خوێندنەوە بۆ خەیاڵ، خوێندنەوە بۆ كۆیلەبوون
كاتێك كتێب پیرۆز بوو كە هەمووو ئاینە ئاسمانی و زەمینییەكان پیرۆزییەكانی خۆیان لە هەناویدا شاردەوە. هەموو هەوڵێكی مرۆڤیش بۆ پەیبردن بە نهێنییەكانی دەوروبەر و خوێندنەوەی ژیانی خۆی، لە چەند رێگەیەكەوە بوو، یەكێك لەو رێگایانە كتێب بوو.
هەمووو ئەو شتانەی مرۆڤ لەم گەردوونەدا حەز دەكات چیرۆك و بەسەرهات و نهێنییە شاراوەكانی كەشف بكات لەناو كتێبدا هەن. ئەمە بەو مانا باو و پیرۆزگەراییە نییە كە زۆر جار كتێب وەك فریادڕەس و ڕێبەر بۆ بەختەوەریی مرۆڤ سەیر دەكرێت. چونكە كتێب خوێنەرەكانی ناكات بە فریشتە، بە پێچەوانەوە، زۆر جار خوێنەری كتێب دەبێتە دڕندە و كتێبیش دەبێتە یاریدەدەری ئەو دڕەندەییەی مرۆڤ.
كتێب لە دووڕێیانێكدایە، ئەوەی مانای پێ دەبەخشێت پرسیارە قووڵەكانیەتی، لە توانایدایە مرۆڤ بكاتە بوونەوەرێكی پرسیاركەر و بیركەرەوە، دەشتوانێ مرۆڤ و خوێنەرەكانی بكاتە كۆیلە و بێ خەیاڵ. بەم تێڕوانینە بۆ كتێب، هەموو ئەو ئەفسوون و مانا میتافیزیكییانەی پێی دەدرێت، دەكەوێتە ژێر پرسیارەوە. ئایا بەڕاست كتێب دەتوانێت مرۆڤ بگۆڕێت؟ بەدیوێكی تردا، كتێب دەتوانێت گۆڕانكاری لە چ سووچێكی ژیان و بیركردنەوەی مرۆڤدا بكات؟ ئەمانە ئەو پرسیارە گەردوونیانەن كە هەمیشە مرۆڤ لە كتێبی هەبووە و تا هەنووكەش وەڵامێكی كۆنكرێتیی دەست نەكەوتووە. لە ڕۆژگاری كۆنەوە تا ئێستا، كتێب بە زمانێك لەگەڵ مرۆڤدا ئاخافتووە، باڵاتر بووە لە ئاخافتنی ڕۆژانە و ئاسایی، ئەمەش بۆ پلەی كتێب دەگەڕێتەوە وەك بوونەوەرێكی پیرۆزكراوی گەردوون.
كتێب لە دنیای ئێمەدا مێژوویەكی درێژی نییە، ڕەنگە ئەمەش هۆكارێك بێت بۆ كەمبایەخیی ئەو بوونەوەرەی ناوی كتێبە لەلای ئێمە. لە وڵاتێكدا تیراژی كتێبەكانی 500 دانە بێت، قسەكردن لە بەهای كتێب جۆرێك لە وەهم و خۆگێلكردنە. ئەمە چەندێك پەیوەست بێت بە ئاستی رۆشنبیری و تێڕوانینی مرۆڤەكانەوە بۆ وشە و نووسین و كتێب، دوو ئەوەندە پەیوەستە بە كولتوور و بنەمای پەروەردەیی و تێڕوانینی كۆی كۆمەڵگەوە بۆ كتێب. لە وڵاتانی پێشكەوتوودا، لە سەرەتاكانی خوێندنی باخچەی ساوایان و قوتابخانەدا، زەمینەی دۆستایەتیی نێوان مرۆڤ و كتێب دروست دەكرێت. بەڵام لای ئێمە هەر لەسەرەتای قوتابخانەماندا، كتێب دەبێتە كابووس و رۆژانە ئازارمان دەدات. بەم مێژووە ناشیرینەی كتێب لای ئێمە، ئەوەی باس لەوە دەكات لەم ژینگە و بارودۆخەی ئێمەدا كتێب دەبێتە فریادڕەس و دەتوانێت ژیانی مرۆڤ بگۆڕێت، جگە لە گاڵتەكردن بە هزر و بۆچوونی خۆی، هیچ شتێكی تر نییە.
هەمووو شت لەپێناوی كتێبدا..
ئەم پێشەكی و پەڕەگرافەی سەرەوە، بیانوویەك بوو بۆ تێڕامان و قسەكردن لەسەر كۆبوونەوە ساڵانەیەی كتێب كە نزیكەی 500 ساڵە بە بەردەوامی لەناو دڵە زیندووەكەی ئەوروپا، لە شاری فرانكفۆرتی ئەڵمانیا ساز دەكرێت. سەرەتاكەشی بۆ ئەو رۆژانە دەگەڕێتەوە كە (یۆهانس گۆتەنبێرگ) لە شارۆچكەی (ماینز)ی نزیك شاری فرانكفۆرت یەكەمین چاپخانەی داهێنا. پاش چەند ساڵێك بەسەر ئەم داهێنراوەدا، هەر لە نزیك شارۆچكەكەی خۆی، كۆمەڵێك كتێبفرۆش و خاوەن كتێب بیرۆكەی ئەوەیان لا گەڵاڵە بوو، كتێبەكانیان پێكەوە لە دووكانێكدا بۆ هاووڵاتیان نمایش بكەن و خەڵكی بێن بیبینن و كتێبەكانیان بخوێننەوە. ئەمە بووە بیرۆكەیەك و پاشتر گەشەی كرد، پاش چەند ساڵێكی كەم كە ژمارەی كتێبەكان زۆر بوون، شوێنی نمایشكردنەكەی فراوان كرا و برایە شاری فرانكفۆرت. ئەو هەنگاوە گەشەی زیاتری كرد، تا رۆژگاری ئەمڕۆ، بە بەردەوامی لەم شارەدا پێشانگەی كتێب و چاپخانە و بازرگانیی كتێب لە گەشەسەندنی بەردەوامدایە، ئەمەش بووە دەستپێكی كردنەوەی (پێشانگەی كتێبی نێودەوڵەتیی فرانكفۆرت) لە ئەڵمانیا. ئەم پێشانگە نێودەوڵەتییە لە نزیك سەنتەری شاری (فرانكفۆرت)ە كە لە رۆژانی ئاساییدا ژمارەی دانیشتووانی نزیكەی نیو ملیۆن كەسە و ئەو پێنج رۆژەی كۆتایی مانگی ئۆكتۆبەر كە ئەم پێشانگەیەی تێدا دەكرێتەوە، بۆ دوو ئەوەندە و سێ ئەوەندەی ژمارەی دانیشتووانی بەرز دەبێتەوە و لە زۆربەی وڵاتانی دونیاوە خوێنەران و بازرگانانی كتێب و خاوەن چاپخانە و خانەكانی چاپ رووی تێدەكەن.
كە دەچیتە شاری فرانكفۆرت، لە هەر شوێنێكی ئەو شارەوە تەماشا دەكەیت، چەندین باڵەخانەی بەرز و قەشەنگ دەبینی، لەهەمووو ئەو باڵەخانانە بەرزتر، باڵەخانەیەكی ستوونیی زۆر بەرز لە شێوەی (خامە- پێنووس)دا دەبینی. ئەو باڵەخانەیە ئۆفیسی كارگێڕیی بەڕێوەبەرایەتی پێشانگەی نێودەوڵەتیی كتێبی فرانكفۆرتە كە (12 هەزار) فەرمانبەر ڕۆژانە كاری تێدا دەكەن. هەموو كاروباری كتێب و تیراژ و وەرگێڕان و چاپخانە و پەیوەندییەكان و بازاڕ پەیداكردن و كاروبارەكانی تری كتێب لەو ئۆفیسەدا دەكرێ.
جوگرافیای سنووری (پێشانگەی نێودەوڵەتیی كتێب لە فرانكفۆرت) هەزاران مەتر چوارگۆشەیە و دەیان هۆڵی گەورەی چەند نهۆمیی لەسەر بونیاد نراوە. لەناو گۆڕەپانی پێشانگەكەدا، هەموو هۆكارەكانی گواستنەوەی هاووڵاتیان دابین كراوە. لە ماوەی ئەو پێنج رۆژەی پێشانگەكەدا، دوو رۆژی یەكەمی تایبەتە بە نووسەران و رۆژنامەنووسان و میدیاكاران و میوانان. لە سێ ڕۆژەكەی تردا، لەسەرتاسەری دونیاوە كەسانی جیاواز لە پێشانگەكەدا دەبینرێن. ئەمە جگە لە نووسەر و شاعیر و ڕۆماننووسە گەورەكانی دونیا و ئەوانەی وەرگری خەڵاتی نۆبڵن. لەناو پێشانگەكەدا بە پێی ریزبەندیی پیتەكان، بە نەخشەسازیی جوان و سەرنجڕاكێش، كارئاسانی بۆ هەموو ئەو كەسانە كراوە كە دێنە پێشانگەكە. دواتریش بەپێی ئاستی بەشداری و ژمارەی چاپخانە و كتێب و دەزگاكان، وڵاتان ریزبەند كراون و هەر وڵاتێك بەش و ستاندی خۆی هەیە و ڕۆژانە چالاكیی رۆشنبیری و كۆڕ و سیمینار هەیە و میوانداریی نووسەران دەكرێت بۆ قسەكردن لەسەر كتێبە نوێیەكانیان. ئەمە جگە لەوەی سەدان دەزگای گەورەی میدیایی، ستۆدیۆیان لەو پێشانگەیە دروست كردووە و رۆژانە ئەدیبان و سیاسییەكان و توێژەران میوانداریی دەكەن، بۆ قسەكردن لەسەر كتێب و توێژینەوەكانیان.
بەدەر لە نمایشی كتێب، لەم پێشانگەیەدا هەموو پێداویستی چاپخانەكانی دونیا لە تەكنیك و رەنگ و تەكنەلۆژیا و كەرەستەی تری چاپ نمایش كراوە. كۆمپانیا گەورەكانی بواری ریكلام و كۆمینیكەیشن، لەم پێشانگەیە بەش و ستاندی زۆریان هەیە. كەرەستەی جوانكاری و رازاندنەوە و دەیان و سەدان بەشی جیاوازی تر، لەم پێشانگەیەدا هەن، پێشانگەكە ناوی كتێبە، بەڵام هەموو پێداویستییەكانی ژیانی بۆ دابین كراوە و هەموو ئەو شتانەش لە پێناوی كتێبدایە و بەس. بەدەر لە هەموو ئەم لایەنانە، پێشانگەكە داهاتێكی خەیاڵیی هەیە، ئەمساڵ نرخی چوونە ژوورەوە لە نێوان (19 بۆ 75 یورۆ)دا بوو، بەپێی رۆژ و پڕۆگرامەكانی پێشانگا.
ونبوون لە گێژاوێكی بێ سنووردا
ماوەی نزیكەی 15 ساڵە كتێبی كوردی لە هەرێمی كوردستانەوە بەشداریی ئەم پێشانگەیە دەكات، لە سەرەتادا، بە هەوڵی چەند كوردێكی دانیشتووی ئەو وڵاتە ئەم بەشدارییە كرا، پاش چەند ساڵێك بووە فەرمی و لایەنی پەیوەندار كە وەزارەتی رۆشنبیریی حكومەتی هەرێمی كوردستانە، بە بەشداریی دەیان نووسەری كورد و چەندین دەزگای چاپەمەنی كتێب و بە ناردنی كتێبی جۆراوجۆر، هەرێمی كوردستان بەشداریی پێشانگەكەی كردووە. لەماوەی ئەم 15 ساڵەدا دەبوو ئەزموون زیاتر بێت و شوێنی كتێبی كوردی فراوانتر بێت، بەڵام بە پێچەوانەوە ساڵ لەدوای ساڵ شوێنی كتێبی كوردی بچوك كراوەتەوە. ڕێكخستن و چالاكیی رۆشنبیری كەمتر بووتەوە. هۆكار بۆ ئەمە زۆرە، بە بڕوای من گرنگترینی ئەو بینینیەی كتێبە كە لە پێشەكی ئەم نووسینەدا، ئاماژەیەكی خێرام پێدا.
لە دوو ساڵی رابردوودا ستاندی هەرێمی كوردستان، چۆڵترین بەش و هەژارترین بەشی پێشانگاكەی هەبووە. ئەمە جگە لەوەی ساڵ لەدوای ساڵ سنوور و ستاند و بەشی هەرێمی كوردستان بچووك دەبێتەوە، ئەمساڵ یەكێك بوو لە بچووكترین شوێنەكانی پێشانگەی نێودەوڵەتیی كتێب لە فرانكفۆرت.
هەر وڵاتێكی بەشداربووی ئەم پێشانگایە، دەزگاكانی كتێب و بڵاوكردنەوەی، چەند نووسەرێكی خۆی بانگهێشتی ستاندی خۆی دەكات لە پێشانگاكەدا، چ بۆ گرێبەستی كتێبی نوێ لەگەڵ نووسەرەكان، چ بۆ نمایشكردنی كتێبەكانی. ئەمە جگە لەوەی هەندێ لەو نووسەرانە بە ئیمزای خۆیان كتێبەكانیان پێشكەشی خوێنەرەكانیان دەكەن. لە پێشانگەی ئەمساڵدا ڕۆژانە سەدان نووسەری بەناوبانگی جیهانی كۆڕ و سیمیناری جیاوازیان لەسەر بەرهەمەكانیان هەبوو.
لە بەشی كتێبی كوردیی ئەم پێشانگەیەدا كە تەنیا چەند مەترێكی بچوك بوو، كۆمەڵێك كتێبی كۆن و جۆراوجۆری تێدا نمایش كرابوو، رۆژانە چەند كەسێكی كەم سەردانیان دەكرد. ژمارەیەكی دروستم لەلا نییە، بەڵام رەنگە بە هەر پێنج رۆژی ئەم پێشانگەیە كە زیاتر لە ملیۆنێك كەس سەردانی پێشانگەی نێودەوڵەتیی كتێبی فرانكفۆرتیان كرد، خوێنەرانی كورد بۆ بەشی كوردی لە 100 كەس تێنەپەڕیبێت، ئەمە لە كاتێكدا باس لە سەرووی یەك ملیۆن كوردی نیشتەجێی ئەڵمانیا دەكرێت.
تاكە چالاكیی بەشی كوردی لە پێشانگەكەدا دوو كۆڕ بوو. یەكەمیان: لە پەراوێزی پێشانگەكەدا، رێكخراوی ئەڵمانی (میتین كولتوور) ئێوارە كۆڕێكی بە زمانەكانی (ئەڵمانی و كوردی و ئینگلیزی) سازكرد و هەریەك لە (شێرزاد حەسەن، هەڵۆ شێركۆ بێكەس، كامەران سوبحان، عەبدولغەنی كاكۆ، یاسین بانیخێڵانی، د. سەروەر عەبدوڵڵا و یوسف مەنتك) بەشدارییان تێدا كرد. دووەمیان: لە ستاندی كتێبی كوردی، شێرزاد حەسەن كۆڕێكی سەبارەت بە سیستەمی پەروەردە لە هەرێمی كوردستان پێشكەش كرد.
بەداخەوە یەك دەزگای راگەیاندنی كوردی نەیتوانی رووماڵی ئەم چالاكییە كوردییانە بكات كە لە پێشانگەكەدا سازكران. لە كاتێكدا سەدان دەزگای راگەیاندن و تەلەفزیۆنی وڵاتان رۆژانە بەرنامە و چاوپێكەوتنیان لەسەر پێشانگەكە و بەشی وڵاتانیان لە پێشانگەكە رووماڵ دەكرد.
بەدەر لە ستاندی كوردیی هەرێمی كوردستان، لەناو ستاندی توركیادا هەندێ بەرهەمی نووسەرانی باكوور هەبوون، ئەمە جگە لەوەی بەختیار عەلی رۆمانی (دواهەمین هەناری دونیا)ی كە دەزگایەكی چاپی سویسری، بە زمانی ئەڵمانی بڵاوی كردبووەوە، لەناو ستاندی خۆیدا نمایش كردبوو. بەختیار ڕۆژانە ئەم كتێبەی بۆ خوێنەرە ئەڵمانەكانی ئیمزا دەكرد و قسەی لەسەر رۆمانەكەی دەكرد. ئاڵا بەرزنجی، خانمێكی كوردە، لە بەشی كتێبی تایبەت بە خواردن و چێشتخانە، لە ستاندی بەریتانیادا، بە زمانی ئینگلیزی كتێبێكی لەسەر خواردنە كوردییەكان نمایش كردبوو كە پێشتر لە بەریتانیا پێشوازییەكی گەورەی لێ كرابوو.
گفتوگۆ لەسەر قەنەفە شینەكەوە..
رۆژانە لە چوونە ژوورەوەماندا بەرەو هۆڵەكانی پێشانگەكە، شوێنێكی پڕ لە جوڵە و ئاپۆڕای خەڵك سەرنجی هەموو ئەوانەی ڕادەكێشا كە سەردانی پێشانگەكە دەكەن. لە بەشی سەرەوەی خەڵكەكە، بانێژەیەكی بەرز لە شێوەی سەكۆی خڕ، دروستكرابوو. لەسەر ئەو بانێژەیە قەنەفەیەكی شین دانراوە، بە درێژایی ئەو پێنج ڕۆژە هەر كات و ساتێك لەوێوە تێدەپەڕین دوو كەس لەسەر ئەو قەنەفە شینە دانیشتوون و چەند كتێبێك لەبەردەمیاندایە. گفتوگۆی لەسەر دەكەن و چەندین كامێرای تەلەفزیۆنی وێنە دەگرن و زۆر كەسیش بە مۆبایلەكانیان وێنە دەگرن.
(لەسەر قەنەفە شینەكە) ناوی بەرنامەیەكی بەناوبانگی كەناڵی فەرمی و دەوڵەتیی (ZDF)ی ئەڵمانیایە. ئەو تەلەفزیۆنە، ڕۆژانە بە بەردەوامی ئەو ستۆدیۆ گەورەیەیان لە پێشانگەكەدا دانابوو، لە ڕۆژانی پێشانگەكەدا سەدان نووسەری بەناوبانگی ئەڵمانی و نووسەرانی دونیا و وەرگرانی خەڵاتی نۆبڵ و سیاسەتمەداران، میوانی سەر ئەو قەنەفە شینە دەبوون، بۆ ئەوەی لەسەر بابەتێكی دیاریكراو، یان لەسەر كتێبێكی تایبەتی گفتوگۆ بكەن و لە بەرنامەكەیانەوە ڕاستەخۆ پەخش بكرێت. بەشێك لە وەزیرە بەناوبانگەكانی ئەڵمانیا و یەكێتی ئەوروپا، ئەوانەی كتێب و یادەوەریی سیاسیی خۆیان نووسیوە، میوانی بەرنامەكە بوون. رۆژێك ئامادەی بەرنامەیەكی (كلاودیە ڕووت) جێگری سەرۆكی پەرلەمانی ئەڵمانیا بووم كە باسی كتێبە نوێیەكەی خۆی (ئەڵمانیا چۆن دەڕوات؟)ی دەكرد.
ئەم خانمە دۆستێكی نزیكی كوردە، دوای بەرنامەكە دەیان كەس وێنەیان لەگەڵ گرت، هاوڕێیەكم كتێبێكی گەورەی سەبارەت بە مێژووی كورد بە زمانی ئەڵمانی پێشكەش كرد. رۆژانی دواتریش كە بە تەنیشت ئەو ستۆدیۆیەدا دەڕۆیشتم بۆ بەشەكانی تری كتێبخانە (لەسەر قەنەفە شینە)كە گفتوگۆی گەرم بەردەوام بوو.
کۆمێنتەکان
وەک میوان کۆمێنتێك بنووسە یان وەرە ژوورەوە و هه‌موو خزمەتگوزارییەکان به‌كاربێنه
کۆمێنتێک دابنێ