نزیكەی سەد ساڵە یەكێك لە كێشە بەردەوامەكانی عێراق پرسی بەڕێوەبردنی كەركووكە، بەشێوەیەك كە سەرەڕای گۆڕانكاری لەسەر ئاستی دەسەڵاتداری دەوڵەت، كەچی ئەوەی لە كەركووك گۆڕاوە تەنیا قووڵبوونەوەی زیاتری كێشەكەیە. ئەگەر بەدوای هۆكار و ئەكتەرە دیار و نادیارەكانی كێشەی كەركووكدا بگەڕێین، تێدەگەین كە هەموو لایەك بە ئەندازەی خۆیان كەركووكیان زیاتر لە هەڵدێر نزیك كردووەتەوە.
بە ڕوانین لە ستراكچەری كەركووك دەردەكەوێت شارێكی فرە پێكهاتە و نەتەوەیە، ئەو پێكهاتانەش بەشێوەیەك لە شێوەكان لینكیان هەیە لەگەڵ ئەو وڵاتە ئیقلیمیانەی لە ململانێی بەردەوامدان، بۆیە زۆر جار كەركووك بووەتە خاڵی پێكدادانی ئەو ململانێیانە. سەرەڕای ئەوانە گرنگە پرسیاری ئەوە بكەین ئایا عێراقییەكان بە هەموو پێكهاتە جیاوازەكانیانەوە، كەركووكیان لە كوێوە هێناوە و بەرەو چ ئاقارێكی دەبەن؟ وەڵامدانەوەی ئەو پرسیارە پێویستی بە ڕامانە لە دیدگا و پرۆژە نەتەوەییەكانی هەر یەكێك لەو پێكهاتە جیاوازانە، بۆ ئەوەی لەو رێگەیەوە بگەینە گۆشەیەك كە ئایندەی كەركووكمان لێ دیار بێت.
ئاشكرایە كە كەركووك دەكرا ببێتە جوانترین نموونە بۆ پێكەوەژیانی نەتەوەیی لەسەر ئاستی ناوچەكە، بەڵام مێژووی سەد ساڵەی ئەو ناوە پێچەوانەی كولتووری پێكەوەژیانی سەلماندووە، هەموو ئەوانەی لە قۆناغە جیاوازەكان حوكمداری ئەو شارە بوونە، جگە لە بەرژەوەندیە نەتەوەییەكانیان، تەنیا خەریكی پڕكردنی باخەڵی دەستەیەكی كەم لە بەرژەوەندخوازان بوونە. لە عێراقی سەردەمی مەلەكی و دواتر عێراقی سەردەمی بەعسییەكان، كەركووك لە دەرفەتی بوون بە نموونەی پێكەوەژیانەوە بووە نموونەیەك بۆ حوكمی كەمینەیەكی زۆردار. سوننەكان لە ماوەی رابردوو ژێرخانێكی نادروستیان دروست كرد، بەشێوەیەك كە دەرفەتەكانی پێكەوەژیان زۆر كەم ببێتەوە و هیچ گۆڕانكاریەكیش نەتوانێ ئەو دۆخە راست بكاتەوە. یەكێك لە دوژمنە سەرسەختەكانی پێكەوەژیان كولتووری رق و كینەی نەتەوەییە، ئەم كولتوورەش لە هەموو قۆناغەكاندا لە گەشەی بەردەوامدا بووە.
لە عێراقی دوای بەعس و قۆناغی فیدراڵیەت، گەورەترین ستەم لە پێكەوەژیان كرابێ لە كەركووك ماددەی 140 بووە، بەوەی كولتووری رق و كینەی بردە قۆناغێكی سیستماتیك و دەستوورییەوە. ئەو رێكارانەی بۆ راستكردنەوەی دۆخی كەركووك لە دەستووردا ئاماژەیان بۆ كراوە، پێویستی بە حكومەتێكی دیموكرات و دامەزراوەییە، كە ئەم شێوازە لە حكومەت نامۆیە بە كولتووری حوكمڕانی لە عێراق. هەر پێكهاتەیەك لە چوارچێوەی بەرژەوەندییەكانی، كۆمەڵێك ستراتیژی نادروستی گرتووەتە بەر كە كۆی پرۆسەی پێكەوەژیانی خستووەتە ژێر هەڕەشەی لەناوچوونەوە.
بۆ نموونە كاتێك لە سەرەتای پرۆسەی ئازادیی عێراق هێزە كوردییەكان گەڕانەوە كەركووك و ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێم، لەبری ئەوەی كار لەسەر راستكردنەوەی دیمۆگرافیە تێكچووەكەی كەركووك بكەن، لەڕێگەی بەرنامە حزبیە تەسكەكانەوە ئەوەندەی تر دیمۆگرافیای كۆی ناوچەكەیان ناڕوونتر كرد، لەبەرامبەردا پێكهاتەی عەرەبی و توركمانی كولتووری رق و تۆڵەیان كردە رێگەیەك بۆ دەربازبوون لە هەژموونی كورد. لە ئەنجامدا پێكهاتەكانی دیكە بۆ دەربازبوون لەم دۆخە هێزەكانی ناوچەكەیان هێنایە ناو كێشەی كەركووك، ئەو هێزانەش لەژێر پەردەی بەرگری لە پێكهاتە نزیكەكان لە خۆیان، كۆمەڵێك ئەجێندای دیكەیان جێبەجێ كرد كە ئایندەی كەركووكیان ئەوەندەی دیكە بەرەو ناڕوونی برد.
عێراقییەكان و پێكهاتە جیاوازەكانی كەركووك، لە دەرئەنجامی تەماحی خۆیان، كەركووكیان راكێشایە گەمەیەكی هەرێمیی ئەوەندە ئاڵۆزەوە كە نە ریفراندۆمی سەربەخۆیی كوردستان و نە شازدەی ئۆكتۆبەری عێراقچییەكان نەیتوانی دۆخی لاری كەركووك راست بكەنەوە. ئێستا حوكمڕانی عەسكەری و شۆڤینیی عەرەبی و گڵۆپی سەوزی توركمانەكان و پەرتەوازەیی نێو لایەنە كوردییەكان، ئەوەندەی دیكە كێشەی كەركووكی ئاڵۆز كردووە.
ئێستا كە پارێزگاكانی عێراق جگە لە هەرێمی كوردستان دەچنە نێو پرۆسەی هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگا و دیاریكردنی حكومەتی خۆجێیی، جارێكی دیكە پرسیاری كەركووك زیندووترین بابەتی گفتوگۆ دەبێت. گەر لە جووڵە و بەرنامەی هەر یەكێك لە پێكهاتەكان بڕوانین، تێدەگەین كە قۆناغی داهاتوو بۆ كەركووك قۆناغێكی ئەستەم و پڕ كێشە دەبێت، بەوەی هەر یەكێك لە پێكهاتەكان هەڵەكانی خۆی زانیوە و بە رێكخستنێكی بەهێزترەوە دەچنە نێو پرۆسەكەوە. كەواتە قۆناغی داهاتووی كەركووك قۆناغی پێكدادانی سیستماتیكی پێكهاتەكان دەبێت، بەوەی كورد و توركمان و عەرەب بە رێكخستنەوەی ناو ماڵی خۆیان و پەیداكردنی پشتگیریی هەرێمی و نێودەوڵەتی، گرەوی بەدەستهێنانی ستراتیژیترین پارێزگای عێراق دەكەن.
كاتێك لە ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق یاسای ئەنجوومەنی پارێزگاكان هەموار كرایەوە، بەشێك لە فراكسیۆنە پەرلەمانییەكان ناڕەزاییان دەربڕی لەوەی هەموارە نوێیەكە خزمەتی لیستە بچووك و پێكهاتە كەمینەكان ناكات، بەڵام دوای ئەوەی هەموو لایەنە جیاوازەكانی نێو پێكهاتەكان رێككەوتن، هەموو بەو هەموارە رازی بوون، ئەمەش نیشانەیەكی مەترسیدارە لەسەر تەندروستیی پرۆسەی هەڵبژاردن. گەڕی ئەمجارەی كێبڕكێكان، ململانێیەكی توندە لەنێوان چەند لیستێكی گەورە كە هەموویان ئەگەری بردنەوەیان هەیە، هەمووشیان هێزی سەربازی و میلیشیایان هەیە، بۆیە هیچ یەكێك لە لیستە گەورەكان بە دۆڕان و كورسیی كەم رازی نابن، سەرئەنجام كەركووك دەخەنەوە بەر رەحمی رێككەوتنی هەرێمایەتی، بەشێوەیەك كە دووبارە كەركووكییەكان هیچ رۆڵێكیان نابێت لە رەنگڕێژكردنی داهاتوویان.
ئەوەی لێرەدا پێویستە ئاماژەی بۆ بكرێت، لە سیناریۆی نزیكیی دەنگەكان لە یەك، كەركووك بەرەو خراپترین جۆری لامەركەزی دەچێت، ئەویش لامەركەزیەتی شۆڤینییە كە جگە لەوەی ئایندەی پێكەوەژیان دەخاتە ژێر مەترسیەوە، لە هەمان كاتدا لەڕووی بەڕێوەبردنیشەوە پارێزگاكە دەكاتە پارێزگایەكی لێكهەڵوەشاوەی پەرتەوازە.
لە حاڵەتی چوون بەرەو لامەركەزیی شۆڤینی پێكهاتەكان، ئەوەی زەرەرمەندە خەڵكی ناوچەكەیە، سەرەڕای ئەوەی كێشە نێوخۆییەكانی عێراق چەند قات دەكاتەوە، لە هەمان كاتیشدا پرسە هەڵواسراوەكانی نێوان هەرێمی كوردستان و عێراق دەگەیێنێتە بنبەست. لەسەر ئەو بنەمایە، لێدوانی نوێ لە كۆمەڵێك سەركردە دەبینین كە مژدەی گۆڕانكاریی گەورە لە كەركووك دەدەن، بێئاگا لەوەی گۆڕانكاریی گەورە لە پرسە ئاڵۆزەكانی وەك كەركووك، بە واتای تێكدانی یەكجارەكیی دۆخەكەیە.
کۆمێنتەکان
وەک میوان کۆمێنتێك بنووسە یان وەرە ژوورەوە و هه‌موو خزمەتگوزارییەکان به‌كاربێنه
کۆمێنتێک دابنێ