نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان ئاماژەی بەوە کرد، "دەستوورمان بۆ ئەوەیە یاسا سەروەر بکەین لە کوردستان و هاووڵاتییان پارێزراوبن"، گوتیشی، "دەست بە هەنگاوی کرداری دەکەین بۆ نووسینەوەی دەستووری کوردستان".

 

هەر لەسەر پرسی دەستووری هەرێمی کوردستان، نێچیرڤان بارزانی باسی لەوە کرد، "دەستوورێکمان دەوێت هەموو پێکهاتەکانی کوردستان وەکو یەک بپارێزێت"، ئەوەشی خستەڕوو "کە پێکەوەبووین توانیوومانە هەندێک دەستکەوت بەدەستبێنین".

 

سەرۆکی هەرێمی کوردستان ئاماژەی بەوەش کرد، عێراق بە هیچ شێوەیەک "زۆربەی ئەو ماددانەی جێبەجێ نەکردوون کە پەیوەندییان بە مافەکانی هەرێمی کوردستانەوە هەیە"، دەشڵێت "دەستکەوتەکان بە یەکڕیزی بەدەستهاتوون و شانازین بۆ هەموو لایەنەکان نەک یەک لایەن".

 

نێچیرڤان بارزانی داوایکرد کە دەبێت هەموو لایەنەکانی بەشدار لە حکومەتدا هەست بە بەشداریی خۆیان لە بڕیارداندا بکەن، راشیگەیاند "نابێت لەکاتی کێشەکاندا هیچ لایەنێک خۆی بە بەشدار نەزانێت و تەنیا لەکاتی دەستکەوتەکاندا خۆی بە بەشدار بزانێت".

 

نێچیرڤان بارزانی پێیوایە لە هەرێمی کوردستان خاڵە هاوبەشەکان زۆر زیاترن لە جیاوازییەکان؛ هەروەها باسی لەوەش کرد "نەمانی بیرکردنەوە بۆ پەنابردنە بەر چەک لە کێشە ناوخۆییەکاندا پێشکەوتنێکی زۆر گەورەیە".

 

سەبارەت بە چالاکبوونەوەی داعش، سەرۆکی هەرێمی کوردستان گوتی، لە ناوچەکانی ماددەی 140 داعش "زۆر چالاک بووە"، ئەوەشی خستەڕوو "بەر لەهاتنی داعش ئەزموونێکی زۆر سەرکەوتوومان هەبوو لە خۆبەڕێوەبردن لە دەشتی نەینەوا، ئەوکات پێشمەرگەمان نەنارد بۆ ئەو ناوچەیە، بەڵکو هێزێکمان لە خەڵکی ئەو ناوچەیە دروستکرد".

 

 

پێشەکی دەمەوێت سوپاسی هەموو ئامادەبووانی بەڕێز بکەم، کە بە قسە و بۆچوونەکانی خۆیان ئەم کۆنفرانسەیان دەوڵەمەند کرد. سوپاسی سەرۆکی حکومەت دەکەم، سوپاسی رێواز خان دەکەم. سوپاسێکی تایبەت بۆ جێنین خان کە نوێنەری تایبەتی نەتەوە یەکگرتووەکانە لە عێراق و بە بەشداریکردنی خۆی لەم کۆنفرانسە و مانەوەی لەو ماوە دوورودرێژەدا لەگەڵ ئێمە و لە بەیانییەوە، نیشانەیەکی دیارە بۆ پشتگیری و جیدییەتی پرۆسەی سیاسی لە کوردستان و عێراقیش. زۆر سوپاس.

 

زۆر قسە کرا لەسەر بابەتی یەکڕیزی و دەستوور، بە دڵنیاییەوە هەندێک لەو قسانە پێشتر ئەوەی کە من لە بەیانییەوە بە تەمابووم بیکەم جەنابی سەرۆکی حکومەت کاک مەسرور کردی، رێوازخانیش هەندێکی تەکمیلی کرد، بەڵام ئەوەی من دەوێت بیڵێم لەسەر بابەتی دەستوور. دەستوور ئامرازە بۆ ئامانجێک. ئێمە ئامانجمان لە بابەتی نووسینەوەی دەستوور چییە؟ دەمانەوێت چ ئامانجێک پێکبێنین و چی بکەین لە نووسینەوەی دەستوور؟ 

 

دەستوورمان بۆ ئەوەیە کە ئێمە نیزامی سیاسی هەرێمی کوردستان رێکبخەین، دەستوورمان بۆ ئەوەیە لەم وڵاتە یاسا سەروەر بێت، دەستوورمان بۆ ئەوەیە کە هەموو پێکهاتەکانی کوردستان بە هەر هەموویانەوە هەست بە ئارامی و ئایندەیەکی باشتر بۆ خۆیان و نەوەکانیان بکەن، ئێمە ئامانجمان ئەوەیە. 

 

ئامانجی نووسینەوەی دەستوور ئەوەیە، دەستوور بابەتی هاووڵاتیبوون بپارێزێت کە گرینگترین ئامانجە بە نسبەت نووسینەوەی دەستوور. ئێمە جیاوازی زۆرمان هەیە لەم وڵاتەدا، لە عێراق بەشێوەیەکی گشتی و لە کوردستانیش ئێمە هەمانە، ئەسڵەن ئێمە بەم پێکهاتانەی کە لە کوردستان دەژین ئێمە پێیانناڵێین کەمینە، چونکە جوانیی کوردستان لەو پێکەوەژیانەیە کە هەموومان پێکەوە لەم وڵاتەدا دەژین، جوانیی کوردستان لەمەدایە.

 

من بەبیرتان دێنمەوە ساڵی 2014 ، کە داعش بەرەو هەرێمی کوردستان هات لەو کاتەدا سەرۆکی ئەمریکا قسەیەکی کرد و پشتگیری خۆی دەربڕی بۆ هەرێمی کوردستان و گوتی "پێکەوەژیان هەیە"، ئەو شتەی ئێمە دەبێت بە بەردەوام شانازیی پێکەوەبکەین ئەوەیە کە پێکەوەژیان لەم وڵاتەدا هەیە، جوانیی کوردستان لەوەدایە کە هەموو ئەم نەتەوانەی لە کوردستان دا دەژین ئێمە هەموومان کوردستانین. بە دڵنیاییەوە ئەم دەستوورە پێویستە دڵنیایی بداتە ئەم پێکهاتەکان. 

 

ئەو قسانەی ئەمڕۆ لەم مەجلیسەدا کران بەتایبەتی ئەم پانێڵەی پێش گفتوگۆکەی ئێمە کرا [پانێڵی سێیەم: ماف و ئازادی پێکهاتەکان لە کوردستان] هی ئەو نەتەوانەی کە لە کوردستان دەژین. نیشانەی ئەوەیە کە تاوەکو ئێستا دڵنیانین. بۆیە دەستووری کوردستان دەبێت دڵنیایی بداتە ئەم خەڵکە. دەستووری کوردستان ئەوەی کە رێواز خان باسی کرد فعلەن بە سوپاسەوە لە پەرلەمانی کوردستان دەستیانپێکرد و دوای ئەوە لەگەڵ ئێمەش باسیان کرد و ئێستا زیاتر روونە کە پێویستیمان بەوەیە زیاتر قسە لەسەر ئەو بابەتە بکەین لەگەڵ هێزە سیاسییەکان و کۆمەڵگەی مەدەنی، چونکە دەستوور هەروەکو سەرۆکی حکومەتیش ئەم بەیانییە ئاماژەپێدا و منیش دەمەوێت تەئکیدی لەسەر بکەمەوە، دەستوور بۆ یەک حیزب نییە، دەستوور بۆ یەک نەتەوەش نییە، دەستوور بۆ یەک پێکهاتەش نییە، دەستوور بۆ هەموو ئەو کوردستانیانەیە کە لە هەرێمی کوردستان دەژین. لەبەرئەوە دەبێت رەنگدانەوەی بیرو بۆچوون و گرنگیپێدانی هەموو ئەو پێکهاتانە بێت کە لە هەرێمی کوردستاندا دەژین. ئەمە زۆر زۆر موهیمە. بە دڵنیاییەوە لە سەرۆکایەتیی هەرێمی کوردستان بە هاوکاری لەگەڵ پەرلەمانی کوردستان و سەرۆکایەتیی حکومەتی هەرێمی کوردستان ئێمە دەستپێدەکەین کە هەنگاوی کرداری بۆ نووسینەوەی دەستوور بهاوێژین.

 

بێگومان ئەوەی کاک دکتۆر کاوە ئاماژەی پێدا ئێمە بەشێک لە لایەنەکانمان دیوە و جەولەی ئێمە هێشتا تەواو نەبووە و سەردانی لایەنەکانی دیکەش دەکەین. بەدڵنیاییەوە لەسەر ئەم پرسە زۆر بەجیدی رادەوەستین و دەمانەوێت دەستوورێک بێت بۆ هەرێمی کوردستان و کە جێگەی دڵنیایی و جێگەی ئومێدی هەموو پێکهاتەکانی هەرێمی کوردستان بێت.

 

بابەتی یەکڕیزی کە باسکرا، یەکڕیزی شتێکی زۆر زۆر گرنگە و ئێمە لە مێژووی خۆماندا زۆر قۆناخ کە پێکەوەبووین.. بێگومان وەکو حیزب ئێمە جیاوازیمان زۆرە و جیاوازی حیزبی زۆرە، بەڵام ئێمە دەبێت لەسەر یەکشت رێکبکەوین، پێناسەیەک کە هەموومان کۆبکاتەوە، یەک شت هەموومان کۆبکاتەوە. بۆ نموونە کە شەڕی داعش بوو، پێشمەرگە ئەو شوناسنامەیە بوو کە کوردستانیانی هەموو لە دەوری یەکدی کۆکردەوە و شەڕەفێکی گەورەبوو. کەس لە شەڕی داعش نەیگوت ئەمە یەکێتییە، ئەمە پارتییە، ئەمە گۆڕانە، ئەمە مەسیحییە و ئەمە ئێزدییە. هەموولایەک پێکەوە بەرگرییان لە کوردستان کرد، پێشمەرگە بووە رەمزێک و بووە پێناسی نیشتمانی. 

 

دەبێت ئێمە زیاتر پەرەبەوەبدەین و دەبێت زیاتر هەوڵبدەین کە پێناسەیەک بۆ خۆمان لە هەرێمی کوردستان دروستبکەین کە هەموولایەکمان لەسەری رێکبکەوین، رەنگە دەستوور یەکێک لەو دەرگایانە بێت کە ئێمە هەموومان بتوانین هەم بزانین کە ئەرکمان چییە هەم مافمان چییە. ئەگەر ئەمە هەموولایەک زانیامان ئێمە دەتوانین چەمکی هاووڵاتیبوون لەم وڵاتەدا زیاتر پەرە پێبدەین. 

 

بابەتی ئەو پرەنسیپانەی کە تاوەکو ئێستا هەرێمی کوردستانیان پاراستووە، ئێمە با سەیری ئەم وێستگانە بکەین لە ساڵی 1991ـەوە کە بەرەی کوردستانی دانرا و هەموو هێزەکان بەشداربوون توانیمان دەستکەوتی گەورە بەدەستبهێنین، چونکە پێکەوەبووین. لە وێستگەکانی دیکەی دوای ئەوە لە نووسینەوەی دەستووری عێراق دا پێکەوەبووین، لە شەڕی داعش هەتا ئاستێکی زۆر پێکەوەبووین. لەم کۆتاییانەشدا کە هەندێک شت لە پەرلەمانی عێراق دا کرا، پێکەوەبووین و توانیمان هەندێک دەستکەوت بەدەستبهێنین، بەڵام پرسیارەکە لێرەدا ئەوەیە ئایا ئەرکی یەکڕیزیی ئێمە تەواوبووە؟ یان دەبێت زیاتر پەرەی پێبدەین؟

 

ئێمە دەبێت ئەو راستییە بزانین، ئەوەی کە لە دەستووری عێراقیشدا بۆ هەرێمی کوردستان هاتووە بەڵگەیەکی زۆر گرنگی مێژووییە دوای ساڵی 1970 ، کە ئێمە بەڵگەیەکمان بەدەستەوەیە بەڵگەیەکی مێژوویی، دەستووری عێراق کە لە دوای ساڵی 2003 نووسرا تەنها بەڵگەیەکە کە بەدەستمانەوەیە، بەڵام با هەموومان یەک پرسیار لە خۆمان بکەین، ئەرێ لە ساڵی 2003 تاوەکو ئەمڕۆ بەغدا دەستووری عێراق و مافە دەستوورییەکانی کوردستانی جێبەجێکردووە؟ لە هەموو روویەکەوە. نەیکردووە، ئەبەدەن. 

 

ئێمە لە ساڵی 2003 ئەم دۆخەمان هەبوو، ئەوە نییە بڵێی دوای رووخانی رێژم شتێک زیادبووە، ئێمە ئەم دۆخەمان لە کوردستان هەبووە. بەڵام ئەمڕۆ ئەگەر پرسیار لە هەموو کوردستانیان بکەین و بڵێن ئایا ئێوە لەم وڵاتە دا لە ئایندەی خۆتان دڵنیان؟ من پێموایە هەموو پێکەوە دەڵێن "نەخێر" ، چونکە تاوەکو ئێستاش زۆر بەداخەوە زۆربەی ئەو ماددە دەستووریانەی کە پەیوەندییان بە هەرێمی کوردستانەوە هەیە، جێبەجێی نەکراوە. چۆن ئەم ماددانە جێبەجێدەکرێن؟ چۆن ئەم دەستوورە جێبەجێدەکرێت؟ یەکەم مەرجی جێبەجێکردن و مەرجی ئەوەی کە هەوڵبدرێت ئەوەیە کە دەبێت پێکەوەبین. ئێمە بەم پەرتەوازییە نە دەتوانین یارمەتی خۆمان بدەین نە دەتوانین یارمەتی عێراقیش بدەین. ئەمڕۆ تەحەددیاتی گەورە لەپێش هەرێمی کوردستان هەیە. 

 

ئێمە لەسەر بودجە رێککەوتین. ئەوە جەنابی سەرۆکی حکومەت لێرەیە، جێگری سەرۆکی حکومەتیش تەشریفی لێرەیە. تاوەکو ئێستا هیچی جێبەجێنەکراوە. تاوەکو ئێستا عێراق یەک لەو شتانەیشی کە بە یاساشە بۆ هەرێمی کوردستان جێبەجێی نەکردووە. کەواتە ئێمە ئەو ئەرکانەی لەسەرشانمانە ئەوەیە کە دەبێت پێکەوەبین و یەکڕیزبین. زۆرمان لەپێشماوە کە دەبێت ئێمە بەو یەکڕیزییە لە بەغدا جێبەجێیان بکەین. ئێمە باوەڕمان بە سیستەمی فیدڕالی هەیە، ئێمە باوەڕمان بەوە هەیە کە کێشەکانی ئێمە دەبێت لە چوارچێوەی عێراق دا و بەپێی دەستووری عێراق جێبەجێبکرێت. دەشمانهەوێت ئەو ماددە دەستووریانەی پەیوەندییان بە هەرێمی کوردستانەوە هەیە، دەبێت ئەوانە هەمووی جێبەجێبکرێت. 

 

دەستووری عێراق حەقی بە هەرێمی کوردستان داوە کە دەستووری خۆی هەبێت، ئەو دەستوورەی هەرێمی کوردستان دەیبێت دیسانەوە دەیڵێمەوە دەبێت دەستوورێک بێت ئەو بەهایانەی کە هەمیشە هەرێمی کوردستان شانازیی پێکەوەکردووە بابەتی دیموکراسییەتە، ئازادی رادەربڕینە، ئەو پرەنسیپانەن کە بەڕاستی هەرێمی کوردستانی جیاکردووەتە لە هەمووشوێنەکانی تری عێراق، دەبێت ئەو پرەنسیپانە ئێمە بەردەوام بیانپارێزین. 

 

پێموایە مونا خان باسی ئەوەی کرد وەک ئەوەی هیچ دەستکەوتێک بەدینەهاتووە، دەستکەوتی زۆر گەورە لە سایەی خۆڕاگریی خەڵکی کوردستان، لە خەباتی پێشمەرگە و خوێنی شەهیدانی ئێمە و ماندووبوونیان بەدەستهاتووە و ئەوەی هەیە کەم نییە. بەڵام ئایا هەموو شتێک لەم وڵاتەدا تەواوە و ئێمە هیچ کێشەمان نییە؟ نەخێر کێشەمان هەیە. بەڵام گرنگ ئەوەیە لەپاڵ ئەو کێشانەی لە هەرێمی کوردستاندا هەیە، دەبینین لە هەندێک بواریشدا بەرەوپێشچوونیش هەیە. بەرەوپێشچوون ئەوەیە کە بابەتی ئابووری کێشەی گەورەی ئەم وڵاتەیە. بەڵێ کێشەی دارایی کێشەی گەورەیە لەم وڵاتەدا، بەڵام ئێمە لەگەڵ ئەوەشدا دەبینین لە زۆر قۆناخدا کوردستان پێشکەوتنی گەورەی بەدەستهێناوە لە ئەنجامی ئەو یەکڕیزیی و پێکەوەبوونەوە بەدەستهاتووە. ئەمە شانازیی نییە بۆ یەک حیزب، ئەمە شانازییە بۆ هەموو گەلی کوردستان. ئەگەر پشتیوانی گەلی کوردستان و خۆڕاگریی گەلی کوردستان و تێگەیشتنی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان نەبوایە، ئەستەمبوو هەرێمی کوردستان بتوانێت هەتا ئێستاش بەردەوام بێت. 

 

من یەک شت دەڵێم، هیچ سەرۆک حکومەتێک و هیچ جێگری سەرۆک حکومەتێک لە دونیا لەوە ناخۆشتر نییە کە نەتوانێت بابەتی مووچە و دابینیکردنی مووچە بە تەواوەتی جێبەجێ بکات، بەڵام ئێمە دەبێت بزانین ئەرکی حکومەتی هەرێمی کوردستان ئەرکێکی قورسە. بەڵێ پێشتر هەندێک کێشە هەبووە و ئێستاش هەیە، بەڵام بەڕاستی پێشكەوتنی باشمان بەدەستهێناوە. لە بابەتی نەوت و شەفافییەتدا، لە بابەتی وردبینی نەوتدا و لە بابەتی بودجەدا، ئێمە دەبینین پێشکەوتنی باش بەدەستهاتووە و با ئەم شتانەش بە کەم نەبینین. 

 

دەبێت هەموو ئەو لایەنانەی لە حکومەت دا بەشدارن هەست بە ئەرکی خۆیان بکەن و هەست بەوە بکەن بەشێکین لە پرۆسەی سیاسیی و پرۆسەی بڕیاردان لەم حکومەتەدا. لەبەرئەوە دەتوانن پێکەوە کار بکەن، ناکرێت ئەگەر دەستکەوتێک بەدەستهات هەر لایەنێک بڵێت ئەوە دەستکەوتی ئێمەیە و لەکاتی کە دۆخەکەش باش نییە بڵێن؛ خەتای فڵان حیزب، فڵان کەس و فڵان لایەنە. ئێمە خەڵکەکەمان بەڕاستی لەم درووشمانە تێگەیشتووە و ئەو شتانە دەزانن. دەبێت هەموومان پێکەوە ئەو قۆناخە سەختەی کە لە پێشمانە بەڕێیبکەین، ئێمە ئەو دەستوورە دەنووسینەوە، بەڵام دەبێت ئەو دەستوورە دەستوورێک بێت هەموو لایەنەکان لەسەری کۆکبن. هەروەها دەبێت ئەو یەکڕیزییەش بپارێزین و دەبێت بەردەوام بین لە هەوڵەکانی خۆمان بۆ ئەوەی ئەو دەستکەوتانەی کە هەمانە بە تایبەتی لە دەستووری عێراقدا دەبێت پێکەوە هەوڵی ئەوەبدەین کە جێبەجێبکرێت. 

 

قۆناخێکی زۆر هەستارمان لە پێشە ئەویش بابەتی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراقە، ئەم قۆناخە قۆناخێکی زۆر گرنگە و هەموولایەنەکان خەریکن خۆیان بۆ ئەم هەڵبژاردنە رێکدەخەنەوە، ئێمەش لە هەرێمی کوردستان ئەگەر پەرتەوازە بین و هەریەکەمان بەلایەکدا بڕۆین ناتوانین هیچ دەستکەوتێک بۆ هەرێمی کوردستان و کوردستانیان دەستەبەر بکەین، بەڵام ئەگەر پێکەوەبین بە دڵنیاییەوە دەتوانین ئەم قۆناخە سەختەش بەڕێبکەین. 

 

 

سەرۆکی کەنیسەی کلدانی لە عێراق و جیهان لە "کۆنفرانسی هەرێمی کوردستانی عێراق یەکڕیزی و دەستوور" بەشداریی کرد و سوپاسی سەرۆکی هەرێمی کوردستانی کرد بۆ سەرخستنی سەردانەکەی پاپای ڤاتیکان، هیوای خواست هەولێر و بەغدا سەردانەکە بە "خێر" بقۆزنەوە.

 

کاردیناڵ لویس ساکۆ، سەرۆکی کەنیسەی کلدانی لە عێراق و جیهان گوتی "سوپاسی نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستانی دەکەم بۆ سەرخستنی سەردانەکەی پاپا فرانسیس بۆ هەرێمی کوردستان"، هیوایشی خواست "هەولێر و بەغدا  سەردانەکەی پاپا فرانسیس بە خێر بقۆزنەوە".

 

سەرۆکی کەنیسەی کلدانی لە عێراق و جیهان گوتی "پێویستە سەرکردەکان بە جیددی مامەڵە لەگەڵ وەرچەرخانە راستەقینە و گەورەکان بکەن". هەروەها ئاماژەی بەوەش کرد کە "پێویستە دەستوورێکی مەدەنی هەبێت لەگەڵ دۆخی ئێستا بگونجێت".

 

کاردیناڵ لویس ساکۆ پێیوایە کە "پێویستە خۆمان لەو یاسا کۆنانە رزگاربکەین کە پەیوەندییان بە ئازادی و باری کەسییەوە هەیە"، ئەوەشی خستەڕوو، هەرێمی کوردستان هەموو توانایەکی هەیە بۆ بونیادنانی هەرێمێکی دیموکراسیی خاوەن دەستوور.

 

بە بۆچوونی سەرۆکی کەنیسەی کلدانی لە عێراق و جیهان، پێویستە یاسا و دەستوور لەسەر بنەمای هاووڵاتیبوون و یەکسانی دابڕێژرێت "لە دەوڵەتێکی مەدەنیدا هاووڵاتی دەتوانێت کریستیان، موسڵمان یان هەر ئایینێک هەڵبژێرێت"، تێکەڵکردنی ئایینیش بە سیاسەت بە "شێواندنی ئایین و بەهاکەی" ناودەبات.

 

کاردیناڵ لویس ساکۆ گوتیشی، دەستووری مەدەنی گەرەنتیی یەکگرتوویی و فرەیی دەکات "دیموکراسی نابێت تەنیا رواڵەت بێت، بەڵکو دەبێت گەرەنتیی ئازادی و مافەکانی مرۆڤ بکات".

 

سەرۆکی کەنیسەی کلدانی لە عێراق و جیهان هەروەها سوپاسی هەرێمی کوردستانی کرد بۆ لەخۆگرتنی هەزاران ئاوارە.

 

سەرۆکی ئەنجوومەنی سیاسیی یەکگرتووی ئیسلامیی کوردستان لەمیانی بەشداریکردنی لە "کۆنفرانسی هەرێمی کوردستانی عێراق یەکڕیزی و دەستوور" دەڵێت، ئەوان وای دەبینن کە بابەتی یەکڕیزی ستراتیجیەتێکە، پێویستییەکی نەتەوەیی و نیشتمانی و مرۆیی و ئیسلامییە، "بە هەموو پێوەرێک ئەم یەکڕیزییە دەبێت دروستی بکەین".

 

د. خەلیل ئیبراهیم، سەرۆکی ئەنجوومەنی سیاسیی یەکگرتووی ئیسلامیی کوردستان ئاماژەی بەوەش کرد "تۆ ناتوانیت دەستوورێک دابنێیت ئەگەر یەکڕیزی نەبێت، هەمیشە وا پێویست دەکات دەستوور لە کەشێکی لەبار و گونجاو و سەقامگیری سیاسی بنووسرێتەوە".

 

بە گوتەی سەرۆکی ئەنجوومەنی سیاسیی یەکگرتووی ئیسلامیی کوردستان، ئەو سەقامگیری و کەشە گونجاوە دروست نابێت ئەگەر تەوافوقێکی سیاسی و یەکڕیزی نەبێت، دەشڵێت "ئەو یەکڕیزییەش دەبێت نیەتێکی دروست و پاک هەبێت، دووەم، دەبێت ئیرادەیەکی بەهێز هەبێت بۆ نووسینەوەی دەستوور. سێیەم، دەبێت ئێمە متمانەی خەڵک بگەڕێنینەوە بەو جۆرە حکومڕانییەی ئێستا، کە ئێمە وایدەبینین ئەو حکومڕانییە زۆر کەموکورتی و سەقەتیی تێدایە، دەبێت دان بەوەدا بنێین کە لە زۆر بواردا شکستیهێناوە، تاوەکو ئێستا نەبووەتە حکومەتێکی دامەزراوەی نیشتمانی، خەڵک گلەیی زۆریان هەیە".

 

د. خەلیل ئیبراهیم ئەوەشی خستەڕوو "بۆ ئێمە چەند پرسێک هەن دەبێت ئەو یەکڕیزییە لەسەر ئەو بنچینانە دروست ببن، لەوانە پرسێکی نیشتمانیمان هەیە کە چۆنێتیی دروستکردنی ئەو نیشتمانەیە، پرسێکی نەتەوەییمان هەیە، کە خەون و دیدگای ئەو میللەتە چۆن بەدیبهێنین، پرۆسەیەکی چاکسازیی ریشەییمان هەیە، چۆن بچینە ناو ئەو چاکسازییە بەشێوەیەکی گشتگیر. پرۆژەیەکی گەشەپێدان و گەشەسەندنی ئەو وڵاتەمان هەیە، چۆن دروستی بکەین. دواتر گواستنەوەی دیموکراسیەتی راستەقینە، وەکو فیکر و مومارەسە و رێکار ئەمە چۆن دروست ببێت؟ تاوەکو ئێمە دیدگایەکی ستراتیجی و بەرنامەی کار و سیاسەتێکی هاوبەش بۆ ئەو پرسانە دانەنێین، ناتوانین دەستوورێک دابنێین. دەبێت زەمینە خۆشبکرێت بۆ دەستوور، دواتر هەر ئەو دەستوورە ئەو یەکڕیزییە دەپارێزێت".

 

 

مەلا بەختیار لەبارەی کۆنفرانسی یەکڕیزی و دەستوور لە پەیجی فەرمیی خۆی لە فەیسبووک ئاماژەی بەوە کردووە، بۆ یەکڕیزی و دەستوور، حیزبایەتی و گەندەڵی رێگرن.

 

لەژێر ناونیشانی "یەکڕیزی و دەستوور.. نزیکە بەڵام!"، مەلا بەختیار لە چەند دێڕێکدا باسی لە "کۆنفرانسی هەرێمی کوردستانی عێراق یەکڕیزی و دەستوور" کردووە و دەڵێت "گرنگە.. بەڵام چۆن یەکڕیزیی راستەقینە دێتە دی و دەستووری گەلپەسندیش، چۆن دەنووسرێت".

 

مەلا بەختیار دەڵێت "دوای 30 ساڵ تازە بۆ نووسینی دەستوور گەرم دەبین. خەمناکییەکە ئەوەیە، نەبوونی یەکڕیزی بەربەستی گەورەیە لەبەردەم نووسینی دەستوور.. واتە: هێشتا هەمان هۆکارەکانی نەنووسینی دەستوور کە لەدوای راپەڕینەوە قسەی لێ دەکرێت، بۆ نەنووسینی دەستوور کاریگەرن!"

 

هەر لەبارەی کۆنفرانسەکەوە، مەلا بەختیار ئاماژەی بەوە کردووە "یەکەمینی پانێڵ زیندوو بوو. بەتایبەت دوو ئاراستەی ئیسلامی و مەدەنی، راشکاو قسەیان دەکرد. هیچ بەشدارێکیش نکۆڵیی نەدەکرد کە یەكڕیزی زۆر گرنگە. کەواتە: لەسەر چی وەستاون؟ وەڵامەکەی تاوەکو ئێستا رۆشنە کە دوو هۆکار بەربەستن. یەکەمیان ئەقڵیەتی تەسکی حیزبایەتی - حکومڕانییە. دووەمیشیان گەندەڵییە.. باقی وەسەلام!"

 

 

سکرتێری مەکتەبی سیاسیی پارتی دیموکراتی کوردستان لە پانێڵی یەکەم "یەکڕیزیی سیاسی لە پێناو دەستوور" لە کۆنفرانسی یەکڕیزی و دەستووردا ئاماژەی بەوە دا کە هەموو لایەنەکان رەخنە دەگرن و لە کەسێک دەگەڕێن کە بیکەنە قوربانی بەبێ ئەوەی باسی خۆیان بکەن.

 

فازڵ میرانی، سکرتێری مەکتەبی سیاسیی پارتی دیموکراتی کوردستان گوتی: "یەکێک لە کێشە گەورەکانی ئێمە ئەوەیە هەموومان رەخنە دەگرین و هەموومان لە کەسێک دەگەڕێین کە بیکەینە قوربانی بەبێ ئەوەی باسی خۆمان بکەین. خودایش دەفەرمووێت: 'أتأمرون الناس بالبر وتنسون أنفسکم وأنتم تتلون الکتاب أفلا تعقلون' کە ئەمە باسی پیاوانی ئایین و حیزبەکانە."

 

سکرتێری مەکتەبی سیاسیی پارتی دیموکراتی کوردستان ئاماژەی بەوە دا، دەبێت بگەڕێنەوە بۆ لۆژیکی ئەقڵ و ئەم بێئومێدییە بە کوردبوون یان بە نیشتمانبوون کە بە داخەوە ئەمە زاڵبووە بەسەر پرۆسەی سیاسیدا کە گەورەترین مەترسییە.

 

فازڵ میرانی گوتی: "من دەڵێم دەستوور پێویستە، گرێبەستێکی کۆمەڵایەتییە ماف و ئەرکەکان دەستنیشان دەکات، بۆیە دەستوور پێویستە بۆ هەرێمی کوردستان. ئێمە چ وەکو بژاردە چ وەکو حیزبی سیاسی و چ ئەکادیمی، باسی تیۆری کرا کە مرۆڤێک و زانایەک ئەو تیۆرییە دادەنێت، بەڵام ئەکادیمییەکان پێویستە کۆمەڵگەیەک فەراهەم بکەن ئەو تیۆرییە بە شێوەیەکی راست و دروست جێبەجێ بکەن."

 

لە بەشێکی دیکەی گوتەکانیدا فازڵ میرانی گوتی: "قورئان کتابی خودایە، ئینجیل کتابی خودایە، بە راستی دابەزیون، بەڵام ئەوانەی جێبەجێی دەکەن تاوەکو ئێستا لەو ئەرکەی خۆیاندا سەرکەوتوو نەبوونە، بۆیە بوونەتە کۆمەڵە و ئیجتهادات و گرووپ، لەبری ئەوەی یەکڕیزی پەیدا بکەن ئەو یەکڕیزییەی لە ئاسمانەوە بۆمان هاتووە بەندەکان لە خوارەوە تێکیانداوە. کەواتە خودا بەرپرسیار نییە، قورئان و ئینجیلیش بەرپرسیار نین، بەڵکو ئێمەی مرۆڤ لێی بەرپرسیارین."

 

سکرتێری مەکتەبی سیاسیی پارتی دیموکراتی کوردستان باسی لەوە کرد کە حیزبەکان تووشی هەڵەیەکی گەورە بوون کە دەگەڕێنەوە بۆ مێژوو و تەنیا پیرۆزییەکان و سەرکەوتنەکانی خۆیان بە دروستی نیشان دەدەن و گوتی: "یەکێک زاتی ئەوەی نییە ئەو لاپەڕەیە هەڵداتەوە کە لە کوێ هەڵەمان کردووە بۆ ئەوەی ئەو هەڵەیە دووبارە نەکەینەوە و چاکی بکەینەوە."

 

فازڵ میرانی بە جەختەوە گوتی: "ئێمە دەستوور بۆ حیزبێک و کەسێک دانانێین، بەڵکو دەستوور بۆ گەلێک دادەنێین. بەڵام پێکهاتەی ئەو گەلە ماف و ئەرکەکانیان لەناو ئەو دەستوورەدا هەبێت. دەستووریش نەکەنە گۆڕەپانێک بۆ موزایەداتی سیاسی، بۆ ئەوەی گەلی ئێمە ئەوەی هەیەتی لەوە زیاتر بە کۆڵیدا نەهێنینەوە."

 

 

سەرۆکی کۆمەڵی دادگەریی کوردستان لە "کۆنفرانسی هەرێمی کوردستانی عێراق یەکڕیزی و دەستوور" بەشداریی کرد و رایگەیاند، "لەم ئان و ساتەدا لە هەموو کاتێک زیاتر پێویستیمان بە تەبایی و یەکڕیزییە"، گوتیشی "دەستوور بە بۆچوونی من فاکتەرێکی زۆر کاریگەرە بۆ پەیداکردنی تەبایی، بەڵام ئەگەر بە ریزبەندییەکی لۆژیکی بۆ بابەتەکان بچین، لەپێش تەباییەوە شتێک زۆر گرنگترە لە هەموو ئەو شتانەی کە باسیان دەکەین، ئەویش بریتییە لە دادگەری".

 

عەلی باپیر، سەرۆکی کۆمەڵی دادگەریی کوردستان ئاماژەی بەوە کرد "ئەگەر بمانەوێت تەبا و یەکڕیز بین، دەبێت دادگەری بچەسپێنین. دادگەری بناخەیەکە هەموو شتە باشەکانی دیکەی لەسەر دەچەسپێت، هەربۆیە خودا لە ئایەتی ژمارە 25ی سورەتی ئەلحەدیدا دەفەرمووێت (لقد ارسلنا رسلنا بالبینات وانزلنا معهم الکتاب والمیزان لیقوم الناس بالقسط). خودا هەموو پێغەمبەرانی ناردوون، دروود و سەلامی خودایان لەسەربێت، لە ئادەمەوە تاوەکو خاتەم، هەموو کتێبەکانی دابەزاندوون بۆ چەسپاندنی دادگەری. دادگەری لەڕووی نەتەوەیی، سیاسی، ئابووری، کۆمەڵایەتی و هەموو رەهەندەکانەوە".

 

سەرۆکی کۆمەڵەی دادگەری گوتیشی "دادگەری بناخەیەکە دەبێت پێشتر زەمینەی بۆ خۆش بکەین و بیچەسپێنین، ئەوکاتە تەبایی دەچەسپێت و یەکڕیزی دروستدەبێت. کۆمەڵگەیەکی یەکڕیز و تەبا دەتوانن باشترین دەستوور بۆ خۆیان دابنێن".

 

بە گوتەی عەلی باپیر، لە ئەنجامی ئەو ناتەباییەی "لەنێوان خۆماندا هەیە، تاوەکو ئێستا دەستوورمان نییە، بۆیەش تەبا نین، چونکە دادگەری نەچەسپاوە، چونکە بە داخەوە بە بیرکردنەوەی تەسک بیر دەکەینەوە، لەسەر ئاستی ماڵ و گرووپ و باند و حیزب و دەڤەر بیر دەکەینەوە، نەک وەکو میللەت و کۆمەڵگە بیربکەینەوە".

 

هەروەها باسی لەوەش کرد "ئەوەی کە بە پێوەرمان گرتووە بریتی نییە لە هاووڵاتیبوون و مرۆڤ بوون، بەڵکو ئینتیمای حیزب و سیاسیمان بە پێوەر گرتووە، لە ئەنجامی ئەوەدا دادگەری نەچەسپاوە، تەباییش نییە، کە تەباییش نەبوو بە تەئکید ئەوکاتە نەمانتوانیوە لەسەر دەستوورێک رێکبکەوین، کە پێشتر نووسراوە و رەشنووسێکیشی هەیە، یەک دوو جاریش هەوڵدراوە هەموار بکرێتەوە. بۆیە من پێموایە دەبێت خەمی چەسپاندنی دادگەری بخۆین، پاشان ئەو خەڵکە خۆی بە خاوەنی ئەو وڵاتە بزانێت و دڵی پێی خۆشبێت و بەشداربێت لە خێر و بێرە ماددی و مەعنەوییەکانی، قۆرخکاری و گەندەڵی نەبێت، جیاوازی نەکرێت، ئینجا وردە وردە بۆ شتەکانی دیکە هەنگاو بنێین".

 

رۆژی چوارشەممە، سەنتەری زانکۆی کوردستان - هەولێر بۆ توێژینەوەی هەرێمی و نێودەوڵەتی، کۆنفرانسێکی تایبەتی بە ناونیشانی ''یەکڕیزی و دەستوور'' رێکخست. لە کۆنفرانسەکەدا، نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان؛ مەسرور بارزانی، سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان؛ رێواز فایەق، سەرۆکی پەرلەمانی کوردستان؛ جێنین هێنس پلاسخارت، نوێنەری سکرتێری گشتیی نەتەوە یەکگرتووەکان لە عێراق و سەرۆک و سەرکردەی حیزبەکانی باشووری کوردستان و ژمارەیەک لە توێژەر و ئەکادیمی و 29 کۆنسوڵی وڵاتان لە هەرێمی کوردستان بەشدارییان تێدا کردووە.

 

کۆنفرانسەکە لە کاژێر 09:00وە دەستیپێکردووە و دوایین بەشی کۆنفرانسەکەش بە گفتوگۆیەک لەگەڵ نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان لەبارەی یەکڕیزی و دەستوور لە کاژێر 15:45 دەبێت.

 

 

هاوسەرۆکی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان لە پانێڵی یەکەم "یەکڕیزیی سیاسی لە پێناو دەستوور" لە کۆنفرانسی یەکڕیزی و دەستووردا گوتی کە دەبێت یەکەم جار بەر لە نووسینەوەی دەستوور پرۆسەی سیاسی بگۆڕدرێت.

 

بافڵ تاڵەبانی، هاوسەرۆکی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان لە پانێڵی یەکەم "یەکڕیزیی سیاسی لە پێناو دەستوور" لە کۆنفرانسی یەکڕیزی و دەستووردا گوتی: "بە بڕوای من یەکڕیزی دەستەبەرکەری دەستوورە. ئێمە دەبێت یەکەم جار پرۆسەی سیاسی لە کوردستان بگۆڕین."

 

هاوسەرۆکی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان گوتیشی: "ئەوەی کە ئێستا هەیە زۆر دوورین لە یەک. دەتوانین زۆر بە ئاسانی لە یەک نزیک ببینەوە و گەلەکەمان ئاشت بکەینەوە. دەبێت بەرنامەیەکمان هەبێت، دەستوورەکە زۆر گرنگە و پێویستی بە ئیشێکی زۆر جیددی و لێکۆڵینەوەیە."

 

 

عومەر سەید عەلی، رێکخەری گشتیی بزووتنەوەی گۆڕان لە پانێڵی یەکەمی "یەکڕیزیی سیاسی لە پێناو دەستوور" لە کۆنفرانسی یەکڕیزی و دەستووردا گوتی: "بە دڵنیاییەوە یەکڕیزی دەستەبەرکەری دەستوورە. زۆرێک لەو یاسایانەی لە پەرلەمانی کوردستان و ئەو رێنماییانەی لە حکومەتەوە دەردەچن جێبەجێ ناکرێن، ئەمەش لە ئەنجامی نەبوونی یەکڕیزییە."

 

رێکخەری گشتیی بزووتنەوەی گۆڕان گوتی: "ئەو بارودۆخەی لە هەرێمی کوردستان هەیە، ئەو دوو هێزە سەرەکییە لێی بەرپرسیارن کە پارتی دیموکراتی کوردستان و یەکێتیی نیشتمانیی کوردستانن. بە درێژایی ئەو 30 ساڵە ئەو دوو لایەنە لێی بەرپرسیارن. ئەوان دەتوانن یەکڕیزی دروست بکەن و هەر ئەوانیش دەتوانن ئەو یەکڕیزییە تێک بدەن."

 

عومەر سەید عەلی جەختی لەوە کردەوە کە هێزە مام ناوەندەکانی دیکە ئەو رۆڵەیان نییە لە تێکدانی ریزەکانی گەلەکەمان، بۆیە یەکڕیزی زۆر پێویستە، ئێمە ئەگەر یەکڕیزیمان نەبێت دەیان دەستوور بنووسینەوە هیچی لێ جێبەجێ نابێت و دەبێت لە رەفەدا دایبنێین وەکو هەموو ئەو یاسایانەی کە هەن.

 

عومەر سەید عەلی گوتیشی: "یەکڕیزی لە کوێ بێنین لە کاتێکدا دوو ئیدارەمان هەیە، دوو هێزی چەکدارمان هەیە، دوو ئاسایش و دوو پەروەردە و دوو تەندروستی و دوو داراییمان هەیە؟ یەکڕیزی لە کوێ دروست دەبێت؟"

 

 

سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە "کۆنفرانسی هەرێمی کوردستانی عێراق یەکڕیزی و دەستوور" رایگەیاند، دەبێت هەموو لایەنەکان بە مێشکێکی کراوە گوێ لە یەکدی بگرن، گوتیشی "پێویستە پێش ئەوەی یەکڕیزی وەکو وشە یان دروشم بەکاربێت، باس لەوە بکەین کە بۆچی یەکڕیز دەبین؟"

 

مەسرور بارزانی، سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە کۆنفرانسەکەدا ئاماژەی بەوەش کرد، "بە لەیەکتر دابڕان ناتوانین مێشکی یەکتر بخوێنینەوە". هەر سەبارەت بە یەکڕیزی، گوتیشی "یەکڕیزی دروست نابێت ئەگەر گفتوگۆی لەسەر نەکەین. گرنگە هەموو لایەنەکان پێکەوە و لە نزیکەوە قسە لەگەڵ یەکدی بکەین و یەکدی قبووڵ بکەین، بۆئەوەی ئەو ئامانجەی مەبەستی خەڵکی کوردستانە، بتوانین لەسەری رێکبکەوین".

 

سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان دەڵێت "ناکرێت ئازادی و بەرەڵڵایی لێک جیانەکەینەوە"، سەبارەت بە دەستووری هەرێمی کوردستانیش گوتی "پێویستە هەموو هەوڵێکمان بۆ ئەوە بێت کە دەستووری ئێمە بە باشترین شێوە نوێنەرایەتیی ویست و خواستی خەڵکی کوردستان بکات، نەک تەنیا ناوخۆی کوردستان، لە عێراق و لەسەر ئاستی ناوچەکە و لە جیهانیشدا".

 

مەسرور بارزانی ئەوەشی خستەڕوو، ئەوان حکومەتی تەنیا ئەو لایەنانە نین کە بەشدارن لە حکومەت دا.

 

رۆژی چوارشەممە، سەنتەری زانکۆی کوردستان - هەولێر بۆ توێژینەوەی هەرێمی و نێودەوڵەتی، کۆنفرانسێکی تایبەتی بە ناونیشانی ''یەکڕیزی و دەستوور'' رێکخست. لە کۆنفرانسەکەدا، نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان؛ مەسرور بارزانی، سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان؛ رێواز فایەق، سەرۆکی پەرلەمانی کوردستان؛ جێنین هێنس پلاسخارت، نوێنەری سکرتێری گشتیی نەتەوە یەکگرتووەکان لە عێراق و سەرۆک و سەرکردەی حیزبەکانی باشووری کوردستان و ژمارەیەک لە توێژەر و ئەکادیمی و 29 کۆنسوڵی وڵاتان لە هەرێمی کوردستان بەشدارییان تێدا کردووە.

 

کۆنفرانسەکە لە کاژێر 09:00وە دەستیپێکردووە و دوایین بەشی کۆنفرانسەکەش بە گفتوگۆیەک لەگەڵ نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان لەبارەی یەکڕیزی و دەستوور لە کاژێر 15:45 دەبێت.

 

 

دەقی گوتەکانی مەسرور بارزانی، سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە "کۆنفرانسی هەرێمی کوردستانی عێراق یەکڕیزی و دەستوور":

بەناوی خوای گەورەو میهرەبان
بەڕێز کاک نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان
بەڕێز رێواز فایەق، سەرۆکی پەرلەمانی کوردستان
بەڕێز جێنین پلاسخارت، نێردەری تایبەتی سکرتێری گشتیی نەتەوە یەکگرتووەکان
بەڕێزان نوێنەری حیزب و لایەنە سیاسییەکان و دیپلۆماتکارەکان و پیاوانی ئاینی و بەڕێزانی ئامادەبوو لەو کۆنفرانسە

زۆر خۆم بە خۆشحاڵ دەزانم کە ئەم دەرفەتە رێکخرا بۆئەوەی بەشداری لەو کۆنفرانسە گرنگە بکەین، کە باس لە یەکڕیزی و دەستووری هەرێمی کوردستان دەکات.

سوپاسی رێکخەرانی ئەم کۆنفرانسەش دەکەم و دەستخۆشییان لێدەکەم.

یەکڕیزی وشەیەکی جوانە، دروشمێکی جوانیشە، بەڵام بە دروشم و قسەکردن یەکڕیزی دروست نابێت. پێش ئەوەی یەکڕیزی دروستبکەین، پێویستە ئێمە ئامانجی خۆمان یەکبخەین. ئێمە یەکڕیزبین بۆ گەیشتن بە قۆناخێک، کە ئەو قۆناخە بۆ هەموومان وەکو یەک وابێت.

ناکرێت داوای یەکڕیزی بکەین و بەرەو دوو ئاراستەی جیاواز جووڵە بکەین، ناکرێت ئێمە لەناو پاپۆڕێک/بەلەمێکدا بین ئەگەر دوا قۆناخ و مەبەستمان یەک نەبێت، بۆیە پێویستە پێش ئەوەی یەکڕیزی وەکو قسە و دروشم بەکاربێت، پێویستە ئێمە باس لە دوا قۆناخی خۆمان بکەین کە بۆچی یەکڕیز دەبین؟ ئامانجی ئێمە لەو یەکڕیزییە چییە و دەمانەوێت چی بکەین؟

بێگومان ئەمەش هەروا دروست نابێت، ئەگەر گفتوگۆی لەسەر نەکرێت، لە هەمووی گرنگتر ئەوەیە هەموو لایەنەکان بە یەکەوە لە نزیکەوە قسە لەگەڵ یەکتر بکەن، بە مێشکێکی فراوانەوە ئامادەبن گوێ لە یەکدی بگرین و یەکدی قبووڵ بکەین، بۆئەوەی ئەو ئامانجەی مەبەستی هەموو خەڵکی کوردستانە، ئێمە بتوانین لەسەری رێکبکەوین و بەیەکەوە بەرەو ئەو ئامانجە هەنگاو بنێین. بەوە دەتوانین یەکڕیزیی خۆمان بپارێزین، بەوە دەتوانین ئامانجی هاوبەش دەستنیشانبکەین، ئەوکات دەتوانین یەکڕیزیی خۆمان یەکبخەین و بەیەکەوە بەرەو ئەو ئامانجە هەنگاو بنێین.

ئێمە نموونەی زۆرمان هەیە لەوەی لەوکاتانەی یەکڕیز بووین دەستکەوتەکانمان چی بوون.. لە سەرەتای راپەڕینی ساڵی 1991 هەموومان بینیمان بە یەکڕیزیی لایەنە کوردستانییەکان دەستکەوتەکانمان چی بوون.. ئێمە توانیمان کیانێک دابمەزرێنین، کە ئێستا ئێمە لە ئەنجامی خەبات و ئەو هەوڵ و یەکڕیزییە لێرەدا بەیەکەوە دەژین و بووینەتە خاوەنی حکومەت و پەرلەمانیش.

لە دوا قۆناخدا بینیمان لە هەنگاوی هاوکاریکردن لەگەڵ یەکدی لە دەربازکردنی یاسای بودجەی عێراق بۆ ساڵی 2021، کە چۆن بە یەکڕیزی توانیمان ئەم ئامانجەش بپێکین.

شتێکی زۆر ئاساییە ئێمە بیروبۆچوونی جیاوازمان هەبێت، ئاساییە وەکو حیزب و لایەنە سیاسییەکان بیرکردنەوەی جیاوازمان هەبێت، بەڵام دەبێت هەندێک سنوور هەبێت، چوارچێوەیەک هەبێت، لەم چوارچێوەیەدا هەموومان بەیەکەوە کاربکەین و بەیەکەوەمان ببەستێتەوە. ئەو چوارچێوەیەش دەکرێت لە دەستووردا دەستنیشان بکرێت.

چین ئەو شتانەی کە نابێت هیچ یەکێک لە ئێمە لێی لابدات؟ چین ئەو شتانەی کە دەتوانین بەیەکەوە کاری بۆ بکەین؟ ناکرێت یەکێک داوای سەربەخۆیی بکات و یەکێکی دیکە داوای شتێکی دیکە بکات، یەکێک داوای پرەنسیپ بکات و یەکێکی دیکە داوای شتێکی دیکە بکات، دەبێت هەموومان بەیەکەوە داوای یەک ئامانجی دیاریکراومان هەبێت.

ئەوکات دەتوانین ئەو گیروگرفتانەی کە هەیە لەنێوان ئێمەش، ئەمانە وەلا بنێین و بەیەکەوە بگەینە بڕوایەکی هاوبەش بۆئەوەی بەیەکەوە کار بکەین.

من پێموایە ئێمە دەتوانین ئەو چوارچێوەیە لە دەستووردا پێناسە بکەین و دیاریی بکەین. دەستوور گرنگە بۆ دوو شتی زۆر گرنگتر، بۆئەوەی گەرەنتیی ئەوە بدات کە ئەو کەسانەی نوێنەرایەتیی خەڵکی خۆیان دەکەن، نوێنەرایەتیی هاونیشتمانیان دەکەن، پێویستە ئەوان بەشێوەیەکی دروست نوێنەرایەتیی بیروبۆچوونی زۆرینەی خەڵکی کوردستان بکەن، ئەمە یەک. دووەم، ئەو هێزەی کە دەسەڵات دەگرێتەدەست، پێویستە بەرپرس بێت بەرامبەر بە خەڵکەکەی خۆی، لە دەستووردا ئێمە دەتوانین ئەو شتانە دروستبکەین.

ئێمە دەتوانین دەستوورێک دروستبکەین، کە رەنگدانەوەی کۆمەڵگەی ئێمە بێت، رەنگدانەوەی ویست و خواستی زۆرینەی خەڵکی کوردستان بێت، ئێمە شانازی دەکەین بە پێکەوەژیانی ئاشتییانەی نەتەوەکان و ئایینەکان لە کوردستاندا، بە سەتان ساڵە بەیەکەوە ژیاوین. دەبێت دەستووری هەرێمی کوردستان رەنگدانەوەی ئەو پێکەوەژیانە بێت، رەنگدانەوەی رێزگرتن لە ئایین و نەتەوەکان بێت. دەبێت دەستوور مافی تاکە تاکەی هاووڵاتییانی هەرێمی کوردستان بێت، هەر یەکێک بە تەنیا ناتوانێت ئەو فشارە لەسەر دەسەڵات دروستبکات بەوەی بە کۆمەڵ خەڵکی کوردستان دەتوانن ئەو فشارە دروست بکەن. ئەمەش بێگومان لە دەستووردا دەتوانێت رەنگبداتەوە.

ئێمە پێویستە هەموو هەوڵێکمان بۆ ئەوە بێت کە دەستووری ئێمە بە باشترین شێوە نوێنەرایەتیی ویست و خواستی خەڵکی کوردستان بکات، نەک تەنیا بۆ ناوخۆی کوردستان، بەڵکو لە عێراق، لەسەر ئاستی ناوچەکە و جیهانیش.

کوردستان وڵاتێکی دەوڵەمەندە بە مێژوو و خەبات و پێکەوەژیانی ئایین و نەتەوەکان، پێویستە دەستوور ئەمە دەستەبەر بکات. ئێمە ناتوانین تەنیا بۆچوونی لایەنێک بکەین بە بنەمای دەستوورێک کە پێویستە نوێنەرایەتیی هەموو خەڵکی کوردستان بکات. پێویستە بۆچوونەکان لە یەک نزیکبکرێنەوە، ئەگەر نزیکیش نەبن هەروەکو باسمکرد، بە یەکخستنی ئامانجی خۆمان لە داهاتوودا دەکرێت ئەو بۆچوونانەش لە یەکدی نزیک بکرێنەوە، دەستوور لەسەر ئەو بنەمایە دروست بکرێت.

ئێمە ئەوەی پێمان بکرێت لەلایەن حکومەتی هەرێمی کوردستانەوە دەیکەین بۆئەوەی کەشێکی وا بێتە ئاراوە، خەڵک بتوانێت بە ئازادی بڕیاری خۆی بدات، بەبێ ئەوەی لەژێر هیچ گوشارێکدا بێت دەنگ بە دەستوورێک بدات کە رەنگدانەوەی ویست و خواستی خۆی و کۆمەڵگاکەیەتی، ئەمەش ناکرێت جیابکرێتەوە لەوەی راستییەک بەبیر خۆمان بێنینەوە.

پێویستە رێز لە مافی هەموو تاکێکی کوردستان و خەڵکی کوردستان بگرین، رێز لە ئازادییەکان بگرین، ئازادیی رادەربڕین و خواپەرستی و بیروبۆچوونی سیاسی، لە هەمان کاتیشدا نابێت ئازادی و بەرەڵڵایی لەیەک جیا نەکەینەوە.

ئەرکی ئێمەیە هەموو خەڵکی کوردستان پارێزراوبێت، ئەرکی ئێمەیە ئەوەی لە تواناماندایە بیکەین بۆئەوەی هەموو کەسێک هەست بە ئازادی و سەلامەتیی خۆی بکات، دەبێت ئەو شتانە لەیەکدی جیا بکەینەوە. دەبێت هەموومان هەوڵبدەین بەیەکەوە کار بۆ ئەو ئامانجە یەکگرتووە بکەین کە باسم کرد. ئەمەش بێگومان بە گفتوگۆ دەکرێت، بە دابڕان و لەیەک دوورکەوتنەوە ناتوانین مێشکی یەکدی بخوێنینەوە، دەبێت لەیەکدی نزیکبین، بزانین هەر لایەکمان چیمان دەوێت و چی لە بەرژەوەندیی گشتیی کوردستاندایە ئەوە بکەین بە ئامانجی سەرەکیی خۆمان.

ئێمە لە حکومەت هەموو هەوڵێک دەدەین ئەو حکومەتە حکومەتی هاووڵاتی بێت، حکومەتی گەیاندنی خزمەت بێت بۆ هەموو تاکێکی کوردستانی بە هەموو بیروبۆچوونە جیاوازەکانەوە.

ئێمە تەنیا حکومەتێک نین هی ئەو لایەنانە بێت کە بەشدارن لە حکومەتدا، حکومەتێکین بۆئەوەی خزمەت بە هەموو تاکێکی ئەو وڵاتە بگەیێنین، بەو لایەنە سیاسییانەی لە دەرەوەی حکومەتی هەرێمیشدان، حکومەت بتوانێت لە خزمەتی ئەوانیشدا بێت.

ئێمە داوامانکردووە لەناو حکومەتدا لایەنە بەشداربووەکان یەکڕیز و یەکهەڵوێست بن بۆ باشتر خزمەتکردنی خەڵک، لە هەمان کاتیشدا داواشمان کردووە و دووبارە داوای دەکەینەوە، کە هەموو ئەو لایەنە سیاسییانەی لە دەرەوەی حکومەتیشدان پاڵپشت و هاوکاربن بۆ ئەو چوارچێوە نەتەوەیی و نیشتمانییەی کە لە خزمەتی خەڵکی کوردستاندایە، ئەگەر هەڵەش بکەین، هەڵەکانمان بۆ راستبکەنەوە، ئەگەر چاکەش بکەین دەستخۆشیمان لێبکەن.

هیوادارین بەیەکەوە بتوانین پێ بهاوێژینە قۆناخێکی نوێتر، لەنزیکەوە لەگەڵ یەکدی زیاتر کار بکەین، ئامانجی ئێمە خزمەتی خەڵک و نیشتمانەکەی خۆمان بێت.

 

 

جێنین هێنیس پلاسخارت، نوێنەری تایبەتیی سکرتێری گشتیی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ عێراق لە وتارەکەیدا لە پانێڵی "هەرێمی کوردستانی عێراق : دەستوور و یەکڕیزی" کە لە زانکۆی کوردستان بەڕێوەچوو، باسی گرنگیی یەکڕیزیی بۆ هەرێمی کوردستان کرد و ئەوەی بە "کلیلی بەردەستی لایەنەکان بۆ دەربازبوون لە مەترسییەکان" ناوبرد.

 

نوێنەری تایبەتیی سکرتێری گشتیی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ عێراق باسی لە فرەئایینی، فرەزمانی و جیاوازییەکان لە هەرێمی کوردستان کرد کە بە سەرچاوەی بەهێزیی و بووژانەوەی بەرچاوی هەرێمی کوردستان ناویبرد و رایگەیاند، "کوردستانێکی بەهێز مانای توانابوونیەتی کە بتوانێت بە باشترین شێوە بەرژەوەندییەکانی بپارێزێت. بە پێچەوانەوەشەوە، پەرتەوازەیی دەبێتە هۆی لاوازی". 

 

پلاسخارت رەخنەی لە دابەشبوونی هەرێمی کوردستان بەسەر رەنگەکاندا گرت کە "بەرژەوەندیی تەسکی حیزبایەتی" وایکردووە رێگربێت لە هەنگاونان بۆ یەکخستنەوەی هێزی پێشمەرگە و ئەنجامدانی چاکسازی و گوتی: "هەرێمی کوردستان چیتر نابێ بەسەر دوو ناوچەی زەرد و "سەوز" یان بەسەر هەر رەنگێکی دیکەدا دابەش بێت. هەر بەڕاستی کاتی ئاشتبوونەوە و یەکگرتن هاتووە بۆ ئەوەی سەقامگیریی سیاسیی بێتە ئاراوە". 

 

دەقی وتاری جینین هێنیس پلاسخارت، نوێنەری تایبەتیی سکرتێری گشتیی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ عێراق

 

 میوانانی بەڕێز، 

ئامادەبووانی خۆشەویست، 

 

دەمەوێت بە سوپاسکردنی زانکۆی کوردستان دەستپێبکەم بۆ بانگهێشتکردنم بۆ ئەم چالاکییەی ئەمڕۆ. شانازییەکی گەورەیە و خۆشحاڵم کە من لێرە ئامادەم. 

 

من ئەمڕۆ دەمەوێت گەر رێگەم بدەن زۆر بە راشکاوی قسە بکەم. مەبەست لە سەرنجەکانم هەم تەحەددی کردنە و هەمیش بۆ هاندانی بیرکردنەوەیە بۆ ئەوەی بتوانین راستگۆیانە و بنیاتنەرانە هەوڵ بدەین لەپێناو دۆزینەوەی چارەسەر بۆ هەندێک لە گیروگرفتەکان و کێشەکانی سیستەم. 

 

بە واتایەکی دیکە، رەنگە هەندێکتان ئەم رایانەی منتان لە رادەبەدەر بە راشکاو بزانن بەڵام وەک کورد دەڵێت "دۆست ئەو کەسەیە بتگریەنێت."دەبا رووبەڕووی ببینەوە. لە هەندێک لە گفتوگۆیەکانم لە هەرێمی کوردستاندا دیدە دەربڕاوەکان، پێمان خۆش بێت یان ناخۆش، دلێرانەن. لە هەمان کاتیشدا، ئەمە یەکێکە لەو شتانەی کە من پێی سەرسامم. هەروەها نابێت ئاڵوگۆڕی بیروڕا تەنها بۆ مەبەستی کۆبوونەوە بێت و بەس، بەڵکو پێویستە لەپێناو باسکردنی کرۆکی بابەتەکان بێت بە مەبەستی دۆزینەوەی چارەسەر. 

 

ئامادەبووانی بەڕێز و خۆشەویست، 

 

خەباتی نەپساوە بۆ کۆنترۆڵکردنی چارەنووسی یەکێک پێویستە بۆ هەر کەسێک. بە سەیرکردنی مێژوو و جوگرافیای ئەم ناوچەیەش، بەڕای من باشترە بڵێین کە ئەم دۆخە بە تایبەتی بۆ خەڵکی هەرێمی کوردستانیش راستە. سەیرکردنی رابردوو بەسە لەم رووەوە و هەروەها ئێستا و ئایندەش پڕە لە نادڵنیایی و مەترسی. 

 

ئەوەی کە ئێمە دەیزانین ئەوەیە کە ئەم قەوارە ئۆتۆنۆمييه‌ى ئێستا کات و قوربانییەکی زۆری ویستووە. بەڵام وەک هەر شوێنێکی دیکەی ئەم جیهانە، ماف و ئازادیيەکان هەروا بە ئاسانی بەدی نەهاتوون. نەخێر، هەرگیز. 

 

ئەوەی من دەمەوێت بیڵێم ئەوەیە کە هەرگیز وا مه‌زانن ئەم جۆرە ئوتۆنۆمييه‌ هەر بە مسۆگەری هەتاهەتایی دەمێنێتەوە. هەر بۆیە یەکڕیزی بۆ مانەوەی ئەم قەوارەیە لەوپەڕی پێویستیدایە. 

 

لەڕاستیدا، من هەر وەک لە هەفتەی رابردوودا بە ئەنجوومەنی ئاسایشیشم وت کە هێزی سیستەمی فیدراڵی لە بەهێزیی ئەو گرێبەستانەوە سەرچاوە دەگرێت کە لەنێوان پێکهاتەکاندا هەیە کە ئەمانیش هێزی خۆیان لە ئاشتەوایی و یەکڕیزی نێوان کۆمەڵگەکانەوە وەردەگرن. سەبارەت بە عێراقيش، وڵاتەکە بە قەد ئەو پەیوەندییەی کە پێکهاتە جیاوازەکانی بەیەکەوە گرێ دەدا بەهێزە. بە زۆریش ئەم خەڵکە جیاوازانە پێویستیان بە ئاشتەوایی نێوان کۆمەڵگاکان هەیە. 

 

ئێستا هەرێمی کوردستان بە دڵنیاییەوە و بە شێوەیەکی بۆماوەیی و بەرفراوان پڕە لە جیاوازی و فرەئایینی و فرەزمانی، ئەمەش بەڕوونی لە سەردانەکەی ئەمدواییەی پاپا فرانسیسدا رەنگی دایەوە. 

 

یەکێک بۆى هه‌يه‌ بڵێت بەهێزیی و بووژانەوەی بەرچاوی هەرێمی کوردستان لە هەبوونی ئەم جیاوازییانەوە سەرچاوەی گرتووە. یەکێک هەتتا دەتوانێت بڵێت "یەکییەتی دژەکان" یەکێک بوو لەو هۆکارە بناخەییەی کە بووە هۆی دروستبوونی هەرێمی كوردستان و بە دڵنیاییشەوە هەر ئەم بنەمایەشە کە دەتوانێت ئایندەی مسۆگەر بکات. 

 

بەڵێ وەک زۆربەی وڵاتان، لە عێراق و هەرێمی کوردستانيشدا ناکۆکی سیاسی هەیە و زۆربەی دیموکراسییە بەهێزەکانی ئەمڕۆش، دوێنێ بە هەمان دۆخی شەڕ و خوێنڕشتن و نەهامەتیدا تێپەڕیون. هیچ پێویست بە وتن ناکات کە کوردستانێکی بەهێز مانای توانابوونیەتی کە بتوانێت بە باشترین شێوە بەرژەوەندییەکانی بپارێزێت. بە پێچەوانەوەشەوە، پەرتەوازەیی دەبێتە هۆی لاوازی. 

 

بێگومان، هەرێمە کوردستانێکی بەهێز و یەکگرتوو دەبێتە مایەی بەهێزبوونی عێراقی فیدڕالیش، نەک هەر لەسەر ئاستی ناوخۆیی بگرە جیهانیش. هەروەها گومانیش لەوەدا نییە کە بەهێزبوونی ناوخۆیی دەبێتە هۆی بەهێزبوونی دەرەوەش. 

 

 ئامادەبووانی بەڕێز و خۆشەویست،

 

من وەک سیاسەتمەدارێکی پێشووى ئەوروپايى ، دەتوانم لە ئەزموونی خۆمەوە پێتان بڵێم کە فه‌راهه‌مكردنی دیموکراسی، بە تایبەتیش ئەوەی کە ئاستی زۆر جیاوازی فەرمانڕەوایی هەیە، کارێکی سەختە. 

 

ئەمە زۆر راستە کە دیموکراسی درێژخایەن لە کۆمەڵگەکاندا لە چاوتروکانێکى موعجیزە ئاسا بەدی نایەت بەڵکو سازشکردن پێویستی بە ئارامگرتنی لە رادەبەدەر و بڕیاری شێلگیرانە هەیە.

 

بێئارامی ئاساییە و من بە تەواوی ئاگادارم لێی. رەنگە هەتتا بۆ پاڵنانی شتەکان بە ئاراستەی بەرژەوەندیی هاوبەشی زیاتر ویستراویش بێت. بەڵام بە شێوەیەکی مسۆگەریيانە پێویستە پرۆسەی دیموکراتی کاتی بدرێتێ بۆ ئەوەی بتوانێت گەشە بکات. ئەمە رەنگە رووبدات. پێویستە کارلێکی تەندروستانەی ئۆپۆزیسیۆن و حکومەت و پێکهاتەی پارتە سیاسییەکان لەسەر هەموو ئاستەکانی ناوخۆیی و هەرێمی و نیشتمانی رێگەپێدراو بێت. 

 

لە میانەی هەموو ئەمانەدا، دوا ئامانجی سەرکردایەتی پێویستە بریتی بێت لە دابینکردنی خزمەتگوزاری بۆ هاوڵاتیيەکانی. چەقەکە پێویستە لەسەر ئەو چارەسەرانە بێت کە نوێنەرایەتی بەرژەوەندییەکانی هەموو خەڵکی هەرێمی کوردستان دەکەن، به‌ڵام ئەو چارەسەرانەی کە لەسەر بنەمای زۆرینەدا داده‌مه‌زرێن ئەوە ناتوانن بە دوورمەودایی بمێننەوە. هەر وەک وتم یەکڕیزی ئەگەر بۆ یەکجاریش بەدەست بێت بەڵام هێشتاش نابێت بە مسۆگەر دابنرێت و بۆیە پێویستە بەردەوام کاری بۆ بکرێت. 

 

ئەم "کاری ئیدامەدان" ە خۆگەیاندن و هانابردنی بەردەوام بۆ ناو خەڵکی سادە و گفتوگۆ و کاری تۆکمە دەگەڕێتەوە کە ئەمەش نیشاندەری ئەوەیە کە پێکهاتەکان و کۆمەڵگەکان لە هەموو کاتێک گوێیان لێ گیراوە. 

 

کاتێک کە یەکڕیزی تووشی هەڕەشەی لێکترازان دەبێت ئەوە ئەرکی سەرکردایەتییە کە رێنمایی بدات و بەرژەوەندییە دژەکان یەکبخات. 

 

لە هەمان کاتدا، ئەرکی هەر هاووڵاتییەکە کە دان بەو راستییەدا بنێت کە هاوسەنگی راگرتن لە نێوان دید و بەرژەوەندییە جیاوازەکاندا پێویستی بە سازش و نه‌رمى نواندنه‌ وەک هەر کۆمەڵگەیەکی فرەڕا. 

 

سیاسەت بە "هونەری ئەنجامدانی ئەوەی دەکرێت بكرێت" پێناسە کراوە. پێمان خۆش بێت یان ناخۆش، نه‌رمى نواندن رێگەیەکە بۆ بڕینی جیاوازییەکان. من ئەوەش رەت ناکەمەوە کە نه‌رمى نواندن رەنگە لەپڕ ببێتە هۆی بێهیوایی. بەڵام هەرچۆنێک بێت نه‌رمى نواندن بۆ یەکتر دەبێتە مايەی کردنەوەی دەرگای سەرکەوتنی درێژخایەن. 

 

بەو پێیەی کە هەموو سیاسەتێک دواجار هەر ناوخۆییە، بۆیە زۆر پێویستە کە گیانی یەکڕیزی و هاوبەشکاری بە کردەنی لەسەر ئەم ئاستە پیادە بکرێت. سیستەمی هاوسەنگ ئەو سیستەمەیە کە تێیدا دابینکردنی خزمەتگوزارییەکان لە هەموو کات و شوێنێکدا بە تەواوی مسۆگەر کراوە، بێگوێدانە ئەوەی کە چ هێزێکی سیاسی لە دەسەڵاتدایە. 

 

لەگەڵ وتنی هەموو ئەمانە، ئێمە پێویستە جیاوازی بکەین لەنێوان یەکگرتوویی لەگەڵ یەکڕایی. ئەوە کە تەنها کۆمەڵێک بتوانێت یەکگرێت و ببێتە یەک ئەوە هەرگیز مانای ئەوە نییە کە ناتوانرێت تاوتوێی تەندروستییانەی ناوخۆیی ئەنجام بدرێت یانیش ناتوانرێت چەندین دەنگی جیاواز ببیسترێن. راجیاوازی هەرگیز هەڕەشە نییە و بگرە بەپێچەوانەشه‌وه‌ سەرچاوەی هێز و دەوڵەمەندییە. 

 

ئەوەی کە شانبەشانی ئەمە گرینگە ئەوەیە کە قسە بۆ کردار بگۆڕدرێت. راسته‌ قسە و راگەیاندنی بریقەدار باشە بەڵام دواجار بۆ ئەوەیە کە شتەکان ئەنجام بدرێن. هەر لە بەرەنگاربوونەوەی تیرۆرەوە تا دەگاتە وازهێنان لە بەرژەوەندیی تەسکی حیزبایەتی بۆ هەنگاونان بۆ یەکخستنەوەی هێزی پێشمەرگە و ئەنجامدانی چاکسازی. بەڵێ "دیدی پێشمەرگە بۆ 2025" یەکێکە لە نمونە باش و تۆکمەکان. هەرێمی کوردستان چیتر نابێ بەسەر دوو ناوچەی "زەرد" و "سەوز" یان بەسەر هەر رەنگێکی دیکەدا دابەش بێت. هەر بەڕاستی کاتی ئاشتبوونەوە و یەکگرتن هاتووە بۆ ئەوەی سەقامگیریی سیاسیی بێتە ئاراوە. 

 

با بێینە سەر سەروەریی نیشتمانی . بەداخەوه، هەڵکەوتەی ناوازەی جوگرافیی عێراق هەموو کات لە قازانجی دا نییە و لەمەدا هەرێمی کوردستانيش بەدەر نییە. بە واتایەکی دیکە، ئێوە رووبەڕووی چەندین بارودۆخی جیۆپۆلەتیکی دەبنەوە و هەر ئەم راستییەش بەسە بۆ ئەوەی وا لە یەکێک بکات کە دووجار بیر بکاتەوە. 

 

ئامادەبووانی بەڕێز و خۆشەویست، 

 

بەهۆی هەڵبژاردنی مانگی تشرینی یەکەمەوە عێراق لە بەردەم گۆڕانکارییەکی چارەنووسسازدایە. هەڵبژاردنێکی پاک و بێگەرد بە بەشدارییەکی فراوانەوە بە دڵنیاییەوە دەبێتە مایەی دابینکردنی ئایندەیەکی سەقامگیرتر و خۆشگوزەرانتر بۆ وڵات. لەلایەکی دیکەشەوە، ئەنجامەکانی ئەو هەڵبژاردنەش بۆ پەیوەندییەکانی نێوان هەولێر و بەغداش لەوپەڕی گرینگیدان. 

 

ئێستا، هەرێمی کوردستان بژاردەیەکی هەیە لەو رووەی کە دەتوانێت یەکگرێت و رێزی خۆی سەبارەت بە ماف و ئازادییە بنەڕەتییەکان بەهێز بکات و پێشڤەچوونی بەرچاو لە چاکسازیی ئابوری و ئاسایشدا، کە ئاواتی لەمێژینەی خەڵکن، ئەنجام بدات و سەرەڕای جیاوازییە ناوخۆییەکانیش، کە من لەو باوەڕەم کە هه‌تتا لە رابردووشدا نەهێشتنیان زۆر ئەستەم بووبێت، دەست بەگفتوگۆ بکات. یانیش رەنگە لە دروستکردنی تەبایی و یەکڕیزیدا شکست بهێنێت و بەمەش هەموو دەسکەوتەکان بخاتە مەترسییەوە. 

 

 ئامادەبووانی بەڕێز و خۆشەویست، 

 

لەمدواییەدا، بابەتی دەستووری کوردستان هاتەوە بەر باس و خواس و هەموو خەڵکیش لەسەر گرینگی هەبوونی دەستوور هاوڕان. گەر من هەڵە نەبم یەکەم رەشنووس لە ساڵی 2009 پێشکەش کرا. چەندین هەوڵ دران بەڵام لە چەند قۆناخی جیادا بەهۆی نەبوونی کۆدەنگیی و سازانی سیاسییەوە شکستیان هێنا. 

 

ڕێگەم بدەن با راشکاوتر بم. سەرکردایەتیی سیاسی و دەستوور بۆ خەڵکه‌ كه‌ پێويسته‌ مافەکانیان و هەروەها چۆنیەتی پاراستنی مافەکانیشيان مسۆگه‌ر بكات و هەروەک چۆن سنووری دەسەڵاتەکانیش دیاریی بكات. 

 

راستە دەستوور گرێبەستێکی کۆمەڵایەتییە بەڵام چالاککردنی پرۆسەکانی دیکەش بە دڵنیاییەوە دەبێتە هەلێکی گرینگ بۆ هەموو پێکهاتە و کۆمەڵگەکانی هەرێمی کوردستان بۆ ئەوەی بەیەکەوە دانیشن. 

 

رەنگە ببێتە مایەی نەهێشتنی جیاوازی و ناخۆشییەکان و قبوڵکردنی خەڵکی دیکە و هەروەها، گەر پێویست بێت، داوای لێبووردن کردن و رێزگرتن لە مێژووی یەکدی، هەروەک چۆن رەنگە ببێتە مایەی زاڵبوون بەسەر کێبڕکێی سیاسیی و هاوبەشکاری و چەقبەستوویی نێوان پارتە سیاسییەکانیش. هەروەها دەکرێ ببێتە مایەی هەلێکی زۆر باش بۆ دروستکردنی شانازی بەرەوپێش و متمانەش. ئەمە دەرفەتێکیشە بۆ بەڕوونی دەستنیشانکردنی هێز و بەرپرسیاريى دەزگاییش. ناڕوونی یاسایی زیانی هەیە لەسەر ئاستی فیدراڵی و هەرێمی کوردستان. 

 

بە هەر حاڵ، گەر ئێوە دەتانەوێت پرۆسەکە سەرلەنوێ چالاک بکەنەوە ئەوە پێویستە بە رێکی و دروستی ئەنجامی بدەن. بەڵێنی بۆش و جێبەجێنەکراو دەبێتە مایەی بێمتمانەیی زیاتر. هەرگیز رقی هەڵچوو بە كه‌م وه‌رمه‌گرن. 

 

شەڕی سیاسی و حیزبحیزبێنێ تاوەکو ئێستاش هەر پەتایە و هەموو کون و کەلەبەرێکی گرتووەتەوە بەشێوەیەک کە جێگەی سەرسووڕمان نییە کە خەڵک متمانەی بەوە نه‌مابێت کە پرۆسەی سیاسی لە خزمەتی ئەواندا بێت یان ببێتە مایەی هیچ گۆڕانکارییەک. 

 

دووبارە، گەر ئێوە ئەمە دەکەن ئەوە بە رێکی و دروستی ئەنجامی بدەن.  بێگومان دیکۆمێنتی ئەنجام پێویستە لەگەڵ دەستووری فیدرالی گونجاو بێت. ئەمە خۆی لەخۆیدا گرفتێکی دیکەی دروستکردووە چۆنکە دەستوری فیدراڵی بەرچاوڕوونی تەواوی تێدا نییە. لەو کاتەی کە دەستوور گەڵاڵە دەکرا بنەما گشتییەکانی تێدا جێگیرکرا بەڵام جێبەجێکردنیان بە یاسایەکانی دواتر سپێردران.

 

دوای شانزە ساڵ، نەبوونی ئەم تایبەتمەندییە بووەتە سەرچاوەی مشتومڕی بەردەوام لە نێوان حکومەتی عێراق و حکومەتی هەرێمی کوردستاندا. هەر بۆیە چارەسەرێکی درێژخایەن لەوپەڕی پێویستیدایە. من دڵنیاشم کە ئێمە هەر هەموومان کۆکین لەسەر ئەوەی کە کاتی ئەوە هاتووە عێراق رێز لە هەموو پێکهاتەکانی بگرێت. 

 

 ئامادەبووانی بەڕێز و خۆشەویست، 

 

لە کۆتاییدا رێگەم بدەن با جارێکی دیکە جەخت لەسەر گرینگیی ئەو دەسکەوتانە بکەمەوە کە لە سەدەکانی رابردوودا لەلایەن خەڵکی کوردستانەوە بەدەست هاتوون. پرسیارەکە ئەوەیە کە ئایە چۆن ئەم دەسکەوتانە درێژە و پەرە پێ بدەین؟ لەکاتێکدا کە نەتەوە یەکگرتووەکان لەگەڵ ئێوەدایە، ئەوەش گرینگە کە پێش هەموو شتێک ئەوە بزانن کە هەر هەمووتان لەم پرسە بەیەکەوەن. یەکڕیزی وێڕای جیاوازییەکان کلیلی بەردەستتانە.

 

لە کۆنفرانسەکەدا، نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان، مەسرور بارزانی، سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان، رێواز فایەق، سەرۆکی پەرلەمانی کوردستان، جێنین هێنس پلاسخارت، نوێنەری سکرتێری گشتی نەتەوەیەکگرتووەکان لە عێراق و سەرۆک و سەرکردەی حیزبەکانی باشووری کوردستان و ژمارەیەک لە توێژەر و ئەکادیمی و 29 کۆنسوڵی وڵاتان لە هەرێمی کوردستان بەشداریی تێدادەکەن.

 

کۆنفرانسەکە لە کاژێر 09:00 دەستپێدەکات و دوایین بەشی کۆنفرانسەکەش بە گفتوگۆیەک لەگەڵ نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان لەبارەی یەکڕیزی و دەستوور لە کاژێر 15:45 دەستپێدەکات.