Nurullah Alkaç
İslamiyet’in Arap, Fars, Kürt, Türk ve Urdû milletlerinin arasında yayılmasından sonra, şairlere/ediplere yönelik biyografik kaynaklar yazılmaya başlanmıştır. Arapça literatürde ‘Tabâkât’; Farsça literatürde ‘Tezkire’ olarak adlandırılan bu eserler, her ne kadar Kürtçe olarak yazılmamış olsa da şairlerin şiirlerinin toplandığı ‘mecmua’lar 1700’den itibaren oluşturulmaya başlanmıştır. Kürtçe ‘Keşkûl’ ya da ‘Keşkol’ olarak isimlendirilen bu ‘şiir antolojileri’ özellikle 1700-1950 yılları arasında yazılmıştır.
Keşkol’a Abdulreqip Yûsuf
1767 yılında yazılan ve çoğunlukla Kurmancî şiirleri ihtiva eden ilk ‘Keşkol’, Abdulreqip Yûsuf tarafından 1961 yılında Musul’daki kütüphanede (Mektep Methef el-Musul) bulunmuş, 1971 yılında Necef’te ‘Dîwana Kurmancî’ adıyla yayınlanmıştır. Eserde; Eliyê Herîri, Melayê Cizîrî, Feqiyê Teyran, Melayê Bateyî, Macîn, Mensûr Girgaşî, Sadıq, Bekir Begê Erzî, Mele Xelîl gibi şairlerin 25 şiiri yer almıştır. 1988 yılında İsveç’te Elîşêr (Ziya Avcı) tarafından Latin alfabesiyle yayınlanan çalışma (Jîna Nû Yayınları), 2012 yılında İstanbul’da yeniden gözden geçirilerek yayınlanmıştır (Diwan Yayınları).
Keşkolî Gulşân
Mihamed Qazî tarafından h.1198/m.1783-4 yılında hazırlanan çok dilli (Arapça, Farsça, Türkçe, Ermenice, Peştuce) ‘Keşkolî Gulşân’ın ‘Kürd Şiiri’ bölümünde; Kurmancî, Goranî ve Lûrî lehçesiyle yazılmış olan şiirlere yer verilmiştir. Keşkul’de Kurmancî lehçesinde yazan Ehmedê Xanê, Melayê Cizîrî, Teyfî Hekarî, Mela Hesenê Kaş, Şêx Hesenê Goranî; şairi belirtilmeyen iki Goranîce şiir; Lurî lehçesinde yazan Qazî Mengure’ye ait ‘Miraçnâme’ ve Kadî Şehmîrî Lur’a ait şiirler bulunmaktadır. Maruf Heznedar, ‘Mêjûy Edebî Kurdî’ isimli kitabında, ‘Gulşân’dan bahsetmiş ve Lurî lehçesinde yazılmış olan iki şiire yer vermiştir. Mecmua, Rusya Bilimler Akademisi, S.Peterburg Kütüphanesi’nde muhafaza edilmektedir.
Keşkole Şî’rêkî Kurdî (Goranî)
Ardelan Kürt mirliğinin hüküm sürdüğü başkent Sine’de (Senendac) Şêx Abdülmu’min tarafından 1196-8/1782-4 yılları arasında yazılan 84 yapraklı mecmuanın 46 sayfası Kürtçe, diğer sayfaları da Farsça şiirleri ihtiva etmektedir. İngilterenin British Library Kütüphanesi’nde bulunan yazmada (Ms. B.L. Or. 6444) 39 şairin/şairi bilinmeyen Hewramîce/Goranîce 381 şiiri (gazel, mesnevi, terc-i bend, terk-i bend) bulunmaktadır. Yazmanın Mardux ailesinin üyelerinden Mirza Sa’eed tarafından 1902 yılında İngiltere’ye götürüldüğü düşünülmektedir. Mecmuada; ‘Abdî, ‘Abdülmumin (Keşkol’ün derleyicisi), ‘Âya Kurr, Dardîn, Hâjî ‘Alî Muhammed Beg, Cemaluddin Muhammed (‘Abdülmumin’in babası), Lâlo Xusraw, Mahzûnî, Mawlana Farrux Palangânî, Mawlana Qâsim, Mawlana Yûfsuf Dawîsaî, Mawlana Zaybul’âbidîn, Mîrzâ İbrâhîm, Muhammed Qulî Sulaymân, Mullâ Fazullâh, Mulla Mawlana Hâfiz Ferhad, Molla Tâhir Haramanî, Molla Yusuf, Nazir Bastî, Pasew, Riza Beg, Sofî ‘Alî Kewnânî, Şâka, Şêx Ahmed Taxtî, Şêx Hasan Darra-hardî, Şêx Lutfullâh, Şêx Mustafa Taxtî, Şêx Şemsuddîn Darra-hardî, Şêx Ya’qûb Xân, ‘Umar Najârî,Ustâd Mîkâ’îl, Uways Beg, Xânây Qubâdî, Yûsûf Yâska, Yâska gibi şairlerin şiirlerine yer verilmiştir.
Esere dair E. B. Soana’nın (A Short Anthology of Guran Poetry, Journal of the Royel Asiatic Society, 1921), Minorsky’nin (The Gûrân, Bulletin of the School of Oriental and African Studies/BSOAS, Vol:XI, Part 1, 1943), D.N. MacKenzie’nin (Some Gorani Lyric Verse, BSOAS, 28/2, pp:255-283, 1965) ve ‘Alî Qeredaxî’nin çalışmaları bulunmaktadır. Enwer Sultan ise, mecmuanın British Library’de bulunan yazmasından hareketle eseri hem İngilizce ve Soranîceye çevirmiş hem de şiirlerin trasgirprasyonu sağlamıştır: ‘Anthology of Goranî Poetry’, London, 1998.
Keşkûla Mela Xelîlê Sêrtî
Mela Xelîlê Sêrî’nin (1750-1843) 1192/1778 yılında Siirt Qubehan Medresesi’nde hazırladığı mecmuada; Türkçe, Arapça, Farsça ve Kürtçe şiirler toplanmıştır. Yazmanın Mela Xelîl’e ait olan 56 sayfalık tek nüshası, Siirt’te, şairin torunlarından olan Mela Yehya tarafından muhafaza edilmektedir[1].
Keşkûl
1196/1781-2 yılında yazılan ve ‘Berlin Eyalet Kütüphanesi’nde ‘Ms. or.fol.4218’ kaydıyla muhafaza edilen 184 sayfalık mecmuada Farsça (Hafız, Hayyam, M. Cami, Sadî vb.) Kürtçe şiirler (M. Cizîrî, Axayok vb.) toplanmıştır. Esere dair bir çalışma yapılmamıştır. Kemal Fuat ‘Kurdische Handschriften (Berlin, 1970, ss:120)’ isimli kitabında mecmua hakkında bilgi vermiş, Se‘îd Dêreşî de mecmuada bulunan Kürtçe şiirlerin bir kısmını ‘Kelhên Ava (Duhok, 2005)’ isimli çalışmasında yayınlamıştır.
Keşkola Seyfîyê Şoşî
Seyfîyê Şoşî (1750?-1821?) tarafından, 1780-6 yılları arasında yazılan mecmuada; Kürtçe, Farsça, Arapça şiirler toplanmıştır. Zamana karşı dayanmayıp yıpranan mecmuanın günümüze ulaşan kısmı 243 sayfadır. Melayê Cizîrî, Feqiyê Teyran, Mela Huseynê Bateyî ile Siyahpoş “Seyf’ul Milûk û Bedî’ul Cemal” mesnevisin de yer aldığı mecmua, Bağdat Kütüphanesi’nde muhafaza edilmektedir[2].
Keşkola Şêx Ehmedê Feqîr
Şêx Ehmedê Feqîr’in 1237/1821-2 tarihinde tamamlamış olduğu 370 sayfalık Dîwan’ının arkasında bulunan ‘Keşkol’de; Türkçe, Farsça, Arapça ve Kürtçe şiirler toplanmıştır. Kürt şairler arasında; ‘Elîyê Herîrî, Melayê Cizîrî, Ahmedê Xanê, F. Teyran, Melayê Batê, Siyahpoş[3], Seyyîd Yasînê Cizîrî, Mun‘imî, Ze‘îfî, Şêx ‘Eliyê Fiskinî gibi isimler bulunmaktadır[4].
Keşkolê ‘Abdulfettah
Birkaç kişinin hattıyla oluşturulan 203 sayfalık Kürtçe-Farsça ‘Keşkol’ h.1270?/1856 tarihinde yazılmıştır. Bu şiir mecmuasında, daha önce ismi duyulmayan 8 şairin şiiri de yer almıştır. Mecmuada şu şairlerin şiirlerine yer verilmiştir: Ahmed Bêg, Sûleymân, Şefi’, Şêx Nî’met Tewla/Farsî, Hesen, Senayî/Kurdî, Welî Dîwane, Ğulamî, Resûl, Hacîy, Hesen/Farsî, Ğulam Hesen (1352), Emîn Newşad Beg, Şêğê, Ehmedî, Ehmedî Kor, Mewlewîy, Xusrewxan, Kârêzîy, Necef, Baba Tahîr, Xalis, Xânâ, Sadıq, Mewlana Mustafa. Mecmuada ayrıca birkaç hikaye (Xaney Qubadî’nin 7’lik şiiri ile Miraçname) de bulunmaktadır. Eser, Alî Qeredağî tarafından 2002 yılında yayınlanmıştır. (Aras Yayınları, ‘Keşkolê Kelepûrî Edebî Kurdî’ serisinin beşinci cildi olarak, Hewlêr, ss:295).
Keşkola Nikolay Chankow
Rusya’nın Tebriz Başkonsolosu Nikolay Chankow (1819-1878) 1857 yılında Rusya Bilimler Akademisi’ne bir Kürt şiiri derlemesi göndermiş, fakat yayınlanmamıştır. Ancak bu derlemeden örnekler, Peter Lerch’in ‘Forschunegen über die Kurden iranischen Nordchaldäer’ adlı çalışmasında yer almıştır.
Keşkola Melê Mehmudê Bazidî
Mele Mehmûdê Bazidî tarafından yazılan ‘Şaîr û Musennefên di Kurdistanê’ isimli Kürtçe risale, Agust Jaba tarafından 1860 yılında Petersburg’ta ‘Recoeil de Notices et Récits Kourdes’ adıyla yayınlanmıştır. Risalede Eliyê Herîri, Melayê Cizîrî, Feqiyê Teyran, Melayê Bateyî, Ehmedê Xanî, Mela Îsmaîlê Bazîdî, Şerefxan ve Muradxan Bazîdî hakkında kısa bilgilerle şiirlerinden örneklere yer verilmiştir.
Keşkûla Kurmancî
Rojava’nın (Suriye’nin) Dêrîk iline bağlı Tîl-Êlûn köyünde bulunan ve 19. yüzyılın ikinci döneminde yaşayan Mela Mirad tarafından derlenen mecmua, oğlu Mela Elî (1900-1995?) tarafından eklemelerde bulunarak gönümüze gelmiştir. Celîlê Celîl tarafından 2004 yılında ‘Keşkûla Kurmancî-Sedsalîyên X-XX (İstanbul)’ adıyla yayınlanan eserde, 25’i hakkında bilgi sahibi olunmayan, toplam 38 şairin şiiri ile ‘anonim’ kategorisinde yer verilen bazı şiirler bulunmaktadır. Mecmuada; Ehmedê Xanî, Feqîyê Teyran, Melayê Bateyî, Sîyahpûş, Wîdaî, Şêxe Taxî, Ağayok (Zerîrî), Ağayok, E’bdil Hekîm, Şêx Nurddîn Birîfkanî, Mirad E’lî, Mela Mehmedê Barzanî, Mela Yehya, Şêx Ehmed Xalîde, Mela Îbrahîm, Mehmûdê Bereşî, Muhemmed Xalid, Mela Yasîn, Sewadî, Şêx Salih E’bdil Hadî, Mela Yûsifê Bameyda, E’bdil Ğeni, Şêx Muhemmed Xelîfê, Mehmed Narincî, Feq Hecî, Mela Elî Rast, Mehmed E’lî, Eshed, Îbrahîm Çîğewğayek, Ehmed, Nacî Cizîrî, Dilkovan, Mela Ehmedê Zivingî, Xalid Zîlcenaheyn, Şêx Elî Zîlan, Şêx E’bdil Helîm, Xalid Ağayê Zêbarî ile Ehmedê Hekkarî’nin şiirleri yer almıştır.
Defter-i Eş‘âr-i Kurdî
Seyîd Amîn Efendî tarafından 1906 yılında Siwerek’te (Urfa) istinsah edilen ‘Defter-i Eş‘âr-i Kurdî’ isimli mecmuada Kürtçe (1r-27v)-Farsça şiirlere yer verilmiştir. Berlin Kütüphanesi’nde (Staatsbibliothek zu Berlin: Ms.or.oct. 1212 p 1) muhafaza edilen esere dair şimdiye kadar herhangi bir çalışma gerçekleştirilmemiştir.
Keşkola Xelîl el-Muznîb
Xelîl el-Muznib tarafından h.1323-1331/m.1905-1912 tarihleri arasında yazılan 203 sayfalık yazmada, tanınan isimlerin yanında başka kaynaklarda adları geçmeyen (‘Madih’ mahlasını kullanan Mela Mihemedê Pîzanî gibi) bazı klasik Kürt şairlerinin şiirleri de toplanmıştır.
Keşkola Mela Mihemed Emîn Berçî
19. yüzyılın ikinci yarısıyla, 20. yüzyılın ilk yarısında yaşayan Mela Mihemed Emîn Berçî’nin hazırladığı mecmuada, Melayê Bateyî, Feqîyê Teyran, Melayê Cizîrî, Sewadî, Şêx Nureddîn Birîfkanîyle beraber, kendi şiirine de yer vermiştir. Mecmuada, çoğunlukla tarihsel kayıtları içeren, Arapça ve Farsça ibareler de bulunmaktadır. Yazma nüsha, Se‘îd Dêreşî’nin hususi kütüphanesinde muhafaza edilmektedir.
Keşkola Mehmut Paşayê Câf
19. yüzyılda Irak Kürtlerinden olan Mahmûd Paşayê Caf (1898-1938) tarafından yazılan ‘Keşkûl’de aralarında Nalî, Salim, Kurdî, Bêsaranî ve Xaney Qubad’nin de olduğu 40 civarında şairin hayat hikayesi ile şiirine yer verilmiştir. Keşkûl’ün birinci cildi 2014 yılında Dr. Hasan Caf tarafından hazırlanıp, ‘Binkey Jîn’ yayınları arasında yayınlanmıştır.
Şeyh Cüneyd-i Zokaydî’nin Mecmuası/Keşkol’ü
Şeyh Cüneyd-i Zokaydî (1911-1963) tarafından 20. yüzyılın ilk yarısında yazılan 172 sayfalık dört dilli mecmuada (Arapça:48, Farsça:20, Türkçe:2, toplamda:129) şu şairlerin 49 şiirine yer verilmiştir. Fakîh-i Teyran, Ahmed-i Hânî, Mela-yı Batî, Molla Halil-i Siirdî, Şeyh Abdulkadir-i Hezanî, Seyyid Ali Findikî, Molla Şems, Seyyid Abdulkadir el-Berzencî, Molla Ali Dereşî (Dereşkî), Mahmud, Muhammed İsa, Molla İbrahim Çokreşî, Molla Halil’, Molla İsmail Milhâî, Molla Reşid Comânî’, Hacî; Ahmed isimli bir şairin Molla Ahmed-i Cezerî’nin üç gazeline yaptığı üç tahmîs ve on iki muhtelif Kürtçe şiir.
Keşkola Memdûh Birîfkî
Şêx Memdûh Birîfkî (1911-1976) tarafından yazılan ancak ölümü dolayısıyla tamamlanamayan ‘Keşkol’de Kurmancî lehçesiyle yazmış olan 51 şairin ismine yer verilmiştir: Mizûrî, bu isimlerin yanına 51 isim daha ekleyerek oluşturduğu listeyi Botan Gazetesi’nde (S:8/1992, ss:4) yayınlamıştır. Mizûrî yazısında, Sadiq Behaedînê Amêdî’nin de bu listeden yararlandığını belirtmiştir. Listede şu 102 şairin isimi bulunmaktadır: Ehmedê Xanî, Ehmedê Cizîrî/Melayê Cizîrî, Feqîyê Teyran, Melayê Bateyî, Bekir Begê Erzî, Eliyê Amêdî/Elî el-Emadî, Şêx Nûredînê Birîfkanî, Şêx Şemsedîn Qutb, Memdûh Birîfkanî, Remezan Axa Cizîrî, Laxerê Cizîrî, Şêx Ebduselamê Cizîrî, Şex Ebdrurehmanê Axtepî, Siyapoş, Sa‘id, Cegerxwîn, Şiblî Sindî, Emadedînê Hekarî/Hakimê Hekarî, Sebûrî/Hakimê Hekarî, Şêx Tahirê Şûşî, Şêx Ehmedê Hilî yê Rimanî, Xalid Axayê Bisrî, Mihemed Axayê Bisrî, Xalid Axayê Zîbarî, Mele Xelîlê Sêrtî, Mele Abdulkerîmê Banî, Mihemed Emînê Hilalî/Goyan, Macid, Hicrî, Elî Herîrî, Mêzer Rast, Mistefa Beg/Pertew Begê Hekarî, Taha, Heme Kûr, Xakî, Huznî, Mihrî, Husnî, Feqe Ehmed Rusî/El Muxliss, Ebdulkadir Kuvlî, Ebdulqadir Beg Guş/Feqî Sirayî, Mele Mehmûdê Hoserî, Şêx Qedrîyê Cezerî, Şêx Nûr Newres, Axa Şewkiyê Bêdarî, Ehmedê Mirzayê Wanî, Ehmedê Katib, Enwerê Mayî, Îsmaîl Bayezîdî, Bihnarî, Celadet Bedirxan, Halet Efendî, Hamidê Mayî, Hesenê Bamernî, Hesenê Kewaşî, Huseynî, Xalidê Sêrtî, Xeyat, Derdî, Remezanê Bedlîsî, Sewdaî, Sewadî, Seyid Eliyê Findikî, Seyfî, Selîmî, Sûriyê/Sewriyê Xanima Diyarbekrî, Sariya Mistefa Doskî, Şerefxanê Hekarî, Şewket, Şêx Salihê Êtûtî, Şehabê Hekarî, Tahirê Re‘dî yê Amêdî, Teyfiyê Hekarî, Ebdurehîm Rehmiyê Hekarî, Ubeydullahê Birîfkî, Xerîbî, Ebdurrehîm Şewqî, Xiyasedînê Neqşebendî, Feqî Reşîdê Şalekî, Fethulahê Sêrtî, Kamîran Bedirxan, Macin, Mensûrê Girgaşî, Mihemedê Zêbarî, Mihemedê Mexribî, Mihemed Hezînê Xalidî, Mihemed Seîdê Birîfkî, Mihemed Sadîqê Şernaxî, Mistefayê Bîtarî, Mîhrebana Berwarî, Mîna, Nadirê Kanîsarkî, Necmedînê Bamernî, Nesîmî.
Keşkola Îbrahîm
Seyîd Ehmed Biskî (Duhok) oğlu İbrahim tarafından hazırlanan ancak günümüze yıpranmış halde sadece 171 sayfa ulaşan yazmanın (kopya edilmiş nüsha), en az 200 yıl önce yazıldığı tahmin edilmektedir. Keşkol’ın orijinal nüshası Bağdat Kütüphanesi’nde, istinsah edilmiş nüshası (171 sayfalık) da Tahsîn Îbrahîm Doskî’de muhafaza edilmektedir.
Keşkola Xelîl Bazîdî
Yazılış tarihi açıkça belli olmayan, ancak birisi tarafından m.1846/h.1262 tarihi döşürülen Xelîl Bazîdî’nin keşkolünde, 32 şiir bulunmaktadır. Mecmuada, şiirlerin kimi yerlerde tekraren yazılması ve farklı yazı biçimlerinin uygulanmasından dolayı, mecmuanın uzman olmayan bir kişi tarafından hazırlandığı tahmin edilmektedir.
Keşkola Mela Ehmedê Cewzî
Mela Ehmedê Cewzî’nin (1915-2000) 240 sayfalık tarihsiz mecmuasında, Hecî Fettahê Hezrûyî’nin şiirlerinin yanında, Ahmedê Xanî gibi birkaç şaire ait şiirler de toplanmıştır.
Keşkola Reşîd Hemewend-I
Mam Reşîd Hemewend tarafından h. 1326’da yazılan keşkkol’ün ikinci sayfasında “el-defterü’l-rebi‘” yani dörtüncü defter olduğu yazılıdır. 90 sayfalık (26 sayfası kayıp) eser 26. sayfadan başlamaktadır. Keşkol’de Şêx Rezâ, Mewlewî, Şemseddîn, Wefayî, Tahîr Beg, Şêx Emîn, Şehîd, Me‘dûm, Melekey Ciwânroyî, Mewlana Xalîl, Şêx ‘Ebdurrehman, Mewlana Xalîd, Qâdir, Ziyâ’eldîn, Goranî, ‘Ebdulla Hesen, Me‘dûmî. Eser, Mihemed ‘Elî Qeredâğî’nin ‘Keşkolî Keleporî Edebî Kurdî’ isimli çalışmasın yedinci cildinde yayınlanmıştır (Weşanên Aras, Hewlêr, 2011).
Keşkola Reşîd Hemewend-II
İki üç kişinin hattıyla oluşturulan 212 sayfalık mecmuada çoğunlukla Mewlewî olmak üzere, şu şairlere yer verilmiştir: Ğulam Rezaxân, Şewqî, Nâlî, Hicrî, Kurdî, Salih, Me‘dûmî, Meftûn, Hacî Hîcrânî, Mîrzâ Şefî‘, Mewlana Xalîd, Fehmî, Şêx ‘Ebdurehmân Cânewere, Mela Newşâd, Ehmed Begê Komasî, Xaney Qubadî, Mîrzâ Weledxân, Mela Pîre, Welî Dîwane, Mela Germîyanî Qûleyî, Mela Newşâdî Nawderbendî, Feqê Qadirî Hemewend, Yusif Beg, Suleyman Germîyanî, Rencûrî, Şêx Yusif, Şefi‘, Cinûnî, Talî‘î, Bâyiz, Mehag, Mela Fetah, Mam Bekir Xumâne, ‘Ebdullâ Hesen, Mela Fetâhî Cebârî, Şêx Ni‘metu’lla Welî, Heme Âğây Derbend Feqere, Feqê Qâdirî Hemewend, Behced Xânim. Mecmuada ayrıca kime ait olduğu belirtilmeyen birkaç şiire de yer verilmiştir. Eser, Mihemed ‘Elî Qeredâğî’nin ‘Keşkolî Keleporî Edebî Kurdî’ isimli çalışmasın yedinci cildinde yayınlanmıştır (Weşanên Aras, Hewlêr, 2011).
Keşkola Mihemed/Gülzârî Edeb
Mihemed tarafından h.1333 yılında hazırlanan mecmuada Kürtçe-Farsça şiirler yer almaktadır. Keşkolde; Peşêwîy, Ekberî, Feqê Xelûzeyî, ‘Ebdurehîmî Pêncuênîy, Fethullâ, Hâcî, Fikrî, Ehmedê Kor, Ğerîbî, Ehmed Begî Komâsî, Seyid Fetâh, Emîn, Welî Dêwane, Şêx Şehab, Seyîd Behâdîn, Şefîq, Sadiq, Şefiz, Hesen, Xeste, Sabîrî, Seyîd Weysî Paweyî, ‘Elî, Mîrzâ ‘Ebdulqâdirî Paweyî gibi şairlerin şiirleri bulunmaktadır. Mihemed ‘Elî Qeredâğî’nin ‘Keşkolî Kelepûrî Edebî Kurdî’ isimli çalışmasının altıncı cildinde yayınlanmıştır (Weşanên Aras, Hewlêr, 2004).
Keşkolî Sêta
1307 tarihinde tamamlanan 30 sayfalık Kürtçe-Farsça keşkol’de Ehmedî Kor, Qadrî Sawuçbulâğîy, Mîrzâ Qadrî Sablâğî, Mustafa Begê Kurdî, Xerîq, Mestî, Celîl’in Soranî ve Goranî şiirleri bulunmaktadır. Mihemed ‘Elî Qeredağî, ‘Elbûmî Keşkol’ isimli eserinin birinci cildinde yayınlamıştır (Xânî Matbaası, Duhok, 2008).
Keşkolî Germîyan
Kim tarafından nerede, ne zaman yazıldığı belli olmayan, önemli bir kısmı Kürtçe (Goranî lehçesi) diğer kısımları da Türkçe ve Farsça olan 260 (İçinde en az 10 sayfa, eksik, yıpranma mevcuttur) sayfalık ‘Keşkol’de, Irak Federe Kürdistan Hükümeti’nin Germiyan bölgesindeki şairlere odaklanılmıştır. Mecmuada; Xelîl Munewerû (Dîwan sahibi), Giryânîy, Şêx Reza, Şewqî/Seyyîd Emîn gibi isimlerin şiirleri bulunmaktadır. Mihemed ‘Elî Qeredağî, ‘Bûjandinewey Mêjûy Zanayanî Kurdî (Aras, Duhok, 2008)’ isimli çalışmasının sekizinci cildinde eser hakkında bilgi vermiştir.
Keşkolê Qadrî Şêx Semed
h. 1322. yılında kaleme alınan ve Dâr Sedâm Li’l-mexsûsât Kütüphanesi’nde muhafaza edilen (8281) 300 sayfalık mecmuada; Mewlewî, Ehmed, Ehmedê Kor, Mehmûdî Hemepalewan, Nâlî, Sadıq, Wefâyî, Herîq, Fexru’l-‘ülema, ‘Ebdulla Beg, Şêx Mehmed Şerîf, Xânâ Qubadî, Feqî Xekûzîy, Melâ Ebubekrî Musenîf, Şêx Şahab, Zûlxâlî, Şefî‘, Ehmed Begê Komasî, Pêrânî, Seydî, Mehcûrîy, Şemsî Tebrîzî, Şêx Xîlânî, Hezînîy, Fikrîy, Kurdî, Belâyî, Mela ‘Ezîzî Neğdebî, Kelîm, Fezînîy, Qazî Fetah û Atâbeg, Âhî, Seyîd Sadıq, Mehmûd, Se‘dîy, ‘Ebdurrehim, Şêx Emînî Şêx Fetâh, Mehrumî, Şêx Rezâ, Hesen û Amîne, Nârîy, Şêx ‘Ebdurrehman (î Canewerî), Mîrzâ Welewxân, Mewlânâ Xâlîd, Seyid Mihemedî Xâneqâ, Welî Dêwâne, Qadri Paweyî, ‘Ebdulkerîm, Yusuf Yaske, Mexzûn, Mîrzâ Ye‘qûb gibi şairlerin şiirlerine yer verilmiştir.
Keşkolê Ehmedê Pirâle
h.1245 yılında yazılan 200 sayfalık mecmuada Kürtçe, Farsça ve Arapça şiirler toplanmıştır. Keşkol, Dâr Sedâm Li’l-mexsûsât Kütüphanesi’nde 22253 numarayla korunmaktadır.
Keşkolê Mihemed Emîn (Xakî)
Dâr Sedâm Li’l-mexsûsât Kütüphanesi’nde 13916 numarayla kayıtı olan 486 sayfalık keşkolde; Türkçe, Arapça, Farsça ve Kürtçe (Kurmancî, Soranî ve Goranî lehçesinde) şiirler bir araya getirilmiştir. H .1305-1313 yılları arasında oluşturulan mecmuada, daha çok Sêlimanî, Hewraman, Erdelan, Germiyan, Kirmanşah civarında yetişen şairlere yer verilmiştir.
Keşkolê Gelale
Mela Mihemed Reşîdî tarafından h.1319 yılında yazılan 192 sayfalık mecmua, Dâr Sedâm Li’l-mexsûsât Kütüphanesi’nde 11801 numarayla korunmaktadır.
Keşkolê ‘Ebdurrehman
Yazarı tam olarak belli olmayan 180 sayfalık mecmua Dâr Sedâm Li’l-mexsûsât Kütüphanesi’nde 30930 numarayla muhafaza edilmektedir. Keşkolde Zebûnî, Mîrza Şefî‘ Ehmedê Kor, Mela Welew Xân, Tâlî‘, Mexmûrîy, Welî Dêwane, Kurdî, Rencûrî, Nâlî, Feqî ‘Ebdulla, ‘Elî, Şêx Reza, Funûnî, Xanay Qubadî, Bêseranî, Mewlewî, Hacî gibi Kürt şairlere yer verilmiştir. M. ‘Elî Qeredağî, ‘Keşkolî Kelepûrî Edebî Kurdî’ isimli eserinin dörtüncü cildinde (Bağdat, 1993) eser hakkında bilgi vermiştir.
Enver Mayî tarafından 1961 yılında ‘Ronahî’ dergisinde yazılan bir yazısına göre, 1932’de öğrenci olduğu zaman, Feqî Mehemed Dirêj isimli bir öğrencide, Kürtçe şiirlerin yer aldığı bir ‘Keşkûl’ü gördüğünü; Feqiyê Teyran, Pertew Begê Hekkarî, Meleyê Cizîrî, Remezanî Cizîrî, Evdal Semed Babek gibi şairlerin şiirlerini içerdiğini belirtmiştir.
Mustafa Dehqan tarafından bulunan ve 17.yüzyılda hazırlanan bir mecmuada da; Hafız, Cami, Saib-i Tebrizi gibi Fars edebiyatının otuz iki zirve isminin yanında Mele Ciziri’nin şiirlerine de yer verildiği tespit edilmiştir.
Yararlanılan Kaynaklar:
[1] Abdurrahman Adak; “Mela Xelîlê Sêrtî: Helbestvanê Bi Mexlesa ‘Şewqî’ û Helbestên Wî yên Kurdî (Kurmancî)”, Mukaddime, S:1/2010, ss:148-150. [2] Müslih Sezer; ‘Helbestkarekî Pirziman: Seyfiyê Şoşî’, Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Dergisi, H:3/2016, rû:137-8. [3] Xalid Sadînî; ‘Ji helbestên Feqîyê Teyran yên berzebûyî’, Nûbihar, H:123/2013, rû:20. [4] Hayrullah Acar; ‘Dîwana Şêx Ehmedê Feqîr’, Weşanên Nûbihar, İstanbul, 2016, rû:55.
(Yazılar, yazarların görüşlerini yansıtmaktadır. Rûdaw Medya Grubu'nun kurumsal bakış açısıyla örtüşebilir ya da örtüşmeyebilir.)
Yorumlar
Misafir olarak yorum yazın ya da daha etkili bir deneyim için oturum açın
Yorum yazın