شەریف!

دوو هەفتە بە تامی دوو ساڵ لە چاوەڕوانی، پرسیارەکە چەند بارەیە، هی یەک و دوان نییە و هەمووان دەیکەن، پرسیارەکە ئەوەیە: کەی پارەکە دێت؟

 

خەڵک دڵخۆشبوون کاتێک بینیان رۆژی 14-1-2024 ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق بڕیاریدا بڕی زیاتر لە 618.5 ملیار دینار بۆ هەرێمی کوردستان بنێرێت، لەبەرئەوەی بڕیارەکە "تەمویلە"ـە، بۆیە هەموو پێشبینییە لۆجیکییەکان ئەوە بوون کە لە ماوەی هەفتەیەکدا  ئەو بڕە پارەیە بگات، واتە دەبوو لە رۆژانی 18-25ی مانگ پارەکە بگەشتایە، چونکە وەزارەتی دارایی خۆی لەو ماوەیەدا مانگانە وەزارەتەکان تەمویل دەکات.

 

بڕیارەکە باسی ئەوە دەکات کە لەمیانەی کۆبوونەوەیەکی ئەنجوومەنی وەزیراندا ئەم بابەتە تاوتوێکراوە، بابەتی مووچە و پارەدارکردنی کوردستان لەسەر داوای سەرۆکی هەرێمی کوردستان، خرایە بەرنامەی کاری ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراقەوە.

 

باس باسی وادەی هاتنی پارەکە بوو، خەڵک چاویان لە بەغدا بوو کە مووچە بێت، بەڵام لە ئێرانەوە مووشەک هات، دەبوو ئیشعار لە وەزارەتی داراییەوە بگاتە لقی هەولێری بانکی ناوەندیی عێراق، کەچی نووسراوێکی وەزارەتی دارایی بڵاوکرایەوە کە رەخنە و سەرکۆنەی لیستی مووچەی هەرێمی کوردستان دەکات.

 

نوسراوەکە نابێت ببێتە هۆکاری درەنگکەوتنی هاتنی تەمویلەکە، چونکە نوسراوکە هی سەرەتای مانگە و بڕیارەکەی ئەنجوومەنی وەزیرانیش لە ناوەڕاستی مانگدا دەرچووە، بەڵام هەرزوو کاریگەریی نوسراوەکە بە رووخساری خەڵكەوە دەرکەوت.

 

رۆژی 13-1-2024 سەرۆکی هەرێمی کوردستان گەیشتە بەغدا، دوو رۆژ لەوێ مایەوە، رۆژی شەهیدی میحرابی قۆستەوە و لە گوتارەکەیدا دۆخی خراپی مووچەخۆرانی کوردستانی بۆ هەموو بڕیاربەدەستانی عێراق روونکردەوە، دواتریش چەندین کۆبوونەوەی لەگەڵ بەرپرسانی فەرمی و لایەنە سیاسییەکان ئەنجامدا، ئەوەی ئەو سەردان و کۆبوونەوانەی جیاکردەوە لەوانی دیکە ئەوەبوو کە ئەنجامێکی ئەرێنی بەرچاوی هەبوو، حکومەتی عێراق بڕیاریدا زیاتر لە 618.5 ملیار دینار بنێرێت بۆ هەرێمی کوردستان.

 

ئەو 618 ملیار دینارە جیاواز بوو لەوانی دیکە، یەکەم پارەکە وەک تەمویل بوو نەک قەرز، دووەم لەگەڵ ئەوەی لە چوارچێوەی خەرجیی راستەقینە بوو، بەڵام بڕەکەی زۆر زیاتر بوو لە پارەدارکردنەکانی دیکە، چونکە بە گوێرەی خەرجیی راستەقینە پێشتر 500 ملیار دینار بوو.

 

بۆ من کە باسی ئەم بابەتە دەکەم، وەک ژمارە تەماشای رووداوەکان دەکەم، ئەوەی دەیبینم ئەوەیە کە 618.5 ملیار دینار دێت، هۆکاری بەکارخستنی 320 ملیار دیناری دیکەی داهاتی نێوخۆیە، واتە لە کۆتاییدا 913  ملیار دینار دێتە بازاڕەکان.

 

 ئەم ژمارەیە تەنیا دڵی 1.2 ملیۆن کەس خۆشناکات، بەڵکو ئەوانەی کە مووچەخۆر نین هێندەی مووچەخۆران دڵیان بەم بابەتە خۆشە، چونکە دووکاندار و کاسبکاران و بازاڕەکان هەموویان چاویان لەو 913 ملیار دینارەیە کە لەگیرفانی ئەو 1.2ملیۆن مووچەخۆرە دێتە دەرەوە.

 

دێمەوە سەر بەزمی نووسراوەکەی وەزارەتی دارایی، سەرەتای کانوونی دووەمی 2024، وەزارەتی دارایی عێراق، نووسراوێکی ئاراستەی هەرێمی کوردستان کردووە و تیایدا بە شەش خاڵ کەم و کووڕییەکانی لیستی مووچەی هەرێمی کوردستانی باسکردووە، تیایدا ئاماژەیان بەوە داوە، کە رەگەزەکانی نێر و مێ جیا نەکراونەتەوە، لە خاڵێکی دیکەدا باسی ئەوەیان کردووە، کە دەبوو ناوی سیانی مووچەخۆران هەبن، هەروەها مووچەخۆران بەگوێرەی وەزارەتەکان جیانەکراونەتەوە، لە بەشێکی دیکەی رەخنەکاندا ئاماژە بەوە کراوە ناوی دووبارە هەن، هەیە لە چاودێریی کۆمەڵایەتیی ناوی هەیە و لە خانەنشینانیشدا ناوی هەیە، یان دووجار کەسێک لە لیستی خانەنشیناندا ناوی هەیە.

 

نووسراوەکە لە شێوەدا کارگێڕی و داراییە، بەڵام بارگاوییە بە چەندین بابەتی دیکە، کە سەرنجی نووسراوەکەی وەزارەتی دارایی حکومەتی عێراق دەدەم، خەمبارم بۆ سیستمی بایۆمەتری، هیچ شتیک دوودڵم ناکات لەوەی کە بڵێم: بەڕێز کاک قوباد تاڵەبانی، جێگری سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان، ئێوە بەرپرسیاری یەکەمن لە دۆسیەی بایۆمەتری، ساڵانێکی زۆر خەڵک بەم بابەتەوە سەرقاڵکرا، تەنانەت بڕیاربوو عێراقیش چاو لە ئێمە بکات، ئێستا ناوی دووبارە و سێبارە لە پای چی، تکایە بەداوی ئەم بابەتەدا بچۆ.

 

پێشتریش رووی دەمم کردە وەزارەتی دارایی و رای خۆمم پێگوتن لەسەر ئەم نووسراوە و ئەو نووسراوانەی دیکەش کە لەوەودوا دێن.

 

رۆژانی 23 و 25ی مانگ لەگەڵ دۆستانم لە وەزارەتی دارایی هەرێمی کوردستان قسەم کرد، ئەوان زۆر توڕەن لە نووسراوەکە و بە گاڵتەجاڕیش ناوی دەبەن، وا قسەیان دەکرد "عەیب لە چاوی ساخدا هەبێت لە لیستی مووچەکەیاندا نییە"، هەر بۆیە هەڵوێستی عێراقیان بە "گێچەڵ" ناوبرد، بە منیشیان گوت ئەو بابەتە تەواو سیاسیە و بنەمای نییە، بەڵام ئەوەی کە زیاتر جێگەی نیگەرانییان بوو، ئەو بازاڕ گەرمییە بوو بۆ ئەو نووسراوە کە لە ناوخۆی هەرێمی کوردستان دەکرا، بۆیە منیش بە بێ دوودڵیی پێم گوتن، پێویست بوو لە ئان و ساتی خۆیدا وەڵامتان بدایەتەوە، لەم دۆخەدا ناکرێت و نابێت مووچەخۆران بە تەنیا جێبهێڵن، چەند رۆژێکە ئەم نووسراوە نێردراوە بۆ بێدەنگن؟

 

گەندەڵی و کەموکوڕییەکانی بەرامبەرت هیچ کات رەوایی نادات کە تۆش گەندەڵ بیت، بەڵام کە ئەم نووسراوەم بینی دەتگوت لە وەزارەتی دارایی سویسراوە ئاراستە کراوە، عێراق تۆ خۆت 10 ملیۆن مووچەخۆرت هەیە، 4 ملیۆن فەرمانبەرت هەن، حکومەتەکەی بەڕێز سوودانی لە ماوەی ساڵێکدا نزیکەی یەک ملیۆن کەسی دامەزراندووە، ئاستی بەرهەمداریی فەرمانبەرەکانت لە رۆژێکدا کەمترە لە  بیست خولەک، سەدان هەزار مووچەخۆری فەزاییت هەیە، تادێت کەرتی سەربازیی و خەرجییەکانی ئەو کەرتە لە هەڵاوساندایە، ئێستا وەک موکێش بە دەستێک خەریکی ژماردنی کەمتەرخەمییەکانی هەرێمی کوردستانی؟

 

بەڕێز تەیف سامی پرسیارێکت لێدەکەم، بەڕێزتان ساڵانە زیاتر لە 3.4 تریلیۆن دینار خەرجدەکەن بۆ هێزەکانی حەشدی شەعبی، هەر بەجدی ناوی سیانی هەر 238 هەزارەکەت لایە؟ تۆ ساڵانە 25 تریلیۆن دینار بۆ هێزە ئەمنییەکان خەرجدەکەیت یانی ناوی سیانی هەواڵگریی سەربازی و دژەتیرۆر و هێزی زێڕین و چەندین هێزی دیکەی سەربازیت لایە؟ بە چ حەقێک داوای ناوی سیانی یەکە بە یەکەی مووچەخۆرانی کوردستان دەکەیت؟ ئاخر هەزاران مووچەخۆر و چەندین جۆر خەرجیی هەن پەیوەندیی بە ئاسایشی نیشتیمانییەوە هەیە.

 

بیستم گوتووتانە ناو شەریفێک لە سێ شوێن مووچە وەردەگرێت، ئەی ئێوە ناڵێن هەرێمی کوردستان  ناوی سیانی مووچەخۆرانی نەناردووە، ئەی ئەم ناو شەریفەتان چۆن چۆنی دۆزییەوە؟

 

رۆژی چوارشەممە 24-1-2024 بوو، لەگەڵ هاوکارم هەستیار قادر ئیدیتۆر لە دێسکی عێراقی لەسەر ئەم بابەتە گفتوگۆمان دەکرد، باسی ئەوەمان دەکرد، بەرپرسانی عێراق شتی دیکەشیان باسدەکرد، ئەوان دەیانگوت کە ئەو ناوانەی دۆزییانەتەوە بە هەڕەمەکی گەڕاون، ئەگەر وردتر بگەڕێن زیاتریان دەدۆزییەوە.

 

باشە با وادابنێین کە پێنج هەزار ناوی دووبارە هەن، خۆ خەرجیی مووچەخۆرانی کوردستان 913 ملیار دینارە، نەک 618 ملیار دینار، فەرمانبەرانی کوردستان 681.9 هەزار کەسن، نەک  658 هەزار کەس، بەڵام لە جێگەوە عێراق 35% پارەی مووچەخۆرانی بڕیوە و نەیناردووە، ئیتر باسکردنی ئەم چەند هەزار کەسە شایەنی باس نییە، کە باسی چەند هەزار کەسێکم دەکرد لەگەڵ دۆستەکەم لە وەزارەتی دارایی دەیگوت، "نەخێر چەند هەزار کەس نییە".

 

عێراق خۆی 86 تریلیۆن دینار بۆ مووچەخۆرانی خۆی خەرجدەکات، بەڵام 9.3 تریلیۆن دیناری تەرخانکردووە بۆ کوردستان، لەو بڕەش 6 تریلیۆن دیناری خەرجکردووە کە دەکاتە 5%ی ئەو بڕە پارەیەی بۆ مووچەخۆرانی خۆی خەرجیدەکات.

 

هیچ کات حەزم لە قسەی توێکڵدار نەبووەو نییە، بۆیە نایشارمەوە ئەم نووسراوە لەگەڵ ئەو مووشەکانەی نران بە هەولێرەوە، یەک پاکێجە و قوماشی یەک تۆپە،  ئامانجەکە روونە؛ شەڕی شکاندنی ئێسقان و دەرهێنانی مۆخە، مووشەکەکان زیانی سەدان ملیۆن دۆلار بە کوردستان و هەولێر دەگەیێنن، مووشەکبارانکردنی ملیاران دۆلارە، ئەم نووسراوەش تەواوکردنی شەڕەکەیە و جەنگێکی دەروونییە، ئەگینا کە بڕیاری ناردنی 618.5 ملیار دینار دراوە، ئیدی ئەم سەرنجانە لە پای چی، بێگومان لە پای ئەوەی کە بازاڕ و خەڵک هەمیشە گرێدراوی سایکۆلۆجیان، ئێستە دۆخێکی رەشبینانە بازاڕەکانی کوردستانی گرتووەتەوە، هەر ئەو دۆخەش هێندەی مووشەکەکان بازاڕیان لە جوڵە خستووە.