ساڵانە 22 ملیۆن دۆلاری هەرێمی كوردستان دەچێتە دەرەوە بۆ كڕینی نەمام و دار
ساڵانە زیاتر لە 10 ملیۆن نەمام و دار هاوردەی كوردستان دەكرێت
كورتەیەك لە بەرنامەكە
ساڵانە پارەیەكی زۆری هەرێمی كوردستان دەچێتە دەرەوە بۆ كڕینی نەمام و دار و گوڵی سرووشتی، هەروەك بەرپرسێكی حكومی لەبەرنامەكەدا ئاشكرای دەكات، ساڵانە لانی كەم 22 ملیۆن دۆلاری كوردستان دەچێتە درەوە بۆ كڕینی نەمام و دار و گوڵی سرووشتی، لەكاتێكدا جگەلە نەمامەگە ئەهلییەكان، وەزارەتی كشتوكاڵ 30 نەمامگەی هەیە، دەكرێت لەو نەمامگانمەوە وەبەرهێنانێكی باشتر لە دار و نەمام و گوڵی سرووشتیدا بكرێت، لەم بەرنامەیەدا هانی سەرمایەداران درا وەبەرهێنان لەم بوارەدا بكەن، نوێنەرەكەی وەزارەتی كشتوكاڵیش لەبەرنامەكەدا دڵنیایی ئەوەیدا، ئەگەر بازرگانێك ملیۆنێك دۆلار لەو كەرتدا خەرج بكات، ئەوا سێ ملیۆن دۆلار وەردەگرێتەوە.
ساڵانە رێژەی هاوردەكردنی نەمام و دار و گوڵی سرووشتی لە هەڵكشاندایە، بەجۆرێك وەك بەڕێوەبەرێكی گشتیی وەزارەتی كشتوكاڵ باسی دەكات، لە پێنج ساڵدا 56 ملیۆن نەمام و داری جوانكارییان هاوردە كردوە، وەبەرهێنێكی گوڵی سرووشتی كە رەنج سەنگاوی پێشكێشكار بە پیاوی گوڵ ناوی برد، ئەوەی خستەڕوو گەر هاوكاری بكرێت دەتوانێت لە ماوەی سێ ساڵدا بەشی هەموو رۆژهەڵاتی نێوەڕاست گوڵ بەرهەمبێنت.
خاوەن نەمامگەیەكی سلێمانیش كە لە بەرنامەكەدا میوان بوو جەختی لەوە كردەوە، بازرگانیكردن لە تۆوی گوڵەكاندا لە بازرگانیكردن لە نەوت كەمتر نییە. خاوەن نەمامگەیەكی دهۆكیش باسی لەو نادادیە كرد كە لە دابەشكردنی زەویدا بۆ خاوەن نەمامگەكانی ئەو پارێزگایە كراوە. راوێژكارێكی كشتوكاڵیش ئەوە دەخاتەڕوو لە جیاتی هاوردەكردنی ئەو هەموو نەمام و دار و گوڵە سرووشتیانە لە دەرەوە، دەكرێت لە نێوخۆدا وەبەرهێنانی تێدا بكرێت ئەو راوێژكارە دەڵێت "لە مەسیف تاوەكو حاجی ئۆمەران باشترین شوێنە بۆ بەرهمێنانی نەمام و دار". لایەنێكی دیكەی بەرنامەكە باسكردنی ئەو جۆرە دارانە بوو كە هاوردەكرنیان بەپێی یاسا قەدەخەیە وەك داری خورما، زەیتوون، واشنتۆنیا و مزرەمەنییەكان، بەڵام بەشێوەیەكی بەرچاو هاوردە دەكرێن، لەگەڵ ئەوەشدا نوێنەرەكەی وەزارەتی كشتوكاڵ جەختی لەوە كردوە، كە ئەوان رێگەیان بەهاوردەكردنی ئەو جۆرە دارانە نەداوە.
پیاوی گوڵ
وەك خۆی دەڵێت لەتەلەفیزیۆنەوە قوتابخانەی دیوە یەك رۆژ نەیخوێندوە، بەڵام بەقەدەر دوو دكتۆر لەگوڵ دەزانێ، رۆژانە لەگەڵ رەگی گوڵەكان قسە دەكات رەنج سەنگاوی بە پیاوی گوڵەكە لە بەرنامەكەدا دەیناسێنێ، ئەو كە بازرگان و وەبەرهێنەری بواری گوڵە، خەفت بۆ ئەوەش دەخوات، لە هەرێمی كوردستاندا وەبەرهێنان و كاركردن لە گوڵی سروشتیدا زۆر كەمە، هەر بۆیە تەنیا لە رۆژی خۆشەویسی 14ی مانگی دووی ئەمساڵ، 9 ملیۆن دۆلار كوردستان چووتە ئەفەریقا بۆ كڕینی گۆڵ. "گەر هاوكاریم بكرێت دەتوانم لە ماوەی سێ ساڵدا بەشی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست گوڵ بەرهەمبهێنم" ئەوە قسەیەكی دیكەی سدقی ئیبراهیم لەبەرنامەكەدا، هاوكات جەخت لەوە دەكاتەوە، ئەگەر 100 هەزار مەتر زەوی كوردستان، بكرێتە گوڵەباخ ئەوا پێداویستی هەموو عێراق لە گوڵەباخ دابیندەكەن، ئەو گوتیشی "باشترین خاك و كەشوهەوامان بۆ بەرهەمهێنانی گوڵ هەیە".
سدقی ئیبراهیم ئەوەش دەخاتەڕوو، هیچ وڵاتێك نییە بتوانێ هەموو جۆری گوڵەكان بەرهەمبهێنێ، دەشڵێت "هۆڵەندا كە بەناوبانگە بە گوڵ هەموو گوڵەكان بەرهەمناهێنێ".
باشترین جۆری بازرگانییە
سدقی ئیبراهیم، كە خاوەنی كۆمپانیایەكی گوڵ و نەمام بوو ئاماژەی بەوەدا ئیشكردن لە كاری گوڵدا باشترین جۆری بازرگانییە، سدقی ئیبراهیم شانازی بەوەش دەكات كە كورد یەكەم نەتەوە بووە لە ئەشكەوتی شانەدەر بەبێ هیچ ترسێك وەك جۆرە خۆراكێك گوڵی خواردوە ئەمەش وەك ئەو گوتی "بەڵگەی ئەوەیە لەكۆنەوە باوانمان مامەڵەیان لەگەڵ گوڵ كردوە".
سدقی ئیبراهیم جەختی لەوە كردوە بەرهەمهێنانی گوڵ هێندە كارێكی قورس نییە تاوەكو نەتوانین ببینە وڵاتێك بۆ بەرهەمهێنی گوڵ ئەو گوتی "ئێستا لە بەرهمهێنانی گۆڵدا ئەفریقا وەك هۆڵەندا بەناوبانگ بووە، بۆیە دەكرێت ئێمەش ئەو هەنگاوە بنێن، لانی كەم دەتوانین بەشی وڵاتی خۆمان بەرهەمان هەبێت لەكاتێكدا لە هیچمان كەم نییە خاك و ئاویش بەشی ئەوەمان هەیە، كەبتوانین ببینە بەرهەمهێنەری گوڵ. پیاوی گوڵ، ئەوەشی ئاشكرا كرد وەبەرهێنانیان لە گوڵێكی شاخدا كردوە ناویان ناوە (گوڵی زەنگوڵ) "ئەو گوڵە40 رۆژ لە ئاودا دەمێنێتەوە". بەپێی لێكدانەوەكانی سدقی ئیبراهیم، مرۆڤ چاوی بە گوڵ بكەوێت دڵی پێدەكەنێ، ئەو بەوەش دڵخۆشە كە دەستەی وەبەرهێنان هاوكارێكی باشن بۆ ئەوەی سەرمایەداران لەو كەرتەدا وەبەرهێنان بكەن. لە كۆتایی قسەكانی سدقی ئیبراهیم ئومێدی خواست، وەبەرهێنان لەبواری گوڵ زۆر بكرێت هەروەك گوتی "ئەگەر ئەوە كرا بەدڵنیاییەوە نرخیشی زۆر هەرزان دەبێت"
ساڵی 22 ملیۆن دۆلار بۆ كڕینی نەمام و دار
هەڵكەوت دووكانی، بەڕێوەبەری گشتیی باخداری و دارستان و پاوان لە وەزارەتی كشتوكاڵ وەك میوانێكی بەرنامەكە دەستخۆشی لە هەڵبژاردنی مژاری بەرنامەكە كرد و وەك پرسێكی هەستیار پێناسەی كرد، چونكە وەك دەڵێت "ساڵی 22 ملیۆن دۆلاری كوردستان دەچێتە درەوە بۆ كڕینی نەمام و داری جوانكاری، ئەو ژمارەیەش لەوەوە هاتووە لە پێنج ساڵدا 56 ملیۆن نەمام و داری زینەمان هاوردەی هەرێمی كوردستان كردوە".
هەڵكەوت دووكانی جەخت لەوە دەكاتەوە، پسپۆڕی گوڵ و داری زینە هیچی لە پسپۆڕی پزیشكی كەمتر نییە وەك ئەو بوارە گرنگە، ئەوەشی روونكردەوەكە لە چەند ناوچەیەكی كوردستان بەرهەمهێنانی گوڵ دەستیپێكردوە. ئەو بەڕێوەبەرە گشتییە ئەوەش ناشارێتەوە لەو 30 نەمامگەی وەزارەتی كشتوكاڵ هەیەتی، نەیاتوانیوە وەكو پێویست سوودی لێببینن ئەو گوتی "30 نەمامگەی حكومی هەیە ناتوانین بیاندەینە كرێ، ناشتوانین وەكو پێویست كاریان تێدا بكەین ئەمەش پەیوەندی بە كەمی مووچە و خانەنشین بوونی بەشێك لە فەرمانبەرانەوە هەیە، جگەلەوە لە بۆنە‌و پشووەكاندا ناتوانین ئاگامان لە نەمامگە حكومییەكان بێت، چونکە فەرمانبەر مافی وەرگرتنی پشووی هەیە". لەگەڵ هەموو ئەو گرفتانەشدا هەڵكەوت دووكانی ئەوەی خستەڕوو، 50 دۆنم زەوییان لە كەسنەزانی نزیك هەولێر كردوە بە زیتوون لە سەر‌وچاوە و دهۆكیش بە هەمان شێوە پڕۆژەی هاوشێوەی ئەوەیان هەیە، ئەو گوتیشی "20هەزار نەمامی زەیتوان لە دۆڵپەی نزیك هەولێر دەچێنین تاوەكو ئێستا 11 هەزاریمان چاندوە".
وەبەرهێنانی كشتوكاڵی 2% بۆ 10% بەرز بووەتەوە
نوێنەرەكەی وەزارەتی كشتوكاڵ ئەوەشی ئاشكرا كرد، وەبەرهێنانی بواری كشتوكاڵی لە 2% بۆ 10% بەرز بووەتەوە، ئەوەشی بە هەنگاوێكی گەورە پێناسە كرد و گووتیشی "ئێمە وەك وەزارەت دەخوازین وەبەرهێنان لە كەرتی كشتوكاڵ زۆر بێت، دەرگامان بۆ هەموو ئەوانە ئاوەڵایە كە وەبەرهێنان لە بوارێكی كشتوكاڵی دەكەن.
هەندێ داری وەك مزەرەمنییەكان، زەیتوون، خورما و واشنتۆنیا هاوردەكردنیان قەدەخەیە، بەڵام لە بازاڕەكانی هەرێمی كوردستاندا بەشێوەیەكی بەرچاو بوونیان هەیە، ئەگەر تێبینی بكەیبن لە بەشێكی شەقامەكان داری واشنتۆنیا وەك دارێكی جوانكاری روونراون، بەڵام هەڵكەوت دووكانی رەتی دەكاتەوە، ئەوان مۆڵەتی هاوردەكردنی ئەو جۆرە دارانە بدەن كە هاوردەكردنیان بەپێی یاسا قەدەخەیە و دەشڵێت "ئەو دارە قەدەخەكراوانە جا داری خورمایە و زەیتوون و واشنتۆنیا یە یاخوود مزرەمەنییەكانە بەهیچ جۆرێك ئێمە مۆڵەتی هاوردەكردنیمان نەداوە". لەبارەی هۆكاری قەدەخەكردنیان نوێنەرەكەی وەزارەتی كشتوكاڵ ئەوەی روونكردەوە، "بەهۆكاری ئەوە دەبنە هۆی گواستنەوەی نەخۆشی هاوردەكردنیان بەپێی یاساكانی عێراق قەدەخە كراوە".
لە كۆتایی قسەكانی هەڵكەوت دووكانی ئەوەی خستەڕوو هەر كەسێك لە بوار گوڵ و نەمام و داری جوانكاری كار بكات، هەموو جۆرە ئاسنكارییەكی بۆ دەكەن و گوتیشی "با سەرمایەداران ئەوە بزانن ملیۆنێك دۆلار لەم كەرتدا خەرج بكەن، سێ ملیۆن دۆلار وەردەگرنەوە، داوا لە خاوەن نەمامگەكانیش دەكەن، بۆ فراوانكردنی كارەكانیان چاوەڕێی هیچ لایەك نەكەن خۆیان زەوی بكڕن".
گوڵێك لە قەبارەی دەموچاوی مرۆڤ گەورەتر
"گوڵێكمان بۆ سلێمانی هێناوە لە قەبارەی دەموچاوی مرۆڤ گەورەترە". دانا عەبدولقادر، خاوەنی نەمامگە لە سلێمانی بەو جۆرە دەستی بەقسەكانی كرد و گوتی "بازرگانی تۆوی گوڵ لە بازرگانی نەوت كەمتر نییە، ئەم كەرتە هیچی كەمتر نییە لە نەوت، بەڵام رێكخستنێكی باشی دەوێت". گرفتی هەرە گەورەی خاوەن نەمامگەكان نەبوونی زەوی پێویستە بۆ فراوانكردنی كارەكانیان دانا عەبدولقادر لەوبارەیەوە دەڵێت "ئەگەر حكومەت بودجەی نییە خۆ زەوی هەیە پێمان بدات و بیكەینە نەمامگە". گواستنەوەی نەخۆشی لە رێگای رووكی هاوردە یەكێكە لە گرفتەكانی خاوەن نەمامگەكان ئەو خاوەن نەمامگەیەی سلێمانی ئەوە ناشارێتەوە كە زۆرجا لە رێگای رووەكی هاوردە نەخۆشی كشتوكاڵی بۆ هەرێمی كوردستان گواستراوەتەوە، ئەو دەڵێت "لە ئێران و سووریاوە نەخۆشی رووكمان لە رێگای گڵەوە بۆ دێت، بۆیە دەبێت وردبینی لەوبارەیەوە باشتر بكرێت".
بەپێتی و زۆری خاكی هەرێمی كوردستان بۆ بەرهەمهێنانی گوڵ و نەمام و داری جوانكاری شتێكی شاراوە نییە، لەوبارەیەوە دانا عەبدولقادر بەنموونە باسی وڵاتی هۆڵەندا دەكات، كە بەناوبانگە بەگوڵ، لەكاتێكدا خاكی كەم، "بەڵام ئێمە لە كوردستان خاكی بەكارنەهاتوومان زۆرە، بۆیە دەكرێت بۆ بەرهمهێنانی گوڵ لە هۆڵەندا باشتر بین". خاوەن نەمامگەكان بەپێی توانای خۆیان هەوڵی ئەوە دەدەن كە نوێگەری لە ئیشوكارەكانیاندا بكەن، دانا عەبدولقادر یش وەك خاوەن نەمامگەیەك هەوڵێكی لەو جۆرەی هەبووە ئەو دەڵێت "بەرهەمهێنانمان لە گوڵی نازنازی كێویدا كردوە، جگەلەوە لە 2014دا 65 رەنگی جیاوازی گوڵمان هێنا وەبەرهێنانمان تێدا كرد".
زەوی بۆ نەمامگە دابەشكراوە كراوەتە قومارخانە
كاروان مەجید، خاوەنی نەمامگە لە دهۆك وەك یەكێك لە میوانەكانی بەرنامەكە باسی لەوە كرد، لە سنووری دهۆك 80 پارچە زەوی دراوەتە ئەندازیارانی كشتوكاڵی تاوەكو بیكەنە نەمامگە و وەبەرهێنان لەو بوارەدا بكەن، بەڵام زۆرینەی ئەوانە فرۆشراونەتەوە و وەكو پێویست سوودیان لێنەبینراوە، كاروان مەجید دەڵێت "لە دهۆك نزیكەی 10 نەمامگەی فیعلی ماوەتەوە، ئەوانی دیكە بوونەتە باخی تایبەتی تەنانەت پێشتر نەمامگە هەبووە كرابووە قومارخانە".
ئەو خاوەن نەمامگەیە ئەوەش دەخاتەڕوو، 60% نەمامگەكانی دهۆك لە دەرەوە گوڵ و نەمام دەهێنن ئەو گوتی "من وەك خۆم 30% نەمامگەكەم بەرهەمی خۆمە ئەوانی دیكە هاوردەیە نەمامگەكانی دیكەش هەر بەو جۆرن".
ئەو خاوەن نەمامگەیە داواكارە حكومەت زەوییان بۆ دابین بكات، تاوەكو پەرەی باشتر بەكارەكایان بدەن. كاروان مەجید دەشڵێت "بەداخەوە هیچ جۆرە هاوكارییەك بۆ خاوەن نەمامگەكان نییە.
تەنانەت كە گوڵیش هاوردە دەكەین پارەیەكی زۆری گومرگمان لێوەردەگرن، خەرجی بارێك گوڵ كە لە توركیاوە كە دێت نزیكی 5 هەزار دۆلارە، ئەوە وادەكات نرخی گوڵی سروشتی گران بێت".
لە كۆتایی قسەكانی خاوەن نەمامگەكەی دهۆك داوا دەكات بۆ رێگریكردن لە هەموو پارەیەی دەچێتە دەرەوە بۆ كڕینی گوڵ و نەمام، حكومەت هاوكاری خاوەن نەمامگە نێوخۆییەكان بكات.
40% خەڵك لە لە كڕین و گوڵ و نەمام دەخەڵەتێنرێن
زەردەشت عەبدولوەهاب كە وەك راوێژكارێكی بواری كشتوكاڵ لەبەرنامەكەدا بەشداربوو، باسی لەوە كرد 40% خەڵك لە كڕین و گوڵ و نەمام دەخەڵەتێنرێ، ئەو گوتی "بەنموونە جۆرە دارێك یاخوود نەمامێك بە خەڵكی دەفرۆشرێ كە بۆ ژینگە كوردستان بەكەڵكە نایەت".
زەردەشت عەبدولوەهاب جەختی لەوە كردوە، كە ساڵانە پارەیەكی زۆری خەڵكی دەچێتە دەرەوە بۆ كڕینی نەمام و داری جوانكاری لەكاتێكدا ئەو شوێنانەی لە دەرەوە داریان لێدەكڕین ناوچەی چیاین، زەردەشت عەبدولوەهاب دەڵێت "دەتوانین خۆشمان ئەو نەمام و دارانە بەرهەمبهێنین، چونكە ناوچەی دەشت و چیایشیمان زۆرە كە بەكارنەهاتووە، هەر بەنموونە لە مەسیف تاوەكو حاجی ئۆمەران باشترین شوێنە بۆ بەرهمێنانی نەمام و دار، بەراستی ناوچە چیاییەكانمان بۆ بەرهمهێنانی دار و گوڵ وەك زێڕە، ئێمە زەوی و ئاو هەوا و تەنانەت گەرماكەشمان بەسوود بۆ بەرهمهێنانی دار و گوڵ".
زەردەشت عەبدولوەهاب لە خەمی ئەوەشدایە ئەو دار و نەمامانەی كە دێت لە سنوورەكانەوە، ستافی شارەزا لێنییە تاوەكو پشكنینی تەواویان بۆ بكات، ئەو دەڵێت "هەموو جۆرە رووكێك دەكرێ نەخۆشی بگوازێتەوە".
گرفتێكی دیكە كە زەردەشت عەبدولوەهاب باسی كرد، وشكبوونی بەشێك لە داری خاباتەكانە بەهۆی كەم ئاوی ئەو دەڵێت "بەهۆی كەمی ئاو بەشێك لە داری خاباتەكان دەمرن، كەس نییە بەدواداچوون بۆ ئەو پرسە گرنگە بكات".
بەپێچەوانەی بەڕێوەبەرە گشتییەكەی وەزارت، زەردەشت عەبدولوەهاب لەو بڕوایەدایە داری زەیتوون و واشنتۆنیا بە رەزامەندی وەزارەتی كشتوكاڵ هاوردە دەكرێن. شارەزاكەی بواری كشتوكاڵ دەشپرسێ لە چوونە دەرەوەی ئەو هەموو پارەیە، بۆ كڕینی نەمام و گوڵی سروشتی رۆڵی وەزارەتی كشتوكاڵ چییە؟ ئەو داوا لە وەبەرهێنەرانییش دەكات، رووبكەنە بەرهەمهێنانی روەك و گوڵ، چونكە لەوە دڵنیایە قازانجێكی زۆر دەكەن. زەردەشت عەبدولوەهاب دەڵێت "كشتوكاڵكردن هەر گەنم و جۆ، خەیار و تەماتە نییە، رووكی جوان و گوڵیشە، ئەگەر دەڵێن كێشەی كەم ئاوی هەیە خۆ دەكرێت، لە نزیك ئاوی زێیەكان پڕۆژەی بەخێوكردن رووك و گوڵ بكرێت".
ئەم بەرنامەیە شەوی 23-03-2025 پێشكەش كراو میوانە سەركییەكانیش پێكهاتبوون لە
- هەڵكەوت دووكانی، بەڕێوەبەری گشتیی باخداری و دارستان و پاوان لە وەزارەتی كشتوكاڵ
- سدقی ئیبراهیم، خاوەنی كۆمپانیایەكی گوڵ و نەمام
- كاروان مەجید، خاوەنی نەمامگە لە دهۆك
- زەردەشت عەبدولوەهاب، راوێژكاری كشتوكاڵی و هەڵگری بڕوانامەی ماستەر لەبواری نەخۆشییەكانی رووك
- دانا عەبدولقادر، خاوەنی نەمامگە لە سلێمانی
كورتەیەك لە بەرنامەكە
ساڵانە پارەیەكی زۆری هەرێمی كوردستان دەچێتە دەرەوە بۆ كڕینی نەمام و دار و گوڵی سرووشتی، هەروەك بەرپرسێكی حكومی لەبەرنامەكەدا ئاشكرای دەكات، ساڵانە لانی كەم 22 ملیۆن دۆلاری كوردستان دەچێتە درەوە بۆ كڕینی نەمام و دار و گوڵی سرووشتی، لەكاتێكدا جگەلە نەمامەگە ئەهلییەكان، وەزارەتی كشتوكاڵ 30 نەمامگەی هەیە، دەكرێت لەو نەمامگانمەوە وەبەرهێنانێكی باشتر لە دار و نەمام و گوڵی سرووشتیدا بكرێت، لەم بەرنامەیەدا هانی سەرمایەداران درا وەبەرهێنان لەم بوارەدا بكەن، نوێنەرەكەی وەزارەتی كشتوكاڵیش لەبەرنامەكەدا دڵنیایی ئەوەیدا، ئەگەر بازرگانێك ملیۆنێك دۆلار لەو كەرتدا خەرج بكات، ئەوا سێ ملیۆن دۆلار وەردەگرێتەوە.
ساڵانە رێژەی هاوردەكردنی نەمام و دار و گوڵی سرووشتی لە هەڵكشاندایە، بەجۆرێك وەك بەڕێوەبەرێكی گشتیی وەزارەتی كشتوكاڵ باسی دەكات، لە پێنج ساڵدا 56 ملیۆن نەمام و داری جوانكارییان هاوردە كردوە، وەبەرهێنێكی گوڵی سرووشتی كە رەنج سەنگاوی پێشكێشكار بە پیاوی گوڵ ناوی برد، ئەوەی خستەڕوو گەر هاوكاری بكرێت دەتوانێت لە ماوەی سێ ساڵدا بەشی هەموو رۆژهەڵاتی نێوەڕاست گوڵ بەرهەمبێنت.
خاوەن نەمامگەیەكی سلێمانیش كە لە بەرنامەكەدا میوان بوو جەختی لەوە كردەوە، بازرگانیكردن لە تۆوی گوڵەكاندا لە بازرگانیكردن لە نەوت كەمتر نییە. خاوەن نەمامگەیەكی دهۆكیش باسی لەو نادادیە كرد كە لە دابەشكردنی زەویدا بۆ خاوەن نەمامگەكانی ئەو پارێزگایە كراوە. راوێژكارێكی كشتوكاڵیش ئەوە دەخاتەڕوو لە جیاتی هاوردەكردنی ئەو هەموو نەمام و دار و گوڵە سرووشتیانە لە دەرەوە، دەكرێت لە نێوخۆدا وەبەرهێنانی تێدا بكرێت ئەو راوێژكارە دەڵێت "لە مەسیف تاوەكو حاجی ئۆمەران باشترین شوێنە بۆ بەرهمێنانی نەمام و دار". لایەنێكی دیكەی بەرنامەكە باسكردنی ئەو جۆرە دارانە بوو كە هاوردەكرنیان بەپێی یاسا قەدەخەیە وەك داری خورما، زەیتوون، واشنتۆنیا و مزرەمەنییەكان، بەڵام بەشێوەیەكی بەرچاو هاوردە دەكرێن، لەگەڵ ئەوەشدا نوێنەرەكەی وەزارەتی كشتوكاڵ جەختی لەوە كردوە، كە ئەوان رێگەیان بەهاوردەكردنی ئەو جۆرە دارانە نەداوە.
پیاوی گوڵ
وەك خۆی دەڵێت لەتەلەفیزیۆنەوە قوتابخانەی دیوە یەك رۆژ نەیخوێندوە، بەڵام بەقەدەر دوو دكتۆر لەگوڵ دەزانێ، رۆژانە لەگەڵ رەگی گوڵەكان قسە دەكات رەنج سەنگاوی بە پیاوی گوڵەكە لە بەرنامەكەدا دەیناسێنێ، ئەو كە بازرگان و وەبەرهێنەری بواری گوڵە، خەفت بۆ ئەوەش دەخوات، لە هەرێمی كوردستاندا وەبەرهێنان و كاركردن لە گوڵی سروشتیدا زۆر كەمە، هەر بۆیە تەنیا لە رۆژی خۆشەویسی 14ی مانگی دووی ئەمساڵ، 9 ملیۆن دۆلار كوردستان چووتە ئەفەریقا بۆ كڕینی گۆڵ. "گەر هاوكاریم بكرێت دەتوانم لە ماوەی سێ ساڵدا بەشی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست گوڵ بەرهەمبهێنم" ئەوە قسەیەكی دیكەی سدقی ئیبراهیم لەبەرنامەكەدا، هاوكات جەخت لەوە دەكاتەوە، ئەگەر 100 هەزار مەتر زەوی كوردستان، بكرێتە گوڵەباخ ئەوا پێداویستی هەموو عێراق لە گوڵەباخ دابیندەكەن، ئەو گوتیشی "باشترین خاك و كەشوهەوامان بۆ بەرهەمهێنانی گوڵ هەیە".
سدقی ئیبراهیم ئەوەش دەخاتەڕوو، هیچ وڵاتێك نییە بتوانێ هەموو جۆری گوڵەكان بەرهەمبهێنێ، دەشڵێت "هۆڵەندا كە بەناوبانگە بە گوڵ هەموو گوڵەكان بەرهەمناهێنێ".
باشترین جۆری بازرگانییە
سدقی ئیبراهیم، كە خاوەنی كۆمپانیایەكی گوڵ و نەمام بوو ئاماژەی بەوەدا ئیشكردن لە كاری گوڵدا باشترین جۆری بازرگانییە، سدقی ئیبراهیم شانازی بەوەش دەكات كە كورد یەكەم نەتەوە بووە لە ئەشكەوتی شانەدەر بەبێ هیچ ترسێك وەك جۆرە خۆراكێك گوڵی خواردوە ئەمەش وەك ئەو گوتی "بەڵگەی ئەوەیە لەكۆنەوە باوانمان مامەڵەیان لەگەڵ گوڵ كردوە".
سدقی ئیبراهیم جەختی لەوە كردوە بەرهەمهێنانی گوڵ هێندە كارێكی قورس نییە تاوەكو نەتوانین ببینە وڵاتێك بۆ بەرهەمهێنی گوڵ ئەو گوتی "ئێستا لە بەرهمهێنانی گۆڵدا ئەفریقا وەك هۆڵەندا بەناوبانگ بووە، بۆیە دەكرێت ئێمەش ئەو هەنگاوە بنێن، لانی كەم دەتوانین بەشی وڵاتی خۆمان بەرهەمان هەبێت لەكاتێكدا لە هیچمان كەم نییە خاك و ئاویش بەشی ئەوەمان هەیە، كەبتوانین ببینە بەرهەمهێنەری گوڵ. پیاوی گوڵ، ئەوەشی ئاشكرا كرد وەبەرهێنانیان لە گوڵێكی شاخدا كردوە ناویان ناوە (گوڵی زەنگوڵ) "ئەو گوڵە40 رۆژ لە ئاودا دەمێنێتەوە". بەپێی لێكدانەوەكانی سدقی ئیبراهیم، مرۆڤ چاوی بە گوڵ بكەوێت دڵی پێدەكەنێ، ئەو بەوەش دڵخۆشە كە دەستەی وەبەرهێنان هاوكارێكی باشن بۆ ئەوەی سەرمایەداران لەو كەرتەدا وەبەرهێنان بكەن. لە كۆتایی قسەكانی سدقی ئیبراهیم ئومێدی خواست، وەبەرهێنان لەبواری گوڵ زۆر بكرێت هەروەك گوتی "ئەگەر ئەوە كرا بەدڵنیاییەوە نرخیشی زۆر هەرزان دەبێت"
ساڵی 22 ملیۆن دۆلار بۆ كڕینی نەمام و دار
هەڵكەوت دووكانی، بەڕێوەبەری گشتیی باخداری و دارستان و پاوان لە وەزارەتی كشتوكاڵ وەك میوانێكی بەرنامەكە دەستخۆشی لە هەڵبژاردنی مژاری بەرنامەكە كرد و وەك پرسێكی هەستیار پێناسەی كرد، چونكە وەك دەڵێت "ساڵی 22 ملیۆن دۆلاری كوردستان دەچێتە درەوە بۆ كڕینی نەمام و داری جوانكاری، ئەو ژمارەیەش لەوەوە هاتووە لە پێنج ساڵدا 56 ملیۆن نەمام و داری زینەمان هاوردەی هەرێمی كوردستان كردوە".
هەڵكەوت دووكانی جەخت لەوە دەكاتەوە، پسپۆڕی گوڵ و داری زینە هیچی لە پسپۆڕی پزیشكی كەمتر نییە وەك ئەو بوارە گرنگە، ئەوەشی روونكردەوەكە لە چەند ناوچەیەكی كوردستان بەرهەمهێنانی گوڵ دەستیپێكردوە. ئەو بەڕێوەبەرە گشتییە ئەوەش ناشارێتەوە لەو 30 نەمامگەی وەزارەتی كشتوكاڵ هەیەتی، نەیاتوانیوە وەكو پێویست سوودی لێببینن ئەو گوتی "30 نەمامگەی حكومی هەیە ناتوانین بیاندەینە كرێ، ناشتوانین وەكو پێویست كاریان تێدا بكەین ئەمەش پەیوەندی بە كەمی مووچە و خانەنشین بوونی بەشێك لە فەرمانبەرانەوە هەیە، جگەلەوە لە بۆنە‌و پشووەكاندا ناتوانین ئاگامان لە نەمامگە حكومییەكان بێت، چونکە فەرمانبەر مافی وەرگرتنی پشووی هەیە". لەگەڵ هەموو ئەو گرفتانەشدا هەڵكەوت دووكانی ئەوەی خستەڕوو، 50 دۆنم زەوییان لە كەسنەزانی نزیك هەولێر كردوە بە زیتوون لە سەر‌وچاوە و دهۆكیش بە هەمان شێوە پڕۆژەی هاوشێوەی ئەوەیان هەیە، ئەو گوتیشی "20هەزار نەمامی زەیتوان لە دۆڵپەی نزیك هەولێر دەچێنین تاوەكو ئێستا 11 هەزاریمان چاندوە".
وەبەرهێنانی كشتوكاڵی 2% بۆ 10% بەرز بووەتەوە
نوێنەرەكەی وەزارەتی كشتوكاڵ ئەوەشی ئاشكرا كرد، وەبەرهێنانی بواری كشتوكاڵی لە 2% بۆ 10% بەرز بووەتەوە، ئەوەشی بە هەنگاوێكی گەورە پێناسە كرد و گووتیشی "ئێمە وەك وەزارەت دەخوازین وەبەرهێنان لە كەرتی كشتوكاڵ زۆر بێت، دەرگامان بۆ هەموو ئەوانە ئاوەڵایە كە وەبەرهێنان لە بوارێكی كشتوكاڵی دەكەن.
هەندێ داری وەك مزەرەمنییەكان، زەیتوون، خورما و واشنتۆنیا هاوردەكردنیان قەدەخەیە، بەڵام لە بازاڕەكانی هەرێمی كوردستاندا بەشێوەیەكی بەرچاو بوونیان هەیە، ئەگەر تێبینی بكەیبن لە بەشێكی شەقامەكان داری واشنتۆنیا وەك دارێكی جوانكاری روونراون، بەڵام هەڵكەوت دووكانی رەتی دەكاتەوە، ئەوان مۆڵەتی هاوردەكردنی ئەو جۆرە دارانە بدەن كە هاوردەكردنیان بەپێی یاسا قەدەخەیە و دەشڵێت "ئەو دارە قەدەخەكراوانە جا داری خورمایە و زەیتوون و واشنتۆنیا یە یاخوود مزرەمەنییەكانە بەهیچ جۆرێك ئێمە مۆڵەتی هاوردەكردنیمان نەداوە". لەبارەی هۆكاری قەدەخەكردنیان نوێنەرەكەی وەزارەتی كشتوكاڵ ئەوەی روونكردەوە، "بەهۆكاری ئەوە دەبنە هۆی گواستنەوەی نەخۆشی هاوردەكردنیان بەپێی یاساكانی عێراق قەدەخە كراوە".
لە كۆتایی قسەكانی هەڵكەوت دووكانی ئەوەی خستەڕوو هەر كەسێك لە بوار گوڵ و نەمام و داری جوانكاری كار بكات، هەموو جۆرە ئاسنكارییەكی بۆ دەكەن و گوتیشی "با سەرمایەداران ئەوە بزانن ملیۆنێك دۆلار لەم كەرتدا خەرج بكەن، سێ ملیۆن دۆلار وەردەگرنەوە، داوا لە خاوەن نەمامگەكانیش دەكەن، بۆ فراوانكردنی كارەكانیان چاوەڕێی هیچ لایەك نەكەن خۆیان زەوی بكڕن".
گوڵێك لە قەبارەی دەموچاوی مرۆڤ گەورەتر
"گوڵێكمان بۆ سلێمانی هێناوە لە قەبارەی دەموچاوی مرۆڤ گەورەترە". دانا عەبدولقادر، خاوەنی نەمامگە لە سلێمانی بەو جۆرە دەستی بەقسەكانی كرد و گوتی "بازرگانی تۆوی گوڵ لە بازرگانی نەوت كەمتر نییە، ئەم كەرتە هیچی كەمتر نییە لە نەوت، بەڵام رێكخستنێكی باشی دەوێت". گرفتی هەرە گەورەی خاوەن نەمامگەكان نەبوونی زەوی پێویستە بۆ فراوانكردنی كارەكانیان دانا عەبدولقادر لەوبارەیەوە دەڵێت "ئەگەر حكومەت بودجەی نییە خۆ زەوی هەیە پێمان بدات و بیكەینە نەمامگە". گواستنەوەی نەخۆشی لە رێگای رووكی هاوردە یەكێكە لە گرفتەكانی خاوەن نەمامگەكان ئەو خاوەن نەمامگەیەی سلێمانی ئەوە ناشارێتەوە كە زۆرجا لە رێگای رووەكی هاوردە نەخۆشی كشتوكاڵی بۆ هەرێمی كوردستان گواستراوەتەوە، ئەو دەڵێت "لە ئێران و سووریاوە نەخۆشی رووكمان لە رێگای گڵەوە بۆ دێت، بۆیە دەبێت وردبینی لەوبارەیەوە باشتر بكرێت".
بەپێتی و زۆری خاكی هەرێمی كوردستان بۆ بەرهەمهێنانی گوڵ و نەمام و داری جوانكاری شتێكی شاراوە نییە، لەوبارەیەوە دانا عەبدولقادر بەنموونە باسی وڵاتی هۆڵەندا دەكات، كە بەناوبانگە بەگوڵ، لەكاتێكدا خاكی كەم، "بەڵام ئێمە لە كوردستان خاكی بەكارنەهاتوومان زۆرە، بۆیە دەكرێت بۆ بەرهمهێنانی گوڵ لە هۆڵەندا باشتر بین". خاوەن نەمامگەكان بەپێی توانای خۆیان هەوڵی ئەوە دەدەن كە نوێگەری لە ئیشوكارەكانیاندا بكەن، دانا عەبدولقادر یش وەك خاوەن نەمامگەیەك هەوڵێكی لەو جۆرەی هەبووە ئەو دەڵێت "بەرهەمهێنانمان لە گوڵی نازنازی كێویدا كردوە، جگەلەوە لە 2014دا 65 رەنگی جیاوازی گوڵمان هێنا وەبەرهێنانمان تێدا كرد".
زەوی بۆ نەمامگە دابەشكراوە كراوەتە قومارخانە
كاروان مەجید، خاوەنی نەمامگە لە دهۆك وەك یەكێك لە میوانەكانی بەرنامەكە باسی لەوە كرد، لە سنووری دهۆك 80 پارچە زەوی دراوەتە ئەندازیارانی كشتوكاڵی تاوەكو بیكەنە نەمامگە و وەبەرهێنان لەو بوارەدا بكەن، بەڵام زۆرینەی ئەوانە فرۆشراونەتەوە و وەكو پێویست سوودیان لێنەبینراوە، كاروان مەجید دەڵێت "لە دهۆك نزیكەی 10 نەمامگەی فیعلی ماوەتەوە، ئەوانی دیكە بوونەتە باخی تایبەتی تەنانەت پێشتر نەمامگە هەبووە كرابووە قومارخانە".
ئەو خاوەن نەمامگەیە ئەوەش دەخاتەڕوو، 60% نەمامگەكانی دهۆك لە دەرەوە گوڵ و نەمام دەهێنن ئەو گوتی "من وەك خۆم 30% نەمامگەكەم بەرهەمی خۆمە ئەوانی دیكە هاوردەیە نەمامگەكانی دیكەش هەر بەو جۆرن".
ئەو خاوەن نەمامگەیە داواكارە حكومەت زەوییان بۆ دابین بكات، تاوەكو پەرەی باشتر بەكارەكایان بدەن. كاروان مەجید دەشڵێت "بەداخەوە هیچ جۆرە هاوكارییەك بۆ خاوەن نەمامگەكان نییە.
تەنانەت كە گوڵیش هاوردە دەكەین پارەیەكی زۆری گومرگمان لێوەردەگرن، خەرجی بارێك گوڵ كە لە توركیاوە كە دێت نزیكی 5 هەزار دۆلارە، ئەوە وادەكات نرخی گوڵی سروشتی گران بێت".
لە كۆتایی قسەكانی خاوەن نەمامگەكەی دهۆك داوا دەكات بۆ رێگریكردن لە هەموو پارەیەی دەچێتە دەرەوە بۆ كڕینی گوڵ و نەمام، حكومەت هاوكاری خاوەن نەمامگە نێوخۆییەكان بكات.
40% خەڵك لە لە كڕین و گوڵ و نەمام دەخەڵەتێنرێن
زەردەشت عەبدولوەهاب كە وەك راوێژكارێكی بواری كشتوكاڵ لەبەرنامەكەدا بەشداربوو، باسی لەوە كرد 40% خەڵك لە كڕین و گوڵ و نەمام دەخەڵەتێنرێ، ئەو گوتی "بەنموونە جۆرە دارێك یاخوود نەمامێك بە خەڵكی دەفرۆشرێ كە بۆ ژینگە كوردستان بەكەڵكە نایەت".
زەردەشت عەبدولوەهاب جەختی لەوە كردوە، كە ساڵانە پارەیەكی زۆری خەڵكی دەچێتە دەرەوە بۆ كڕینی نەمام و داری جوانكاری لەكاتێكدا ئەو شوێنانەی لە دەرەوە داریان لێدەكڕین ناوچەی چیاین، زەردەشت عەبدولوەهاب دەڵێت "دەتوانین خۆشمان ئەو نەمام و دارانە بەرهەمبهێنین، چونكە ناوچەی دەشت و چیایشیمان زۆرە كە بەكارنەهاتووە، هەر بەنموونە لە مەسیف تاوەكو حاجی ئۆمەران باشترین شوێنە بۆ بەرهمێنانی نەمام و دار، بەراستی ناوچە چیاییەكانمان بۆ بەرهمهێنانی دار و گوڵ وەك زێڕە، ئێمە زەوی و ئاو هەوا و تەنانەت گەرماكەشمان بەسوود بۆ بەرهمهێنانی دار و گوڵ".
زەردەشت عەبدولوەهاب لە خەمی ئەوەشدایە ئەو دار و نەمامانەی كە دێت لە سنوورەكانەوە، ستافی شارەزا لێنییە تاوەكو پشكنینی تەواویان بۆ بكات، ئەو دەڵێت "هەموو جۆرە رووكێك دەكرێ نەخۆشی بگوازێتەوە".
گرفتێكی دیكە كە زەردەشت عەبدولوەهاب باسی كرد، وشكبوونی بەشێك لە داری خاباتەكانە بەهۆی كەم ئاوی ئەو دەڵێت "بەهۆی كەمی ئاو بەشێك لە داری خاباتەكان دەمرن، كەس نییە بەدواداچوون بۆ ئەو پرسە گرنگە بكات".
بەپێچەوانەی بەڕێوەبەرە گشتییەكەی وەزارت، زەردەشت عەبدولوەهاب لەو بڕوایەدایە داری زەیتوون و واشنتۆنیا بە رەزامەندی وەزارەتی كشتوكاڵ هاوردە دەكرێن. شارەزاكەی بواری كشتوكاڵ دەشپرسێ لە چوونە دەرەوەی ئەو هەموو پارەیە، بۆ كڕینی نەمام و گوڵی سروشتی رۆڵی وەزارەتی كشتوكاڵ چییە؟ ئەو داوا لە وەبەرهێنەرانییش دەكات، رووبكەنە بەرهەمهێنانی روەك و گوڵ، چونكە لەوە دڵنیایە قازانجێكی زۆر دەكەن. زەردەشت عەبدولوەهاب دەڵێت "كشتوكاڵكردن هەر گەنم و جۆ، خەیار و تەماتە نییە، رووكی جوان و گوڵیشە، ئەگەر دەڵێن كێشەی كەم ئاوی هەیە خۆ دەكرێت، لە نزیك ئاوی زێیەكان پڕۆژەی بەخێوكردن رووك و گوڵ بكرێت".
ئەم بەرنامەیە شەوی 23-03-2025 پێشكەش كراو میوانە سەركییەكانیش پێكهاتبوون لە
- هەڵكەوت دووكانی، بەڕێوەبەری گشتیی باخداری و دارستان و پاوان لە وەزارەتی كشتوكاڵ
- سدقی ئیبراهیم، خاوەنی كۆمپانیایەكی گوڵ و نەمام
- كاروان مەجید، خاوەنی نەمامگە لە دهۆك
- زەردەشت عەبدولوەهاب، راوێژكاری كشتوكاڵی و هەڵگری بڕوانامەی ماستەر لەبواری نەخۆشییەكانی رووك
- دانا عەبدولقادر، خاوەنی نەمامگە لە سلێمانی
به‌شی بكه لە
