زەنگێکی هۆشداری بۆ چین و رووسیا؛ کەمبوونەوەی دانیشتووان لەوانەیە باڵانسی هێز بگۆڕێت

 

ژمارە و وردەکارییەکانی ئەو راپۆرتە ئاماژەن بۆ ئەگەری روودانی گەورەترین گۆڕانکاری لە باڵانسی هێز لە سیستمی نێودەوڵەتی ئەویش پێشبینیکردنی کۆتایی گەشەی ئابووری چین و کۆتایی توانای رووسیایە بۆ ئەنجامدانی شەڕ و پاراستنی یەکگرتوویی خاکەکەی.  

 

ژمارەی دانیشتووان و ژمارەی گەنجان لە جیهان بەگشتی و لە چین و رووسیا بەتایبەتی بەخێراییەکی مەترسیدار بەرەو کەمبوونەوە دەچن. 

 

پرسیاری رووداو لە جۆن ویلمۆس، بەڕێوەبەری گشتیی بەڕێوەبردنی دانیشتووانی جیهان لە نەتەوە یەکگرتووەکان: چاوەڕوان دەکرێت ئەمساڵ بۆ یەکەمین جار لەماوەی 60 ساڵی رابردوودا، ژمارەی دانیشتووانی چین کەمبێتەوە. ئایا ئەمە سەرەتای رووخانی دیموگرافی نییە لە دووەم گەورەترین ئابووری جیهان؟ ئەمە مانای چی دەگەیێنێت بۆ داهاتووی ئەو وڵاتە لە دەیەی داهاتوو؟

 

جۆن ویلمۆس لە وەڵامدا گوتی: "یەکەم شت دەمەوێت لەسەر وێنەی دیموگرافی چین ئەوە بڵێم کە بەڵێ گۆڕانکارییەکان زۆر بە خێرایی روودەدەن. ئێمە پێشبینی دەکەین لە ئێستاوە تاوەکو ساڵی 2050 قەبارەی دانیشتووانی چین بە رێژەی 8% کەمبێتەوە، ئەمەش گۆڕانکارییەکی گەورەیە." 

 

نەتەوە یەکگرتووەکان پێشبینی دەکات ئەم دیاردەیە هەر بەردەوام بێت و تاوەکو کۆتایی ئەم سەدەیە دانیشتووانی چین بە رێژەی 800 ملیۆن کەس کەمبێتەوە و ژمارەی دانیشتووانی رووسیا بگاتە تەنها 126 ملیۆن کەس، ژمارەیەک بۆ رووسیایەک کە زیاتر لە 17 ملیۆن کیلۆمەتر چوارگۆشە پانتاییەتی زۆر کەمە. ئەمەش دەبێتە گەورەترین رووخانی دیموگرافی لە مێژوودا کە بەهۆی شەڕ و نەخۆشییەوە نەبێت. 

 

نەک تەنها رووسیا و چین بەڵکو جیهان بەرەو گۆڕانی دیموگرافی خێرا دەڕوات. بۆ یەکەمین جار لە مێژووی مۆدێرندا لەم سەدەیە ژمارەی بەساڵاچوو و پیر زیاد دەبێت و رێژەی گەنج بە خێراییەکی زۆر کەمدەبێتەوە. ئەمەش گۆڕانێکی بنەڕەتییە، چونکە ئەم سیستمە ئابوورییە جیهانییەی کە بە جیهانگیری ناسراوە و چەندین دەیەیە هەموومان سوودی لێوەردەگرین پشت بە یەک راستی دیموگرافی دەبەستێت کە ئەویش بریتییە لە زۆری رێژەی گەنج کە ئامادەن بە کرێ و نرخی هەرزان کاربکەن. ئەمریکا و ژمارەیەک وڵاتی دیکەش لەو گۆڕانکارییانە زەرەرمەند دەبن، بەڵام نەک بە قەبارەی چین و رووسیا.

 

بۆ وڵاتێکی وەکو چین و رووسیا کە ژمارەیەک زۆری فاکتەری هێز و باڵادەستییان هەیە دەکرێت لە ئێستاوە کۆمەڵێک رێوشوێن بگرنەبەر بۆ کەمکردنەوەی زیانی دیاردەی کەمبوونەوە و پیربوونی دانیشتووانیان. 

 

شانتانۆ موخرجی، بەڕێوەبەری گشتیی هەڵسەنگاندنی ئابووری و سیاسی نەتەوە یەکگرتووەکان دەڵێت، "ئەوەی گرنگە چ بەشێکی دانیشتووان لەلایەنی ئابوورییەوە بەرهەمدارن و چەنێک بەرهەمدارن، نەک تەنها تەمەنیان دەگۆڕێت. دەبینیت بیر لەوە دەکرێتەوە کە تەمەنی خانەنشینبوون بەرزبکرێتەوە و گفتوگۆ دەبینیت لەسەر هاندان و رێگەدان بە کۆچکردن و چارەسەری دیکە. ئەمانە هەمووی فاکتەری بنەڕەتین بۆ زیادکردنی قەبارەی هێزی کارکردن." 

 

ئەو بەرپرسە باڵایەی بواری ئابووری نەتەوە یەکگرتووەکان باسی لە گرنگی پێشکەوتنی تەکنەلۆژیا کرد، وەکو چارەسەرێک بۆ کەمبوونەوەی دەستی کار لەو وڵاتانەی چاوەڕوان دەکرێت لەم سەدەیە تووشی رووخانی دانیشتووان بن. 

 

شانتانۆ موخرجی باسی لەوە کرد: گۆڕانکاری یەکەم تەکنەلۆژیایە، ئەوەش گۆڕانکاری دەکات لەوەی کە خەڵکی بەرامبەر بەکارکردن چییان دەستدەکەوێت لە بەکارهێنانی تەکنەلۆژیا و سرووشتی کارکردن خۆی دەگۆڕێت. 

 

یەکێک لە دەرئەنجامەکانی دیاردەی کەمبوونەوەی رێژەی گەنج لە جیهاندا گرانبوون و زەحمەت دەستکەوتنی خۆراک و ئامرازەکانی بەرهەمێنانی خۆراکە کە بۆ وڵاتێکی وەکو چین دەبێتە هەڕەشە بۆ ئاسایشی خۆراک، چونکە بە پێچەوانەی ئەمریکا، زۆربەی پرۆسەی بەرهەمهێنانی خۆراک لە چین پشت بە دەرەوەی وڵات و ئاسانکارییەکانی سیستمی ئابووری جیهانگیری دەبەستێت.