕی داعش لە ساڵی 2014ـەوە تاوەکو ئێستا، بەشێکی زۆری ئێزدییەکان لە ناوخۆی هەرێمی کوردستان ئاوارەن و زێدی خۆیان جێهێشتووە و تاوەکو ئێستاش ئامادە نین بگەڕێنەوە بۆ شنگال.
گوتیشی، ''ئێستا نزیکەی 300 هەزار ئێزدی لە کەمپەکان، شار و شارۆچکەکانی هەرێمی کوردستان دەژین، بەشی زۆری خەڵکی دەشتی نەینەواش بە هەمان شێوە لە هەرێمی کوردستانن، کۆمەڵێک لە خەڵکی شاری کەرکووک، ناوچەکانی خوارووی کەرکووک، دووزخورماتوو، ئاوارەی هەرێمی کوردستانن.''
وەک وەزیری ناوخۆی هەرێمی کوردستان دەڵێت، رێککەوتننامەی شنگال خۆی ئامانج نییە، بەڵکو جێبەجێکردنی رێککەوتنەکە زەمینە خۆشکردنە بۆ جێبەجێکردنی مادەی 140، ''ئێمە کێشەیەکی دەستووریمان لەگەڵ بەغدا لەسەر ئەوە هەیە کە ئیرادەیەک بۆ جێبەجێنەکردنی دەستوور، یاسا، رێککەوتنەکان و تەنانەت لێکتێگەیشتنە سیاسییەکانیش دەبینرێت.''
بەگوتەی رێبەر ئەحمەد، رێککەوتنێکی زۆر باش لەنێوان حکومەتی هەرێمی کوردستان و بەغدا هەیە، ''بەڵام کاتێک دەگاتە سەر جێبەجێکردنی، ئیرادەیەک لە پشت ئەو ئیرادە حکومییە، رێگە نادات رێککەوتنەکان جێبەجێ بکرێن.''
رێککەوتنامەی شنگال دابەش دەبێت بەسەر بڕگەکانی کارگێڕی، ئەمنی و ئاوەدانکردنەوە، وەزیری ناوخۆی هەرێمی کوردستان ئاشکرای کرد، ''بڕگەی چوارەم کە کەس باسی لێوەناکات و تا رادەیەکی زۆریش حکومەتی فیدراڵی و لایەنە پەیوەندیدارەکان لە بەغدا خۆیانی لێ دەپارێزن، پێکهێنانی لیژنەیەکی هاوبەشە لە نێوان هەرێمی کوردستان و بەغدا بۆ بەدواداچوون و جێبەجێکردنی سێ بڕگەکەی دیکەی رێککەوتننامەی شنگال.''
رێبەر ئەحمەد گوتی: ''هەندێک جار هەستمان بەوە کردووە لە شنگال کە هەندێک بڕیار دەدرێت، وەکو بڕیاری ئیداری، ئەمنی و ئاوەدانکردنەوە، بەبێ ئەوەی پرس بە حکومەتی هەرێمی کوردستان بکرێت کە لایەنێکی سەرەکیی ئەم رێککەوتنەیە، ئەگەر پرس بە ئێمە نەکرێت، ئێمە بەرامبەر بە هیچ بابەتێک بەرپرسیار نابین، تەنانەت لەسەر رێککەوتننامەکەش.''
دوای واژۆکردنی رێککەوتننامەکە، هەوڵدرا کارگێڕیی یاسایی شنگال بگەڕێتەوە شوێنی خۆی، بەڵام وەک وەزیری ناوخۆی هەرێمی کوردستان دەڵێت، ''هەندێک هێزی نایاسایی عێراقی و ناعێراقی سەر بە پەکەکە، بە بیانووی ئەوەی کە خەڵک حەز بەو ئیدارەیە ناکەن، رێگەنادەن کارگێڕیی یاسایی بگەڕێتەوە ئەو ناوچەیە، ئەوە لەکاتێکدایە کارگێڕییەکە هەڵبژێردراوی ئەو خەڵکەیە.''
زیاتر لە سێ ساڵ بەسەر واژۆی رێککەوتننامەی شنگالدا تێدەپەڕێت، رێبەر ئەحمەد دەڵێت، ''تاوەکو ئێستا یەک هەنگاوی بچووکیش بەپێی رێککەوتنەکە نەنراوە، بەڵام لە کابینەی نوێی حکومەتی عێراقدا، محەممەد شیاع سوودانی هەوڵی جدی بۆ جێبەجێکردنی ئەو رێککەوتنامەیە لەگەڵ هەرێمی کوردستان دەدات.''
ئەو وەزیرەی کابینەی نۆیەمی حکومەتی هەرێمی کوردستان گوتیشی: ''هاوکارانی (محەممەد شیاع سوودانی) لە حکومەت و کوتلە سیاسییەکان، یان ئەو هێز و لایەنانەی دەسەڵاتێکی سەربازیی بەهێزیان لە شنگال هەیە، بۆ بەرەوپێشچوونی ئەم رێککەوتنە هاوکار نین.''
لەسەر رێککەوتنی شنگال لە بواری ئەمنییەوە باس لەوە دەکات، تەنیا پۆلیسی ناوچەکە و دەزگای ئاسایشی نیشتمانی و هەواڵگری بەرپرسیارێتیی ئاسایشی نێو شارۆچکەکە لە ئەستۆ دەگرن و هەموو رێکخراوە چەکدارییەکانی دیکە بۆ دەرەوەی سنووری شارۆچکەی شنگال دوور دەخرێنەوە، هەروەها لە رێگەی دامەزراندنی دوو هەزار و 500 کەسەوە لە هێزی ئاسایشی ناوخۆدا، لایەنی ئاسایشی شارۆچکەکە بەهێز دەکرێت، کە لەو هێزەدا دەستەبەریی دادپەروەرانە دەکرێت بۆ بەشداریپێکردنی پەنابەرانی نێو کەمپەکان لە خەڵکی شارەکە.
رێبەر ئەحمەد، ئاماژەی بەوە کرد، بۆ دابینکردنی هێزی پۆلیسی خۆجێیی، هەزار و 500 کەس بۆ ئەو ئێزدیانە تەرخانکرا کە لە کەمپەکانی هەرێمی کوردستان دەژین و هەزار کەسیش بۆ ئەوانەی لە شنگالدا ماون، گوتیشی: ''دەبێ لیژنەیەکی هاوبەش پێداچوونەوە بەسەر هەموو ناوەکاندا بکات، بۆ ئەوەی دڵنیا ببنەوە کە سەر بە هیچ گرووپێکی چەکداری نایاسایی و پەکەکە نین.''
زۆرجار باس لەوە دەکرێت کە لە رێککەوتننامەی شنگالدا پرس بە خەڵکی ناوچەکە نەکراوە و رەزامەندیی ئەوان لەسەر ناوەرۆکی رێککەوتنەکە وەرنەگیراوە، وەزیری ناوخۆی هەرێمی کوردستان ئەم قسەیە بە ''بێ بنەما'' دەزانێت و دەڵێت: ''هەر کەس دەڵێت خەڵک لەو رێککەوتنە رازی نین، گشتپرسییەکیان لە نێواندا دەکەین، بەڵام با هەموو ئێزدییەکان بگرێتەوە، بزانین کێ رای لەگەڵدا نییە، تەنیا ئەوانە رایان لەگەڵدا نییە کە پەکەکە و هەندێک گرووپی دیکەی چەکدار [ناچاریان کردوون]، کە لە چەند سەد کەسێک تێناپەڕن.''
''پەکەکە گەورەترین ئاستەنگی جێبەجێکردنی رێککەوتننامەکەیە''
رێبەر ئەحمەد داوا لە حکومەتی فیدراڵی دەکات بەرامبەر بە پەکەکە هەڵوێستێکی ''زۆر روون و ئاشکرا''ـی هەبێت و دەڵێت: ''پەکەکە بۆ عێراق، هەرێمی کوردستان و ناوچەکە بووەتە سەر ئێشە، بووەتە بیانوویەک بۆ دەستوەردانی زیاتر لە عێراق و هەرێمی کوردستان، بۆچی ئەم بیانووە نابڕێتەوە، چونکە ئەوانەی کە پشتگیری لە هەبوونی پەکەکە دەکەن، حەز بە ئارامی و سەقامگیریی هەرێمی کوردستان و عێراق ناکەن.''
یەکێک لە خاڵەکانی رێککەوتننامەی شنگال جەخت لە کۆتاییهێنان بە بوونی رێکخراوی پارتی کرێکارانی کوردستان - پەکەکە، لە شارۆچکەی شنگال و ناوچەکانی دەوروبەری دەکاتەوە و نابێت رێکخراوەکە و ئەو لایەنانەی سەر بە ئەون، هیچ رۆڵێکیان لە ناوچەکەدا هەبێت.
وەزیری ناوخۆی هەرێمی کوردستان دەڵێت، ''ئەگەر پەکەکە و گرووپە چەکدارە نایاساییەکان لە چیای شنگال دوور نەخرێنەوە، حکومەتی عێراق، هەرێمی کوردستان، خەڵکی سڤیل و بێ دەرامەتی شنگال، بەتایبەتی ئێزدییەکان لە دەرئەنجامی ناسەقامگیری و نەگەڕانەوەی کارگێڕیی یاسایی باجێکی گەورەتر دەدەن.''
رێبەر ئەحمەد دەشڵێت، دەکرێت بە هێزی سەربازی و بە تووندی مامەڵە لەگەڵ ئەو گروپە نایاساییانە بکرێت، ''بەڵام کێشەی شنگال لە نێوان هەرێمی کوردستان و عێراق بە دیالۆگ چارەسەر دەکرێت و ئەگەر ئەم دیالۆگە نەبێت، داهاتووی ناوچەکە دەکەوێتە مەترسییەوە.''
''دیمۆگرافیی ناوچەی شنگال و دەشتی نەینەوا مەترسیی گۆڕانی لەسەرە''
وەزیری ناوخۆی هەرێمی کوردستان لە درێژەی قسەکانیدا گوتی، خەریکە گۆڕانکارییەکی دیمۆگرافیی ''تووند'' لە ناوچەی شنگال و دەشتی نەینەوا دروست دەکرێت: ''ئەمە مەترسییەکی زۆر جددیە لەسەر هەبوونی ئێزدیان و مەسیحییەکان لە عێراق، چونکە بەشێکی زۆری مەسیحییەکان دەشتی نەینەوایان جێهێشتووە و لە هەرێمی کوردستانن و رووداوەکەی حەمدانییەش رەنگە ببێتە هۆکارێک بۆ ئەوەی بەشێکی دیکەی ئەو پێکهاتەیە عێراق و هەرێمی کوردستان جێبهێڵن، کە هەمان مەترسی بۆ خوشک و برا ئێزدییەکانیش هەیە.''
بەگوتەی رێبەر ئەحمەد، نزیکەی 100 بۆ 150 هەزار ئێزدی عێراقیان جێهێشتووە و لە دەرەوەی وڵات دەژین، ئەوەش بە مەترسییەک بۆ سەر بوونی پێکهاتەکان لە عێراق دەزانێت و دەڵێت، ''زیاتر لە 300 هەزار ئێزدیش لە هەرێمی کوردستان دەژین و نزیکەی 30 هەزار بۆ 40 هەزار کەسیش لە شنگال، کەواتە تێکڕای پێکهاتەی ئێزدی مەترسی لەسەرە''.
کۆمێنتەکان
وەک میوان کۆمێنتێك بنووسە یان وەرە ژوورەوە و هه‌موو خزمەتگوزارییەکان به‌كاربێنه
کۆمێنتێک دابنێ