رێبوار تاڵەبانی: راکان جبووری 4.5 ملیار دیناری بۆ خواردن داناوە

رێبوار تاڵەبانی لەکاتی بەشدارییکردنی لە بوڵتەنی کاژێر 11:00ی ئەمڕۆ چوارشەممە 19-6-2019 راگەیاند: "راکان سەعید بە ئارەزووی خۆی بودجەی کەرکووک تەخشان و پەخشان دەکات، چوار ملیار و نیوی بۆ میوانداری و خواردن داناوە، هەروەها 200 ملیار دیناری بۆ پڕۆژەی ئاوی پردێ داناوە، بەڵام پڕۆژەکەی بۆ شارۆچکەکە نییە، بەڵکو بۆ گواستنەوەی ئاوە بۆ گەڕەکەکانی حەویجە و ریاز  و رەشاد".

رێبوار تاڵەبانی: بەداخەوە دیارە تازە ئەنجوومەنی وەزیران بە خەبەر دێت دوای دوو ساڵ لە رووداوەکانی 16ی ئۆکتۆبەر، ئێستا دەزانن بارودۆخی کەرکووک نادەستووری و نایاساییە. ئێستاش هەرباشە بە خەبەرهاتوون، کارێکی باشە لەبری ئەوەی بێن کێشەکان چارەسەر بکەن لە رووی ئەمنی و سەربازی و ئیداری و قانوونی و دەستووری، دەبوایە پێش ئەو هەنگاوە ئەو کارە کرابووایە، چونکە ئەو بارودۆخەی کەرکووکی پێیدا تێپەڕدەبێت، بارودۆخێکی زۆر نائاسایی و نایاسایی و نادەستوورییە، لە یاسادا هاتووە ئەوەی لەسەر پووچ بونیاد نرابێت پووچە، هەر شتێک روودەدات لە ماوەی ئەو دوو ساڵەی پێیدا تێپەڕبووە لە دوای 16ی ئۆکتۆبەر هەمووی نایاساییە، هەموو ئەو خەڵکەشی بەشداربوون لەو نایاساییە رووبەڕووی بەرپرسیاریێتی یاسایی دەبنەوە، ئەوەیان لەبیر نەچێت یاسا و دەستوور ماوە کەس رەتی نەکردووەتەوە.

ئێستاش کەوتوونەتە سەر پرۆژەکان، حکومەتی عێراق دوو ترلیۆن دۆلاری کەرکووک قەرزدارە، لە ساڵی 2014 وە تاوەکو 16ی ئۆکتۆبەری 2017، نازانم لەبری ئەوەی بیر لەوە بکەنەوە ئەو دوو ترلیۆنەیان نەقل کردبا بۆ ئەو پرۆژانەی کە ئەنجوومەنی پارێزگا پەسندیکردووە و بیاندات بە بەڵێندەرەکان.

ئێمە پێشووتر لە ئەنجوومەنی پارێزگا پرۆژەکانیشمان پەسندکردووە، جەنابی پارێزگار و وەزارەتی پلاندانانیش ئاگای لێیەتی، ئێستاش هاتوون بە پەلە پەل، راکان جبووری، پارێزگاری سەپێندراو پێنج نووسراوی کردووە، ئەنجوومەنی پارێزگا تۆمەتبار دەکات و دەڵێت کۆنابێتەوە و سەرۆکی ئەنجوومەنی نییە و جێگری سەرۆکی ئەنجوومەنی نییە، بۆ لەخۆی پرسیار ناکات بۆچی سەرۆک و جێگری نییە، ناویشی لێناوە سەپاندنی یاسا و ئەمن.

ئێستا لە کەرکووک نە قانوون هەیە نە ئەمن هەیە، جا ئەگەر قانوون و ئەمن نەبێت، نازانم چ پرۆژەیەک پێشکەشی هاووڵاتی دەکرێت و کێ چاودێری دەکات؟

رێبوار تاڵەبانی: لە دوای 16ی ئۆکتۆبەر بارودۆخێکی نادەستووری و نایاسایی لە کەرکووک هەیە، راکان سەعید جبووری هاتووە چ ئەو بڕیارانەی ئەنجوومەنی سەرکردایەتی حیزبی بەعس دەریکردبوون بۆ گۆڕینی دیموگرافی شاری کەرکووک و ئاوارەکردنی خەڵکی رەسەنی شاری کەرکووک لە کورد و تورکمان و هەندێک لە عەرەبەکان، دووبارە گواستنەوەی عەرەبە هاوردەکانی باشوور و ناوەڕاستی عێراق، کە ئێستا ئەوە گۆڕاوە بە داخەوە ئێستا هاوردەی تازە هاتووە، ئەو هاوردانە ئاوارەکانی تکریت و دیالەو موسڵ و پشتێنەی بەغدان، کە لە ناوچە شیعەکان دەریانکردوون و لێناگەڕێن بگەڕێنەوە، جورف سەخەریش یەکێکە لە نموونەکان.

ئەوانە هەر هەموویان لە کەرکووک کۆبوونەتەوە، تاوەکو ئێمە لەوێ بووین زیاتر لە 600 هەزار کەس دەبوون، کە ئەمانە نابێت ناسنامە و فۆرمی خۆراکی کەرکووکیان پێبدرێت، چونکە بارودۆخی کەرکووک لە رووی دیموگرافییەوە گۆڕاوە لە دوای ساڵی 1968، ئەمەش یەکەم بەندەکانی ماددەی 140ـە کە دەڵێ ئاساییکردنە، بەڵام راکان سەعید جبووری ئێستا هاتووە ناوی ئەوانە تۆمار دەکات بەسەر شاری کەرکووک بۆ ئەوەی رێژەی عەرەب زیاد بکات لەو شارەو جارێکی دیکە پرۆسەی تەعریب دەستپێبکات.

جا ئەوەی سەدام حوسێن لە 35 ساڵ کردی 200 هەزار کەس بوو، بەڵام ئێستا 600 هەزارە، ئەگەر بەراوردی بکەین لەم دوو ساڵە لەدوای 16ی ئۆکتۆبەرەوە سێ ئەوەندەی سەدام تەعریبی ئەنجام داوە.

رێبوار تاڵەبانی: رێزی تایبەتمان هەیە بۆ جەنابی دکتۆر عادل عەبدولمەهدی، بە تایبەتی خۆی حەزدەکات بارودۆخی کەرکووک و عێراقیش ئاسایی بکاتەوە، نەوەک تەنیا کەرکووک. چەند پارێزگایەکی سوننە نشینیشمان هەیە ئەوانیش لێقەوماون و ئاوارەبوونە و سەقامگیری نە ئەمنی و نە سیاسییان ماوە.

عادل عەبدولمەهدی بە هەموو هێز و توانایەوە دەیەوێت بارودۆخی عێراق ئارام بکاتەوە، بەڵام بە داخەوە چونکە رەوتێکی تائیفی مەزهەبی، نەفسیەتێکی دژ بە سوننە و کورد هەیە لەناو پەرلەمان و هەموو دامودەزگاکانی حکومەتی عێراقی، نایانەوێت بارودۆخی عێراق بەرەو ئاقارێکی ئارامی بچێت، بەڵکو دەیانەوێت عێراق بگەڕێننەوە چوارگۆشەی سفر، حیزبی بەعس چۆن پێی تێپەڕبوو چۆن جەنگی ئێران و کوێتی کرد، ئێستا بە جۆرێکی دیکەی لێهاتووە و عێراقیان شڵەژاندووە بۆ ئەوەی بتوانن تەخشان و پەخشان بەو بەرژەوەندیانە بکەن کە لەناو عێراقدا هەیە، بە بەرژەوەندی ئابووری و سیاسی و دەوڵەتی.

رێبوار تاڵەبانی: هەموو پرۆژەکانم لەلایەن وەزیری پلاندانانەوە پێگەیشتووە، لەگەڵ وەزیری پلاندانان کۆبوونەوەم کردووە، بەپێی بڕیاری 199ی ئەنجوومەنی وەزیران رێگە نادات بە شەش ئەندامی کورد و چوار عەرەب و چوار تورکمانی ئەنجوومەنی پارێزگا لە بری 40 کەس بڕیار بدەن بۆ پەسندکردنی بودجەی 2019، ئەمە پێچەوانەی بڕیاری ژمارەی 199ی ئەنجوومەنی وەزیرانە. 

ئەمەش دوای ئەوەی راکان سەعید پارێزگاری سەپێندراوە پێنج نووسراوی ناردووە، جیا لەوەش حەوت واژۆی دیکەش هەیە هی تورکمان، ئەوانیش کاتی خۆی ناردوویانە بۆ ئەوەی ئەو پرۆژەیە پەسند بکرێت.

دیارە بەرژەوەندییەک هەیە لەنێوانی پارێزگار و هەندێک لەو ئەندامانەی ئەنجوومەن، بە داخەوە تووشی کێشە بوونە، چونکە لە کۆتاییدا ئەمە بە یاسا رووبەڕووی زۆر کێشە دەبنەوە بەبێ ئەنجوومەنی پارێزگا کە 41 کەسن، ئەوان چۆن بڕیار دەدەن؟

لەگەڵ ئەوەش ئێمە بە بڕی دوو ترلیۆن پرۆژەمان هەیە لە ساڵی 2014 وە تاوەکو 16ی ئۆکتۆبەری 2017، لە جیاتی ئەوەی پرۆژەی تازە بکەنە بەرچاوی راکان و ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق.. ئەم پەیامەم بۆ ئەوانیشە بۆ جەنابی وەزیری پلاندانان و وەزیری شارەوانییە، کە دوو ترلیۆنەکەمان بۆ تەحویل بکەن، بۆ ئەو پرۆژانەی ئێمە پەسندمان کردووە نەوەک ئەو پرۆژانەی راکان سەعید جبووری کە هاتووە چوار ملیار و نیوی نووسیوە زیافە، نەمبینیوە لە هیچ پرۆژەیەک چوار ملیار و نیو بۆ خواردن بێت، پرۆژەیەکی دیکەی داناوەو ناوی ناوە دەرمان، ئەمە دەبێت وەزارەتی تەندروستی بیدات، نووسراوێکی دیکەی کردووە بۆ وەزارەتی ناوخۆ بە قەبارەی شەش ترلیۆن، وەزارەتی ناوخۆ خۆی پرۆژەی هەیە چ پێویست دەکات بچم پارەی ئەنجوومەنی پارێزگا لە پرۆژەی وەزارەتی ناوخۆ خەرج بکەم.

ئەگەر سەیری پرۆژەکانی دیکەشی بکەی، دەبینی 200 ملیاری داناوە بۆ پرۆژەی ئاوی ئاڵتوون کۆپری، کێ ئیزنی پێداوی نیوەی میزانییەی پترۆ دۆلار کە 400 ملیارە 200ی بداتە پرۆژەی ئاوی ئاڵتوون کۆپری؟ ئەویش لەبەر خاتری حەسەن و حوسێن نییە، بەڵکو لەبەر خاتری خێزانەکەیەتی، دوای ئەوەش دەیەوێت بۆ عەرەب ئاو بگوازێتەوە، بۆ گەڕەکەکانی حەویجەو زاب و رەشاد، دەیەوێت ناوچە عەرەبییەکان ئاوەدان بکاتەوە، بەڵام پێچەوانەی ئەوە بۆ گەڕەکە کوردنشینەکان کە 35 ساڵە سەدام حوسێن بێبەشی کردوون لە هەموو جۆرە پرۆژەکانی وەکو پەروەردە، تەندروستی، کارەبا و تاد.. نزیکەی 60-70% پرۆژەکانی بۆ گەڕەکە عەرەب نیشنەکان داناوە و 30% بۆ گەڕەکە کوردنشینەکانە، ئەویش پرۆژە نییە بەڵکو چاککردنەوەیە، چاککردنەوەی قوتابخانە و فەرمانگە، ئەویش پێویست بەوە ناکات ملیاری بۆ دابنێیت.

رێبوار تاڵەبانی: ئەمە یەکێکە لە کێشەکان کە حکومەتی عێراق و دادگا بە داخەوە، هەندێک لە دادگایەکان کەوتوونەتە ژێر فشاری سیاسی، شتێک لای راکان سەعیدەوە بێت بۆی دادەپۆشن، بە چەند کاژێرێک کۆتایی بە کەیسەکەی دەهێنن، بەڵام ئەگەر ئەو کێشەی رووبەڕووی کوردێک ببێت یان یەکێکی رەسەنی کەرکووک بێت، 101 مەلەف و کەیسی بۆ دروستدەکەن... بەڵی تاوەکو ئێستا سێ بۆ چوار جار فەرمانی دەستگیرکردنی بۆ دەرچووە، بەڵام لە دادگای کەرکووک و لە بەغدا بۆی دادەپۆشن، جاری وا هەیە خۆی هاوئاهەنگی دەکات لەگەڵ ئەو کوتلە عەرەبییە شۆڤێنیانەی لە پەرلەمانن، بە تەنسیق لەگەڵ چەند وەزیرێک و چەند دادوەرێک بە داخەوە کە بەلاڕێدا چوونە، ئەو کەیسانەی بۆ دادەخەن.

گەورەترین تۆمەتیش لەسەر راکان ئەوەیە کە تاوەکو ئێستا بۆچی نەبووەتە ئەندامی پەرلەمانی عێراق؟ ئەی دەنگی ئەو خەڵکانەی پێیدراوە؟ ئەی ئەو پەرلەمانە لەکوێ خەوتووە؟ بۆچی نایێت سزای ئەو ئەندامەی بدات کە ساڵێکە دەوام ناکات؟ چۆن دەبێت دەسەڵاتی و پارێزبەندی ئەو وەکو پارێزبەندی پەرلەمانتارێک بێت کە لەیەکەم رۆژەوە لە پەرلەمانی عێراق دەوام دەکات و خزمەت پێشکەش بە عێراقییەکان دەکات. ئەویش بۆخۆی دانیشتووە و پرۆژەیەکی زۆری دەستکەوتووە تەخشان و پەخشانی پێبکات بەبێ چاودێری ئەنجوومەنی پارێزگای کەرکووک.

پێداچوونەوە؛ راوچی حەسەن