رووداو- هەولێر
د.محەممەد خالد ئەلشاكر، بەڕێوەبەری ناوەندی توێژینەوە لە رەوتی ئەلغەد كە رەوتەكەیان مانگی رابردوو لە قاهیرە رێككەوتنێكی لەگەڵ ئیدارەی خۆسەریی دیموكراتیك لە رۆژئاوای كوردستان واژۆ كرد، دەڵێت رێككەوتنەكەیان لەگەڵ كورد سووری – سوورییە و بۆ ئەوەیە كە پێكهاتەی كورد لە داهاتووی سووریا فەرامۆش نەكرێ. ئەلشاكر لەم هەڤپەیڤینەدا لەگەڵ (رووداو) پەسنی ئیدارەی خۆسەری دیموكراتیك دەدات و دەڵێت دەبێت ئۆپۆزیسیۆنی سووری سوود لە ئەزموونی كورد ببینێ.
محەممەد خالد ئەلشاكر، دكتۆرای لە یاسای نێودەوڵەتیی و سیاسەتی دەرەوەدا هەیە، مامۆستای یاسای نێودەوڵەتی و پەیوەندیی نێودەوڵەتی و دیپلۆماسی بووە لە زانكۆی فورات. بڕوانامەی دادوەری نێودەوڵەتی هەیە بۆ چارەسەری كێشە نێودەوڵەتییەكان كە ناوەندەكەی لە جنێڤە. خاوەنی چەندین پەرتووكە لە بواری یاسادا، لەوانەش (صناعە القرار الدولی- جدلیە العلاقە بین واقعیە العلاقات الدولیە و مبادئ القانون الدولی العام).
رووداو: ئەو بنەمایانە چین كە رێككەوتنی بەڕێوەبەرایەتیی خۆسەر و رەوتی ئەلغەدی لەسەر دروستكراوە؟
ئەلشاكر: ئێمە لەبەردەم واقیع و بارودۆخێكی جیاوازداین لەو واقیعەی كە سوورییەكان لە پێناویدا لە ئاداری 2011 هاتنە سەر شەقام، بۆیە رێككەوتنەكە لە ئەنجامی چەندین كێشمەكێشی نێودەوڵەتی و ناوچەیی كراوە كە هەڕەشە لە هەموو پێكهاتەكانی كۆمەڵگای سووری دەكەن. مەبەستمە بڵێم ئێمە لە سەروبەندی لەدەستدانی ناسنامە و دواڕۆژی سووریاداین. لەبەر ئەمە هەموو بنەماكانی رێككەوتنەكە لە چوارچێوەی ئەدەبیاتی ئامانجەكانی راپەڕینی گەلی سووریا بوو. بە لەبەرچاوگرتنی واقیع و دەركەوتە ناچارییەكانی قەیرانی سووریا، كە بووەتە واقیعێكی نێودەوڵەتی و ناوچەیی، پێویست دەكات ئەو گرێكوێرانە بكرێنەوە كە راپەڕینی سووریای كردە ململانێیەكی نێودەوڵەتی و ئامانجەكانی بە لاڕێدا برد. بۆیە بنەماكانی رێككەوتن خۆی لە یەكێتی خاكی سووریا، هاوكاری بۆ گۆڕینی رژێمی سووریا و بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر دەبینێتەوە.
رووداو: ئەو بارودۆخە بابەتییە چی بوو كە بووە هۆی واژوكردنی رێككەوتن لەگەڵ بەڕێوەبەرایەتی خۆسەر؟
ئەلشاكر: رێككەوتن رەنگدانەوەی ئەو "بارودۆخە بابەتییەیە" كە خۆی بەسەر گۆڕانكاریەكانی راپەڕینی سووریا و واقیعەكەیدا سەپاندووە. ترس لە ئازارە كاولكارییەكانی كە مەسەلەی پاراستنی نیشتمانی سووریا و پێكهاتەكانی بووەتە پێداویستییەكی حەتمی، خۆی دەسەپێنێ لەسەر پشتگوێ نەخستنی رووداوەكان. بەداخەوە ململانێی سووریا بووەتە ململانێ لەسەر دەسەڵات و دەوڵەتانی ناوچەكە پەرەی پێدەدەن. رێككەوتنەكە لە پێناوی پێدانەوەی رۆڵە بە سووریەكان، چونكە پەرەپێدانی گفتوگۆی سووری – سووری بۆ دواڕۆژی سووریا و لەژێر سەرپەرشتی نەتەوە یەكگرتووەكان خۆی بەسەر واقیعەكەدا دەسەپێنێت.
رووداو: بەر لەوەی رێككەوتنەكە واژو بكەن، پرستان بە سعودیە، یان لایەنێكی دیكە كردووە؟
ئەلشاكر: ئێمە لە رەوتی ئەلغەد لەگەڵ هەموو رۆڵێكی عەرەبیانەین كە بتوانێ گرێكوێرەی بارودۆخی ئاڵۆزی سووریا بكاتەوە، عەرەبستانی سعودی لە گرنگترین وڵاتە عەرەبییەكانە كە پشتگیری لە گەلی سووریا كردووە، خۆشحاڵین بەهەر رۆڵێكی عەرەبستانی سعودی وەكو هێزێكی ناوەندی لەناوچەكەدا. بۆیە كەس ناتوانێ رۆڵی سعودیە فەرامۆش بكات، بەڵام رێككەوتنمان لەگەڵ بەڕێوەبەرایەتیی خۆسەر رێككەوتنێكی سووری – سووری بووە، دەكەوێتە چوارچێوەی هەوڵەكانمان بۆ كۆكردنەوەی هەموو پێكهاتەكانی سووریا لەژێر چەتری نیشتمانی سووریا، وەكو مەسەلەیەكی سووری – سووری كە هیچ دەوڵەتێكی دەرەكی دەستی بۆ نەبات، هەوڵێكە پەیوەستە بە دواڕۆژی هەموو پێكهاتەكانی سووریا. پێمانوایە هەموو ئەو وڵاتانەی پشتگیرییان لە گەلی سووریا كرد، لە سەرووی هەمووشیانەوە عەرەبستانی سعودی، گرنگی بە یەكێتی خاكی سووریا دەدەن، هەروەها گرنگی بە یەكێتی هەموو پێكهاتەكانی سووریا لەژێر چەتری نیشتمانی سووریا دەدەن.
رووداو: لە واژوكردنی ئەو رێككەوتنەدا لە شوێنێكی وەكو قاهیرە ئاماژەیەكی تایبەت هەبوو؟
ئەلشاكر: بێگومان. ئەوەش دەچێتە چوارچێوەی مێژووی هاوچارەنووسیمان لەگەڵ میسر، دەكەوێتە چوارچێوەی لەباوەشگرتن و دانپێدانانی میسر بە ئۆپۆزسیۆنی سووریا. ئەنجوومەنی كاروباری دەرەوە، پێش ئەو بەروارە، كۆنگرەی قاهیرەی بۆ ئۆپۆزسیۆنی سووریا كرد، هەروەها نووسینگەی سەرۆكی ئیئتیلافی هێزە شۆڕشگێڕ و ئۆپۆزسیۆنەكانی سووریا لە میسر كرایەوە. قاهیرە كۆنگرەی دامەزراندنی رەوتی ئەلغەدی لەخۆگرت. هەموو ئەمانە ئاماژەیە بە رۆڵی میسر، لە پشتگیریكردنی گەلی سووریا.
رووداو: بۆچی ئەوەی ئێستا لە سووریا روودەدات ناوی لێدەنێن ململانێ لەسەر دەسەڵات؟
ئەلشاكر: رەوتی ئەلغەد ئۆپۆزیسیۆنە، هەڵگری ئەو هیوایانەیە كە گەلی سووریا لە پێناویدا بە دروشمی "گەلی سووریا یەكە" هاتە سەر شەقامەكان، ئەمە كاتێك بوو هێزە سووریەكان بە باوەڕی مەدەنیانە، بە ئامانجی سووریانە لەسەر شەقام بوون، بەڵام ململانێی سووری لە قۆناغەكانی دواتر بووە مەزادێك بۆ هێزە ناوچەییەكان، لە پێش هەموویانەوە ئێران كاری بۆ بە مەزهەبیكردنی واقیعی سووریا كرد، لەبەرامبەر ئەمەدا ئەو هێزە ناوچەییانەی كە لەگەڵ ئێران جیاوازبوون لە ئەجێندا سیاسیەكانیان، ئەوانیش لەسەر هەمان نەزمی مەزهەبی دەستبەكاربوون. بەم شێوەیە بەرەی ئەلنوسرە وەكو یەكەمین هێز كە جیاواز بوو لە سوپای ئازاد لەدایك بوو. هێشتا شەڕی نێوان ئەلنوسرە و سوپای ئازادمان لەناوچەكانی رۆژهەڵات لە بیرە، دواتر داعشیش وەكو كۆمپانیایەكی فرە جەمسەر هاتە نێو یارییەكە. لەپێناو بەدەستخستنی بستە خاكێك یان بەرزاییەك لێرە و لەوێ هەر وڵاتێكی ناوچەكە لەدژی وڵاتەكەی دیكە، پشتگیری لە هێزێك دەكات. بەداخەوە بەم شێوەیە بارودۆخی شەڕ لەسەر دەسەڵات خۆی بەسەر سووریادا سەپاند، بەو جۆرە وڵات بووەتە گۆڕەپانی ململانێ لەسەر دەسەڵات لەنێوان هێزە شەڕكەرەكان كە لە دەرەوە پشتگیری دەكرێن.
رووداو: كەواتە باوەڕتان وایە ئەوەی لە سووریا روودەدات شۆڕش نییە، وەكو ئەوەی هەندێك لایەنی ئۆپۆزیسیۆنی سووری بە شۆڕش ناوی دەبەن؟
ئەلشاكر: ئێمە ئێستا رووبەڕووی واقیعێكی پڕ لە كێشمەكێش و رووخێنەر دەبینەوە، پێویستە لەسەرمان زۆر لاپەڕەكانی شەش ساڵی رابردوو هەڵنەدەینەوە، ئەگەرنا دەكەوینە نێو زەلكاوی رابردوو. هەموو دەزانن ئەو گۆڕانەی بارودۆخی سووریا، زۆر گەورەترە لەوەی سوورییەكان پێشبینیان دەكرد و لەپێناویدا هاتنە سەر شەقام و داوای مافە رەواكانیان دەكرد. ئەو داواكارییانەی رژێم دانی پێدانا و دواتر هەر بەخۆی لێی پەشیمان بووەوە. ئەمە لەو كاتە روویدا كە ئێران هاتە نێو مەسەلەكە و ویستی ململانێیەكە ئاڵۆزتر و مەزهەبیتر بكات. دەستێوەردانی ئێران دەرگای لەبەردەم گورگی خاك كردەوە تاوەكو سووریا وەكو خاك و میللەت پارچە پارچە بكات.
د.محەممەد خالد ئەلشاكر، بەڕێوەبەری ناوەندی توێژینەوە لە رەوتی ئەلغەد كە رەوتەكەیان مانگی رابردوو لە قاهیرە رێككەوتنێكی لەگەڵ ئیدارەی خۆسەریی دیموكراتیك لە رۆژئاوای كوردستان واژۆ كرد، دەڵێت رێككەوتنەكەیان لەگەڵ كورد سووری – سوورییە و بۆ ئەوەیە كە پێكهاتەی كورد لە داهاتووی سووریا فەرامۆش نەكرێ. ئەلشاكر لەم هەڤپەیڤینەدا لەگەڵ (رووداو) پەسنی ئیدارەی خۆسەری دیموكراتیك دەدات و دەڵێت دەبێت ئۆپۆزیسیۆنی سووری سوود لە ئەزموونی كورد ببینێ.
محەممەد خالد ئەلشاكر، دكتۆرای لە یاسای نێودەوڵەتیی و سیاسەتی دەرەوەدا هەیە، مامۆستای یاسای نێودەوڵەتی و پەیوەندیی نێودەوڵەتی و دیپلۆماسی بووە لە زانكۆی فورات. بڕوانامەی دادوەری نێودەوڵەتی هەیە بۆ چارەسەری كێشە نێودەوڵەتییەكان كە ناوەندەكەی لە جنێڤە. خاوەنی چەندین پەرتووكە لە بواری یاسادا، لەوانەش (صناعە القرار الدولی- جدلیە العلاقە بین واقعیە العلاقات الدولیە و مبادئ القانون الدولی العام).
رووداو: ئەو بنەمایانە چین كە رێككەوتنی بەڕێوەبەرایەتیی خۆسەر و رەوتی ئەلغەدی لەسەر دروستكراوە؟
ئەلشاكر: ئێمە لەبەردەم واقیع و بارودۆخێكی جیاوازداین لەو واقیعەی كە سوورییەكان لە پێناویدا لە ئاداری 2011 هاتنە سەر شەقام، بۆیە رێككەوتنەكە لە ئەنجامی چەندین كێشمەكێشی نێودەوڵەتی و ناوچەیی كراوە كە هەڕەشە لە هەموو پێكهاتەكانی كۆمەڵگای سووری دەكەن. مەبەستمە بڵێم ئێمە لە سەروبەندی لەدەستدانی ناسنامە و دواڕۆژی سووریاداین. لەبەر ئەمە هەموو بنەماكانی رێككەوتنەكە لە چوارچێوەی ئەدەبیاتی ئامانجەكانی راپەڕینی گەلی سووریا بوو. بە لەبەرچاوگرتنی واقیع و دەركەوتە ناچارییەكانی قەیرانی سووریا، كە بووەتە واقیعێكی نێودەوڵەتی و ناوچەیی، پێویست دەكات ئەو گرێكوێرانە بكرێنەوە كە راپەڕینی سووریای كردە ململانێیەكی نێودەوڵەتی و ئامانجەكانی بە لاڕێدا برد. بۆیە بنەماكانی رێككەوتن خۆی لە یەكێتی خاكی سووریا، هاوكاری بۆ گۆڕینی رژێمی سووریا و بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر دەبینێتەوە.
رووداو: ئەو بارودۆخە بابەتییە چی بوو كە بووە هۆی واژوكردنی رێككەوتن لەگەڵ بەڕێوەبەرایەتی خۆسەر؟
ئەلشاكر: رێككەوتن رەنگدانەوەی ئەو "بارودۆخە بابەتییەیە" كە خۆی بەسەر گۆڕانكاریەكانی راپەڕینی سووریا و واقیعەكەیدا سەپاندووە. ترس لە ئازارە كاولكارییەكانی كە مەسەلەی پاراستنی نیشتمانی سووریا و پێكهاتەكانی بووەتە پێداویستییەكی حەتمی، خۆی دەسەپێنێ لەسەر پشتگوێ نەخستنی رووداوەكان. بەداخەوە ململانێی سووریا بووەتە ململانێ لەسەر دەسەڵات و دەوڵەتانی ناوچەكە پەرەی پێدەدەن. رێككەوتنەكە لە پێناوی پێدانەوەی رۆڵە بە سووریەكان، چونكە پەرەپێدانی گفتوگۆی سووری – سووری بۆ دواڕۆژی سووریا و لەژێر سەرپەرشتی نەتەوە یەكگرتووەكان خۆی بەسەر واقیعەكەدا دەسەپێنێت.
رووداو: بەر لەوەی رێككەوتنەكە واژو بكەن، پرستان بە سعودیە، یان لایەنێكی دیكە كردووە؟
ئەلشاكر: ئێمە لە رەوتی ئەلغەد لەگەڵ هەموو رۆڵێكی عەرەبیانەین كە بتوانێ گرێكوێرەی بارودۆخی ئاڵۆزی سووریا بكاتەوە، عەرەبستانی سعودی لە گرنگترین وڵاتە عەرەبییەكانە كە پشتگیری لە گەلی سووریا كردووە، خۆشحاڵین بەهەر رۆڵێكی عەرەبستانی سعودی وەكو هێزێكی ناوەندی لەناوچەكەدا. بۆیە كەس ناتوانێ رۆڵی سعودیە فەرامۆش بكات، بەڵام رێككەوتنمان لەگەڵ بەڕێوەبەرایەتیی خۆسەر رێككەوتنێكی سووری – سووری بووە، دەكەوێتە چوارچێوەی هەوڵەكانمان بۆ كۆكردنەوەی هەموو پێكهاتەكانی سووریا لەژێر چەتری نیشتمانی سووریا، وەكو مەسەلەیەكی سووری – سووری كە هیچ دەوڵەتێكی دەرەكی دەستی بۆ نەبات، هەوڵێكە پەیوەستە بە دواڕۆژی هەموو پێكهاتەكانی سووریا. پێمانوایە هەموو ئەو وڵاتانەی پشتگیرییان لە گەلی سووریا كرد، لە سەرووی هەمووشیانەوە عەرەبستانی سعودی، گرنگی بە یەكێتی خاكی سووریا دەدەن، هەروەها گرنگی بە یەكێتی هەموو پێكهاتەكانی سووریا لەژێر چەتری نیشتمانی سووریا دەدەن.
رووداو: لە واژوكردنی ئەو رێككەوتنەدا لە شوێنێكی وەكو قاهیرە ئاماژەیەكی تایبەت هەبوو؟
ئەلشاكر: بێگومان. ئەوەش دەچێتە چوارچێوەی مێژووی هاوچارەنووسیمان لەگەڵ میسر، دەكەوێتە چوارچێوەی لەباوەشگرتن و دانپێدانانی میسر بە ئۆپۆزسیۆنی سووریا. ئەنجوومەنی كاروباری دەرەوە، پێش ئەو بەروارە، كۆنگرەی قاهیرەی بۆ ئۆپۆزسیۆنی سووریا كرد، هەروەها نووسینگەی سەرۆكی ئیئتیلافی هێزە شۆڕشگێڕ و ئۆپۆزسیۆنەكانی سووریا لە میسر كرایەوە. قاهیرە كۆنگرەی دامەزراندنی رەوتی ئەلغەدی لەخۆگرت. هەموو ئەمانە ئاماژەیە بە رۆڵی میسر، لە پشتگیریكردنی گەلی سووریا.
رووداو: بۆچی ئەوەی ئێستا لە سووریا روودەدات ناوی لێدەنێن ململانێ لەسەر دەسەڵات؟
ئەلشاكر: رەوتی ئەلغەد ئۆپۆزیسیۆنە، هەڵگری ئەو هیوایانەیە كە گەلی سووریا لە پێناویدا بە دروشمی "گەلی سووریا یەكە" هاتە سەر شەقامەكان، ئەمە كاتێك بوو هێزە سووریەكان بە باوەڕی مەدەنیانە، بە ئامانجی سووریانە لەسەر شەقام بوون، بەڵام ململانێی سووری لە قۆناغەكانی دواتر بووە مەزادێك بۆ هێزە ناوچەییەكان، لە پێش هەموویانەوە ئێران كاری بۆ بە مەزهەبیكردنی واقیعی سووریا كرد، لەبەرامبەر ئەمەدا ئەو هێزە ناوچەییانەی كە لەگەڵ ئێران جیاوازبوون لە ئەجێندا سیاسیەكانیان، ئەوانیش لەسەر هەمان نەزمی مەزهەبی دەستبەكاربوون. بەم شێوەیە بەرەی ئەلنوسرە وەكو یەكەمین هێز كە جیاواز بوو لە سوپای ئازاد لەدایك بوو. هێشتا شەڕی نێوان ئەلنوسرە و سوپای ئازادمان لەناوچەكانی رۆژهەڵات لە بیرە، دواتر داعشیش وەكو كۆمپانیایەكی فرە جەمسەر هاتە نێو یارییەكە. لەپێناو بەدەستخستنی بستە خاكێك یان بەرزاییەك لێرە و لەوێ هەر وڵاتێكی ناوچەكە لەدژی وڵاتەكەی دیكە، پشتگیری لە هێزێك دەكات. بەداخەوە بەم شێوەیە بارودۆخی شەڕ لەسەر دەسەڵات خۆی بەسەر سووریادا سەپاند، بەو جۆرە وڵات بووەتە گۆڕەپانی ململانێ لەسەر دەسەڵات لەنێوان هێزە شەڕكەرەكان كە لە دەرەوە پشتگیری دەكرێن.
رووداو: كەواتە باوەڕتان وایە ئەوەی لە سووریا روودەدات شۆڕش نییە، وەكو ئەوەی هەندێك لایەنی ئۆپۆزیسیۆنی سووری بە شۆڕش ناوی دەبەن؟
ئەلشاكر: ئێمە ئێستا رووبەڕووی واقیعێكی پڕ لە كێشمەكێش و رووخێنەر دەبینەوە، پێویستە لەسەرمان زۆر لاپەڕەكانی شەش ساڵی رابردوو هەڵنەدەینەوە، ئەگەرنا دەكەوینە نێو زەلكاوی رابردوو. هەموو دەزانن ئەو گۆڕانەی بارودۆخی سووریا، زۆر گەورەترە لەوەی سوورییەكان پێشبینیان دەكرد و لەپێناویدا هاتنە سەر شەقام و داوای مافە رەواكانیان دەكرد. ئەو داواكارییانەی رژێم دانی پێدانا و دواتر هەر بەخۆی لێی پەشیمان بووەوە. ئەمە لەو كاتە روویدا كە ئێران هاتە نێو مەسەلەكە و ویستی ململانێیەكە ئاڵۆزتر و مەزهەبیتر بكات. دەستێوەردانی ئێران دەرگای لەبەردەم گورگی خاك كردەوە تاوەكو سووریا وەكو خاك و میللەت پارچە پارچە بكات.
پێویستە بڵێم سوورییەكان پێیانوابوو ئەوەی روودەدات شۆڕشە، زۆر گرنگ نییە ئەوانەی هاتوونەتە سەر شەقامەكان باوەڕیان بە بەرنامە و ناوی ئەوەی روودەدات هەبێ، وەكو خۆی ناوی لێدەنێن، هەندێكیان بە راپەڕین، هەندێكیان بە شۆڕش، یان تەقینەوەی كۆمەڵگایەكی مەترسیدار، ئەوەی گرنگە دەبێت بزانین كە گەلی سووریا بۆ داواكردنی مافە مەدەنی، سیاسی و ئابوورییەكان هاتە سەر شەقام. هاتە سەر شەقام بۆ ئەوەی بەربەستی بەردەم مێژوو بشكێنێ، كە خۆی لە بیرۆكەی شمولیەت و رژێمی تاكحیزبیدا دەبینییەوە. بەڵێ ئێمە دان بەوەدا دەنێین كە ئەوەی روویداوە بەلاڕێدا چوونە و دوورە لە داواكاریی سوورییەكان، ئەو سوورییەی تاوەكو دوێنێ دەیگوت "گەلی سووریا یەكە "ئەمڕۆ برا سوورییەكەی دەكوژێت، لەبەر ئەوەی راستگۆین، جورئەت دەكەین بڵێین ئەوەی روودەدات ململانێیە لەسەر دەسەڵات، شەڕی ئەهلییە، شەڕی بە وەكالەتە. ئەو هەوڵەی دەدرێت تەنیا هەوڵی مانەوەی ئەو بارودۆخەیە و بەردەوامیی ململانێیە، لەبەر ئەوە بەبێ ناولێنانی رووداوەكان و خوێندنەوەیان ناتوانین دەست بۆ گرێكوێرەی سووریا ببەین و چارەسەری بۆ بدۆزینەوە. ئەو بارودۆخە جیاوازە لە بارودۆخی بیرۆكەی شۆڕش، ئێمە لە ئێستادا هەوڵ بۆ چارەسەری سیاسی دەدەین، هەوڵ دەدەین بە واقیعیانە زەمینەی دروستكردنی دەوڵەتێكی مەدەنی و دیموكراتی خۆش بكەین. بەو شێوەیە رێگا لە پڕۆژەكانی خەلافەت، تیرۆر و دابەشبوون بگرین.
رووداو: بۆچی لایەنە سوورییەكان تاوەكو ئێستا پشتگیری رێككەوتنەكەی ئێوەیان لەگەڵ بەڕێوەبەرایەتیی خۆسەر نەكردووە؟
ئەلشاكر: لێرەدا جیاوازی هەیە لەنێوان ئەوەی پڕۆژەیەكی دیاریكراو هەیە و ئەوانەی تا ئەو ساتە ئیرادەیان نییە. ئێمە بە ئاشكرا پڕۆژەی خۆمان خستەڕوو. ئێستا شەڕی سووریا بووەتە ئاڵۆزترین كێشەی نێودەوڵەتی، دەركەوتەكانی رەنگدانەوەی لەسەر هەموو جیهان هەیە، لەوەش زیاتر ئەم كێشەیە سیستەمی نێودەوڵەتیش دیزاین دەكاتەوە كە پشت بە چەمكی هێز لە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان دەبەستێ. بەداخەوە سووریا بووەتە تاقیگەیەك بۆ هەموو هێزە نێودەوڵەتییەكان، لەبەر ئەوە ئەگەر تاوەكو ئێستا هەندێك سەری خۆیان نزم دەكەن و راستییەكان نابینن، ئەوە كێشەی ئەوان و كێشەی ئەوانەیە كە لەجیاتی ئەوان بڕیار دەدەن.
لەبەرامبەر ئەمەدا ناكرێ ئاواتی سوورییەكان بكرێتە كاڵایەك بازرگانیی پێوە بكرێت. وەكو ئەوەی روویداوە و روودەدات، خیانەتە لە خوێنی سووریەكان ئەگەر رێگا بدرێت پڕۆسەی سیاسی كە سووریەكان چاوەڕێی دەكەن بكرێتە پڕۆسەیەكی دەسەڵات پەرستن. هەموو ئۆپۆزسیۆنی سووریا بەهەموو پێكهاتەكانییەوە لەسەر یەك ئامانج رێككەوتووە، بەڵام ئەوەی گرنگە رێككەوتنە لەسەر شێوازی جێبەجێكردنی ئەو ئامانجە. ئۆپۆزسیۆنی فەرمیی سووری شەش ساڵە لەسەر یەك گوتاری بیرۆكراتیانە بەردەوامە، بەبێ ئەوەی هیچی نوێ پێشكەشی سووریەكان بكات، یان هیچ خوێندنەوەیەكی جدی هەبێ بۆ راگرتنی ئەو خوێنبەربوونەی سووریا. شاندی دانوستاندنكاری سووری كە یەك ئامانج كۆماندەكاتەوە، بەڵام لە شێوازی كاركردن جیاوازیمان هەیە، هەمان ئەو گوتارە دووبارە دەكاتەوە، بەبێ هیچ كارێكی دەزگایی جێبەجێكاری. لەبەر ئەمە هەوڵ دەدەین ئۆپۆزیسیۆن بگەڕێنینەوە سەر رێگای راست. بە كورتی "ئێمە لە رەوتی ئەلغەد بەشێك نین لە شەڕی سووریا، بەڵام هەوڵ دەدەین سووریەكان لەو شەڕە رزگار بكەین و هانیان بدەین بەرەو پڕۆژەی دەوڵەتی مەدەنی دیموكراتی یەكگرتوو.
رووداو: بەڕێز ئاڵدار خەلیل دەڵێ نامەركەزی ئیداری بۆ واقیعی سووریا سوودی نییە. ئەو قسانەی ئاڵدار چۆن دەخوێننەوە؟
ئەلشاكر: سەرەتا پێویستە نامەركەزی ئیداری و نامەركەزی سیاسی (فیدراڵی) كە پەیوەندی بە سیستەمی سیاسی دەوڵەتەوە هەیە لەیەك جیابكەینەوە. چەمكی نامەركەزی ئیداری، واتا دابەشكردنی كاروباری ئیدارەیە لە نێوان دەسەڵاتی ناوەند و دەزگا ئیدارییەكانی دیكە، كە لەسایەیانەوە ئەو دەزگایانە كەسایەتی ئیعتیباریان پێدەبەخشرێت و لەژێر چاودێری دەسەڵاتی مەركەزیدا دەبن. هەروەها نامەركەزی ئیداری یەكێكە لە بابەتەكانی سیستەمی ئیداریی دەوڵەت، پەیوەندی بە سیستەمی سیاسییەوە نییە (وەكو ئەوەی لە نامەركەزی سیاسی یان فیدراڵیدا هەیە)، ئەوە یەكێكە لە بابەتەكانی یاسای ئیداری، كەواتە لە كۆتاییدا مەركەزی ئیداری لەناوخۆیدا بریتییە لە دەسەڵاتی ناوەند و چاودێریكردنی كاروبارەكان، بەشێوەیەك كە دەزگاكان دەبنە هاوتەریبی دەسەڵاتی ناوەندی نەك جێگرەوە. بۆیە ئەو سیستەمە لە دەوڵەتە سادە و یەكگرتووەكاندا جێبەجێ دەكرێت، كە لەسەر بنەمای یەكێتی میللەت و هەرێم و دەسەڵاتی سیاسی بەڕێوەدەچێت. بەتایبەتی ئەگەر ئەو دەوڵەتە بەدەست لاوازیی دەوڵەتی مەركەزی (وەكو بارودۆخی ئێستای سووریا) بناڵێنێت.
رووداو: پشتگیری لە شێوازی فیدراڵی جوگرافی دەكەن كە بەڕێوەبەرایەتیی خۆسەر پێشنیازی دەكات؟ ئایا ئەو شێوازە دەتوانێ ئەو برینە چارەسەر بكات كە كەوتووەتە جەستەی سووریا؟
ئەلشاكر: نامەركەزی سیاسی كە ئێوە ناوی لێدەنێن (فیدراڵی جوگرافی) پەیوەندی بە بابەتی ئیدارەوە نییە، بەڵكو پەیوەستە بەشێوازی سیاسیی دەوڵەت و سروشتی سیستەمی سیاسی. دەكەوێتە چوارچێوەی یاسای دەستووری و سیستەمی سیاسی نەك یاسای ئیداری. لەبەرئەوە بەبێ گۆڕینی دەستوور، یاسا و رێككەوتنەكان ناتوانرێ شێوەی سیاسی دەوڵەت بگۆڕدرێت، چونكە نامەركەزی سیاسی پەیوەستە بە دابەشكردنی ئەركی سیاسی نەك ئیداری. دابەشكردنی ئەركە سیاسییەكان پێیدەگوترێت نامەركەزی سیاسی. بۆیە دەڵێین: ئێمە لە بارودۆخی ململانێیەكی كراوەداین لەگەڵ هەموو ئەگەرەكان، نزیكبوونمان لە بەڕێوەبەرایەتیی خۆسەر، نزیكبوونەوەیەكە لە چوارچێوەی بارودۆخی ململانێ، ناچارمان دەكات لەگەڵ یەكدی كاربكەین بۆ ئەوەی بەرەنگاری مەترسییەكان ببینەوە، لێرەدا ئەنجامی رێككەوتن بە توانای لایەنەكانەوە بەستراوەتەوە، بۆ ئەوەی رێگا نەدەن وڵات بەرەو ئاڵۆزی و دابەشبوون بڕوات، جگە لەوە هەوڵ بۆ چارەسەرییەكی سیاسی دەدەین كە بگاتە راگەیاندنی دەستووری و راپرسی لەسەر دەستوور، لە چوارچێوەی یەكێتیی سووریا. بۆیە رێككەوتنەكە رێككەوتنی كۆكردنەوەی هەموو هێزە نیشتمانی و دیموكراتییەكان بۆ رووبەڕووبوونەوەی پڕۆژە تاریكەكانە كە هیچ پەیوەندییان بە كولتووری سوورییەكانەوە نییە، هەروەها بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئەو پڕۆژانەیە كە دەخوازێ پێكهاتەی كوردی فەرامۆش بكات.
رووداو: پێتانوایە بەڕێوەبەرایەتیی خۆسەر سەركەوتوو بووە، ئایا دەكرێ ئەزموونی بەڕێوەبەرایەتیی خۆسەر ببێتە مۆدێلێك بۆ هەموو سووریا لەدواڕۆژدا؟
ئەلشاكر: پێمانوایە ئەزموونێكی سەركەوتووە. ئەوەی بەڕێوەبەرایەتیی خۆسەر بەدەستی هێناوە بە دەستكەوت هەژمار دەكرێت، چونكە ناوچەكانی لە كاولكاری و تێكچوون پاراستووە، ئەمەش هێزەكانی دیكەی سووریا هان دەدات سوود لەو ئەزموونە وەربگرن و لەو ناوچانە جێبەجێی بكەن كە ئازادیان دەكەن.
کۆمێنتەکان
وەک میوان کۆمێنتێك بنووسە یان وەرە ژوورەوە و هه‌موو خزمەتگوزارییەکان به‌كاربێنه
کۆمێنتێک دابنێ