ماندێللا بۆ مەزنە؟
هەموو كەس پاش مەرگ و پرسەدانان بۆی، بەجۆرێك گەورە دەردەكەوێ و گەورە نمایش دەكرێ، بەتایبەتی ئەگەر پلەیەكی سیاسی هەبێ. بەڵام مەرگی ئەو، بۆشاییەكە لە جەستەی گەلێكدا، چونكە وەك باوكێك جێگەكەی بەخاڵی مایەوە. ناكرێ بڵێین ماندێللا سەركردەیەكی مەزن و بێ وێنەیە ئەگەر ئاوڕ لەخەبات و كارەكانی نەدەینەوە، ناتوانین بڵێین كەسێكی بەتوانایە ئەگەر قسە لە فەلسەفەی تێكۆشانی نەكەین. بۆیە گرنگیی ماندێللا وەك سەركردەیەكی سیاسی و رابەرێكی نیشتمانی ئەوەیە كە خۆی بەدوای پۆستەوە نەبوو، بەڵكو بەدوای پرسی مافەكانی مرۆڤدا خەباتی كردووە و پۆست و پێگەكان بەدوای ئەودا دەگەڕان.
لەبەرئەوە، ماندێللا قوتابخانە و نموونەیەكی زیندووی كیشوەری رەشە، هاوكات بەهەناسە و روانینێكی جیهانییەوە لە پرسی مرۆڤ و كێشەكانی روانیوە. دیدو روانگەیەكی مرۆڤدۆستانە، مرۆڤپەروەر بزوێنەری سیاسەتەكانی بووە. كەسێ كە توانی 27 ساڵی رەبەق و رەقی نێو زیندان بگۆڕێ بەلێخۆشبوون و لێبووردەیی، دەبێ خاوەنی رۆحێكی گەورەو دیدو روانێكی پێغەمبەرانە بێت. بۆیە پێموایە سەركردەیەكی راستینەی سەدەی بیستە. سەركردەی راستینەش ئەوەیە كە هەموومان دووجار بۆی دەگریێین: جارێك كە خۆی دەستبەرداری پۆستی دەسەڵات دەبێ، لەكاتێكدا خەڵی تكای لێدەكەن، جارێكیش كە بەتەواوەتی ماڵئاوایی لەژیان دەكات.
ئیدی سەركردەیەك لەجەستەیەكی برینداری مرۆڤی رەشپێستدا، توانی هەم بەهایەك بۆ مرۆڤگەلێك بگەڕێنێتەوە بە ساڵانێك خەبات دژ بە “جیاكاری رەگەزی و رەنگی پێست”، هەم توانیشی ئاراستەی خەبات بكات بەپێی خواست و داواكارییەكانی رۆژگار. ئەمەشی وەك میراتێك بەجێهێشت كە دەبێ مرۆڤایەتی لەتۆڵەو رق و كینەوە بۆ لێبووردن و ئاشتەوایی بگوازێتەوە! جگە لەوەی كە توانی وڵاتێك لە قەیرانی جەنگی ناوخۆیی و هەڵوەشانەوەی زێتر رزگار بكات. ئەگەر بەراوردی بكەین بەسەركردەیەكی وەك گۆرباتچۆڤ كاتێك كە ویستی چاكسازی لە یەكێتی سۆڤیەتدا بكات و بەرنامەی بیرۆیسترۆیكای خستەكار، دەبینین كە دواجار خۆشی لەگەڵ لێشاوی هەڵوەشانەوەو كرانەوەی یەكێتی سۆڤیەتدا لەسەر شانۆكە راماڵرا! بەڵام ماندێللا پاش رزگاربوونی، خۆری گەشاوەتربوو لە هەموو دونیادا. كە لە ساڵی 1994 هەڵبژێردرا، خەڵكی شایی و زەماوەندی نەتەوەییان بۆ گێڕا، وەكچۆن لە ساتەوەختی ئازادبوونیشی لەزیندان، شادی گەڕایەوە سەر روخسار و ئومێد بۆ دڵە تەزیوەكان و بزە بۆ لێوەهەڵقرچاوەكان و لەكاتی خۆهەڵنەبژاردنەوەی بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار، میللەتەكەی خوڕخوڕ بۆی گریان، وەك باوكێكی میهرەبان بۆی بەتاسە بوون! هەرگیز منەتی بەسەر گەلەكەیدا نەكرد كە 27 ساڵ لەچوار دیواری ساردو ئەشكەنجەدراوەو دوور لە كەسوكار، هەمووی بە پۆستێ قەرەبوو بكاتەوە! بۆیە ئەو كاتەی كە ماڵئاوایی دواجاریشی كرد، هەموو دونیا بۆی گریان!
هەڵبەت كاراكتەری ماندێللا، هەڵقوڵاوی فەلسەفەیەكی خەباتكردنە: رزگاری و سەربەخۆیی مرۆڤ، وەك مافێكی سروشتی بۆ هەمووان. سروشتی مرۆڤ وەك بنەڕەتێكی سەرەكی بۆ بەدەستهێنانی مافەكانی. یەكسانی و ئازادی و هاوبەشی لە ئەرك و مافەكاندا. بۆ تێگەیشتن لە هەوڵ و كۆشش و خەباتی ماندێللا لەو پاشخانە فەلسەفییەی كە بۆ مرۆڤ هەیبووە، دەكرێ بڵێین:
-1 ماندێللا هەر سەركردەی بزووتنەوەیەكی ئازادیخوازی رەشپێستەكان نەبوو، بەڵكو رابەرێكی رۆحیی خاوەن هزر بوو، دەتوانم بڵێم قوتابخانەیەك بوو.
-2 رابەرێكی بەتوانا لە لێخۆشبوون و لێبووردەییدا. بەستراتیژیەتی لێخۆشبوون توانی ئەو درزە گەورەیەی كەوتبووە پێكهاتەی ئاینی و نەژادی وڵاتەكەیەوە ساڕێژ بكات. هزری ناتوندوتیژی وەك فەلسەفەیەك لە خەباتی ئازادیخوازی و رزگاریخوازی نیشتمانیدا دەبێتە پرۆژەی نیشتمانی پاش رزگاربوون. لەسەر ئەو نەریتە ئاشتیخوازەی غاندی بۆ خەباتی ناتوندوتیژی پەروەردە بوو بوو كە تێگەیشتنێكی بنەڕەتی تێدایە: هێز و توانای توندوتیژكار لە بەهێزی خۆیدا نییە، بەڵكو لە لاوازی ویست و بەرگرینەكردنی لایەنی چەوساوەدایە.
-3 وەك سەركردەیەك بۆ هەموو گەل و نەتەوەكانی خۆر‌هەڵاتی ناوەڕاست كە جێگەی هیواو ئومێدە، خەڵكی لە ناخیدا دەخوازێ رۆژێ سەركردەیەكی وەها بێتە مەیدانەوەو ناوچەكە لە زۆنگاوی شكست دەربهێنێ. بۆیە بەجۆرێك رێزو خۆشەویستییان بۆ ماندێللا لەچاوەڕوانییەكی بەدینەهاتووەوە هەڵدەقوڵێ. لەبەرئەوە، مردنی كولانەوەی ئەو برینەیە لەدەروونی میللەتاندا.
-4 دیدو روانینێكی دیكە بۆ مرۆڤ و سیاسەت و خەبات. لێخۆشبوون لەجەلادەكان كە سپی پێستەكانن، باشترین شێوازی سزاو تۆڵەیە بۆ بەرگرتن لە شەڕێكی ناوخۆیی مەترسیدار.
-5 ماندێللا سیمبولی مرۆڤێكی بەئاگاهاتوو، راپەڕیو و ئازاد و بوێر و چالاك و ئەقلانی و شارستانییە. هەڵگێڕەوەی ئەو وێنە سادەیەیە كە لەسەدەكانی رابردوودا دەرهەق بەمرۆڤی رەشپیست وەك “بەربەری، كێوی و ناشارستانی و پیس و دواكەوتوو تەمبەڵ و سەرەتایی و خورافەخواز و نائەقڵانی” دروستكراوە، چونكە خۆی وەك مرۆڤیكی رەشپیست هات بەو دیدە مرۆڤانەیەوە، سەلماندی مرۆڤی رەش چەندە تاڵیی چەشتبێ، دەكرێ ئاشتیپارێز بێت. بۆیە بۆچوونی سەدەكانی رابردووی ئاوەژوو كردەوە كە وەك “ستریۆتایپێك” لەسەر نەژادی رەش كارا بووە گوایا توانای خۆبەڕێوەبردن و خۆفەرمانڕەوایی و جڵەوكێشییان نییە. لەوەدا وەك غاندی و لوتەر كینك توانی ئەو بۆچوونە ناڕەوایە پووچەڵ بكاتەوە.
سەركردەیەكی وەرچەرخێنەر
بۆچی ماندێللا مەزنە؟ بێگومان لەبەرئەوەی سەركردەیەكی وەرچەرخێنەرە. كوالێتی سەركردایەتی ئەو، هۆكارێكە كە سەركردەیەكی ئاسایی نەبێ، چونكە جگە لەوەی كەسێكی كاریزمایی و نموونەیەكی رەوشتی باڵای لەخۆبووردوویی و لێخۆشبووون و پێكەوەژیان بوو، ئەندازیاری دروستكردنەوەی مرۆڤ بوو. دەرهێنانی مرۆڤ لەبندەستی و چەوسانەوەو سووكایەتیپێكردنەوە بۆ كەسێك كە چارەنووسی خۆی بخاتە ئەستۆی خۆی. ئەمەش لەڕێی:
- وەبەرهێنان لەمرۆڤایەتیدا، سووربوون لەسەر رەوایەتی پرسێك و كۆڵنەدان بەزیندانیكردن. بەندیخانە وێستگەیەك بووە بەرەو ئازادی. لە یەكێك لە دۆكیۆمێنتەكاندا دەڵێ “ژووری زیندان ئەو شوێنەیە كە زێتر خۆی تێدا ناسیوەو گرنگترین بڕیاری سیاسی بۆ دواڕۆژ داوە”!
- ناسینی ناخی مرۆڤ بەباشی لە ئەنجامی ئەو رامان و قووڵبوونەوەیەی لەزینداندا. بۆیە وەك ئەندازیاری مرۆڤ تەنها خەباتی بۆ رزگاری و ئازادیی مرۆڤ هەر هەڵگرتنی كۆت و بەندی ستەم و چەوسانەوە نەبووە، بەڵكو لەپێناو رزگاركردندا دەبێت مرۆڤ لەناخەوە هەڵبسێنرێتەوەو بەهێزبكرێ و بەهرەكانی بەرەڵا بكرێ تا لەسەرپێی خۆی راوەستێ و وابەستەی كەسی دیكە نەبێ. ئەمەش كارێكی زێدە سەخت و تەمەنێكی دەوێ.
- دروستكردنی بڕوایەك لەناخی هاونیشتمانیاندا كە “تۆ ئەوە نیت ئێستا هەیت، بەڵكو لەوە زیاتریت، ئەوەیت كە دەتوانیت بەدەستی بهێنیت”. ئامانجەكەش پێكەوەژیانێكی باشتر وەك رێگەچارەیەكی هاوبەش.
- بەخشینی متمانەبەخۆبوون بەهەموو هاووڵاتییەك كە دەتوانێ خۆی بەرپرسیار و سەرپشك بێ لەباشتركردنی ژیانیدا. واتە مرۆڤ متمانە بكات بەتواناكانی لە بەڕێوەبردنی ژیانێكی باشتردا پاش رزگاربوون.
- تێپەڕاندنی رابردووی تاڵ و مەینەتی پەیامی خەباتی بۆ قۆناغی رزگاریی ئەوەیە كە سیفەت و توانای مرۆڤ ئەوە نییە بەسەریدا هاتووە، بەڵكو ئەو هەنگاو و رێوشوێنەیە كە دەتوانێ بە كۆشش بەدەستی بهێنێ و بیگاتێ. دەبێ خۆت رزگار بكەیت لەپاشماوەكانی رابردوو، وەك ئەوەی بڵێ، من زیندانم چەشت، تۆش دەبێ خۆت لەوەی بەسەرتدا هات تێپەڕێنی، دەبێ خۆت هەوڵ بدەیت، من رێگەت بۆدەكەمەوە، دەبێ خۆت هەنگاو بنێی، من تەنها لەپێشتەوە دەڕۆم!
- بۆیە نابێ مرۆڤ ببێتە قوربانی ئەوەی لەرابردوودا بەسەریدا هاتووە. دەڵێ “ئەوكاتەی لەدەرگای بەندیخانە هاتمە دەر بەرەو ئازادی، زانیم ئەگەر تووڕەیی و گیانی تۆڵەو قین و نەهامەتی لەپاش خۆم جێنەهێڵم، ئەوا هەروەك ئەوەیە لەزینداندا بمێنمەوە.
-گۆڕینی ئاراستەی سیستمێك و كەلتووری دابڕانی نەژادی و رق و كینەو تۆڵە بۆ لێبووردن و لێخۆشبوون. لەو سۆنگەی كە رابردوو لەبیرناكرێ، بەڵام دەبێ هەقیقەت و راستییە تاڵەكان بگۆڕدرێ بە لێخۆشبووون و ئاشتەواویی و ئاشتبوونەوەی نیشتمانی. ئەمەش توانای سەكردایەتییەكی قاڵبووی دەوێ كە تەنها دیوێكی پرس و كێشەكان نەبینێ، بەڵكو بیر لەداهاتوو بكاتەوە.
-ئاراستەكردنی ئێش و ئازارەكانی رابردوو بەگوڕوتینێك بۆ داهاتوو. پەیامی ئەو، ئەوەیە كە ئەوەی بەسەرماندا هات تاڵ و نامرۆڤانەو سەخت بوو، هەرگیز لەبیرناكرێ، بەڵام درككردن بەم راستیە تاڵە و زانینی هەقیقەتی مێژوویی دەبێ بگۆڕین بە لێخۆشبوون و پێكەوەژیان. ئەگەر وانەكەین رابردوو دەبێتە دیوارێكی دەروونی و هزری ترسناك لەسەر ئایندەی وڵات. هاوكات ئەگەر وانەكەین مرۆڤی رەش هەڵناسێتەوەو هەمیشە رابردوو دەكاتە بەهانەو پاساوێك بۆ دواكەوتن و ناسنامەیەكی بۆ داهاتووی خۆی. واتە خۆی دەكاتە قوربانی كۆت و بەندێك بەدەستی خۆی نەك چەوسێنەرێكی راستینە.
لەبەرئەوە ماندێللا مەزنە و هەمیشە زیندووە خۆی گوتەنی: كاتێ تۆ لەدڵی ئەوانەدا دەژیت كە خۆشتدەوێن، ئەوا هەرگیز نامریت.