سووتانی كارتەكانی گوشار لە هاوكێشە نوێیەكانی بەرژەوەندیدا

هەموو ئەو كۆمەڵگەیانەی فرەئەكتەرن و پەیوەندییەكان تێیاندا ئاڵۆز و پر كێشەیە، جەنگ و ململانێ تێیاندا دۆخێكی نادیار وەردەگرێ بۆ شیكردنەوە و لێكدانەوەی ئامانج و ئامرازی ئەكتەرەكان. كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی سەرەرای ئەوەی ئەكتەرە گەورەكانی دیارن، بەڵام لە هەمان كاتدا پرە لە ئەكتەری بچووك كە بەجۆرێك لە جۆرەكان پەیوەستن بە ئەكتەرە گەورەكانەوە. 

سەرەڕای ئەوەی هەندێ لەو ئەكتەرە بچووكانە لە هەناوی ئەكتەرە گەورەكانەوە دروستبوونە یان بە پاڵپشتیی یەكێك لەو ئەكتەرە باڵایانە دروستبوونە، بەڵام هەندێ كات جووڵەی ئەكتەرە بچووكەكان پێچەوانەی بەرژەوەندیی ئەكتەرە گەورەكانە، ئەو جووڵەیەی پێچەوانەی شەپۆلی بەرژەوەندییەكان بێت، گەورەترین زیان لە پێگەی ئەكتەرە بچووكەكان دەدات. 

ژینگەی نێودەوڵەتی لە سەقامگیرترین دۆخیدا كۆمەڵێك هاوكێشەی ئاڵۆزی پر لە ململانێی تێدایە كە سروشتی جەنگێكی لەسەرخۆی وەرگرتووە. ئەگەر دوو ئەكتەری زلهێز هەردوو جەمسەری جەنگە لەسەرخۆیەكەیان گرتبێ، ئەكتەرە بچووك و لاوەكیەكان لە خوارەوە خەریكی جۆرێك لە جەنگ دەبن كە لە ئەدەبیاتی سیاسیدا پێی دەڵێن جەنگی بە وەکالەت، یان "Proxy war"، ئەوانیش جۆرێك لە بەرژەوەندیی لاوەكی بۆخۆیان دروست دەكەن كە لەپاڵ بەرژەوەندیە باڵاكەی ئەكتەرە زلهێزەكاندا هەوڵ دەدەن بگەنە ئامانجە تایبەتەكانی خۆیان، بەڵام پێویستە ئاراستەی بەرژەوەندیەكە هەمان ئاراستەی بەرژەوەندیی زلهێزەكانی هەبێت بۆ ئەوەی بەردەوام بێت. ئەوەی لێرەدا پێویستە بپرسین، پێگەی ئەكتەرە بچووكەكان لەو جەنگە لەسەرخۆیانەدا چییە؟ ئایا دەرفەتی بەردەوامبوونیان هەیە؟ 

لەگەڵ ئاڵۆزبوونی هاوكێشەكان رۆڵ و پێگەی ئەكتەرە بچووكەكانیش ناڕوونتر دەبێت، بەتایبەت ئەگەر زیاد لە هێزێكی گەورە خەریكی ململانێ بن، لەهەمان كاتدا كۆمەڵێك ئەكتەری هەرێمی پێگە مامناوەندیش جووڵە و ئاراستەی تایبەتی خۆیان هەبێت. لە دۆخێكی ئاڵۆزی لەو شێوەیەدا ئەكتەرە بچووکەكان دەبنە كارتی گوشار بەدەست زلهێزەكانەوە كە بەرامبەر یەك بەكاری دەهێنن. 

فرەیی كارتەكانی گوشار و سەقامگیرنەبوونی ئەكتەرە بچووک و مامناوەندەكان دەبێتە هۆی ئەوەی تەمەنی جەنگە لەسەرخۆیەكان دریژتر بێت، لەدۆخی بەردەوامیی ئەم جۆرە جەنگەشدا ستراتیژی بەشێك لەلایەنەكان گۆڕانكاری بەسەردا دێت، بۆیە زۆرجار بۆ خۆگونجاندن لەگەڵ ستراتیژی نوێ، كارتەكانی گوشاریش گۆڕانیان بەسەردا دێت، بەشێك لە ئەكتەرەكان ناچارن بەشێك لەكارتەكانی بەردەستیان بسووتێنن لەبەر دوو هۆكار: یەکەم، بەشێك لەو ئەكتەرە بچووکانە رۆڵێكی كاتییان هەیە و چیتر لەچوارچێوەی هاوكێشەكەدا جێگەیان نابێتەوە، ئەو ئەكتەرانەی لەسەر شێوەی گروپی چەكدارین لە نموونەی ئەو ئەكتەرانەن كە بۆ ماوەیەكی كاتی دروستبوونە. دووەم، زلهێزەكان بەشێك لە كارتە بێكارەكانی بەردەستیان لەناو دەبەن بۆ ئەوەی لەكۆی هاوكێشەكەدا نەبنەوە بە كارتی گوشار لەسەریان، هێز و گروپە ئۆپۆزسیۆنەكان لە نموونەی ئەو ئەكتەرانەن. 

لێرەدا دووبارە دەكەوینە بەردەم پرسیارێكی جەوهەری، چ جۆرە ئەكتەرێك زیاتر ئەگەری ئەوەی هەیە وەك كارتێكی گوشار لەناوبچێت؟ ئایا ئایندەی هێزە بچووكەكان بەرەو چ ئاراستەیەك دەڕوات؟ كۆمەڵێك فاكتەر هەن كاریگەرییان هەیە لەسەر ئەوەی ئەكتەرەكان ببنە كارتی گوشاری كاتی یان كارتی گوشاری بەردەوام، لەوانە: یەکەم- پێگەی جیۆپۆلیتیكی ئەكتەرە بچووکەكان، بەتایبەت ئەكتەرە نادەوڵەتەكان، چونكە هەندێ پێگەی جیۆپۆلیتیكی هەیە دەكەوێتە چوارچێوەی ستراتیژیەتی درێژخایەنی ئەكتەرە زلهێزەكانەوە، بۆیە دەبینین زۆرجار بەردەوامبوونی بەشێك لە ئەكتەرە بچووکەكان بەهۆی هەڵكەوتەی جوگرافی و باڵادەستیەتی بەسەر ئەو ناوچەیەدا.

 دووەم- دونیابینی ئەو ئەكتەرە بچووکانە، تێڕوانینی ئەكتەرەكان بۆ سروشتی هاوكێشەكان رۆڵی هەیە لە بەردەوامبوونیان، چەندە بتوانێ خوێندنەوەی دروست بۆ هاوكێشەكان بكات، ئەوەندە زیاتر دەتوانێ خۆی لەگەڵ گۆڕانكارییەكان بگونجێنێ و بەم شێوەیە بەردەوام بێت. 

ئەگەر بە وردی بڕوانینە رووداوەكانی دوای جەنگی سارد، دەبینین لەو كاتەوە جەنگی بە وەکالەت فۆرمێكی تازەی وەرگرتووە و ئەكتەرە بچووکەكان زووتر دەتوێنەوە، بەهۆی لاوازیی بەشێك لە ئەكتەرە گەورەكان. بەڵام دوای رووداوەكانی بەهاری عەرەبی، ئەگەرچی جەنگ فۆرمێكی توندوتیژی وەرگرت و بە سەدان هەزار مرۆڤ بوونە قوربانی، لەگەڵ ئەوەشدا ئەكتەرە لاوەكییەكان روویان لەزیادبوون كرد، بە تایبەت لە سووریا و عێراق. لەدوای جەنگی ساردەوە ئاڵۆزترین هاوكێشە لە پەیوەندیە نێودەوڵەتییەكاندا پرسی سووریا و عێراق بوونە، بەشێوەیەك كە فۆرمی ئەكتەرە بچووکەكانیش گۆڕانكاری ریشەیی بەخۆیەوە بینیوە، بەشێك لەو ئەكتەرانە بوونەتە كارتی گوشار بەدەست زیاتر لەلایەنێكەوە و لە زیاتر لە گەمەیەكدا بەشدارن، ئەم دۆخە ئایندەیەكی ناڕوونی بە بەشێك لەو ئەكتەرانە بەخشیوە، بەتایبەت ئەوانەی فۆرمی گروپی چەكداریان هەیە و دەستیان بەسەر ناوچەیەكی جوگرافیدا گرتووە، هەمیشە لەدانوستاندن و نزیكبوونەوەدان لە هێزە گەورەكان، ئەمانە دەبن بەو كارتەی كە دەسووتێن. ئەگەر لەم گۆشەیەوە بروانینە پرسی كورد لە سووریا، دەبینین جگە لەوەی كورد لە سووریا خۆی ئەكتەرێكی بچووکە لەكۆی هاوكێشەی جەنگە لەسەرخۆیەكەدا، لەهەمان كاتدا ئەوانیش بەسەر كۆمەڵێك ئەكتەری لاوەكیی دیكەدا دابەشبوونە، ئەم دابەشبوونەش بەپێی بەرژەوەندیی هێزە ئیقلیمی و نێودەوڵەتیەكانە، بۆیە دەبینین لە چەند وێستگەیەكی گۆڕانكارییەكاندا بوونەتە قوربانی و وەك كارتێكی گوشار بەدەستی لایەنێكی باڵاتر سووتێنراون، پرسی عەفرین دیارترین نموونەیە، كەوتنی عەفرین و بەشێكی زۆری ناوچە كوردنشینەكان پەیوەست بەجۆرێك لە نزیكبوونەوەی هێزە باڵاكانی ئەم گەمە لەسەرخۆیەیە. 

لەبەرامبەر ئەمەدا هەندێ ئەكتەر ئەم دۆخە ستانداردەیان شكاندووە و توانیویانە پارێزگاری لەپێگەی خۆیان بكەن ئەگەرچی لە قۆناغێكدا كارتی گوشار بوونە.

ئەگەر رۆژئاوای كوردستان بە نموونە وەربگرین دوای نەمانی داعش و ئاڵۆزبوونی هاوكێشە سیاسی و هەرێمییەكان، دەبینین ئایندەیەكی ناڕوون چاوەڕوانی ئەو پارچەی كوردستان و هێزە كوردییەكانی سووریا دەكات، بەتایبەت دوای ئەوەی هەر یەكێك لەو هێزانە لەماوەی رابردوودا ببوونە كارتی گوشاری دەوڵەتێكی گەورە بەرامبەر ئەوانی دیكە. لە دواهەمین پێشهاتیشدا پرسی كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لە رۆژئاڤا دەرگای سیناریۆ هەرێمی و نێودەوڵەتیەكان واڵا دەكات، بەشێوەیەك كە خاڵی هاوبەشی نێوان سیناریۆكان ئەوەیە كوردی رۆژئاڤا وەك كارتێكی گوشار خەریكە دەكرێنە قوربانیی هاوكێشەیەكی نوێی بەرژەوەندیی نێوان هێزە هەرێمی و نێودەوڵەتیەكان. بەڵام ئەمە مانای ئەوە نییە كە ئەگەری روودانی سیناریۆی دیكە نەبێت.