توێژینەوەیەک: لە تورکیا و باکووری کوردستان نزیکەی 60%ی خێزانی کورد لە ماڵەکانیان بە کوردی قسە ناکەن

 

 

ئەم ناوەندە لە رۆژانی 2 بۆ 9ی ئایاری ئەم ساڵ بە بەشداریی 1276 کەس لە 16 پارێزگای باکووری کوردستان و تورکیا لێکۆڵینەوەیەکی لەسەر قسەکردن بە زمانەکانی دایک، بێجگە لە تورکی، کردووە.

 

توێژینەوەکە لە شارەکانی ئامەد، رووها، خارپێت، دیلۆک، مێردین، وان، ئێلیهـ، شرنەخ و ئاگری لە باکووری کوردستان و ئیستەنبووڵ، ئەنقەرە، ئیزمیر، کۆجائەلی، ئانتاڵیا، چاناککالە و مێرسین لە تورکیا کراوە.

 

بەپێی ئەنجامەکان، تەنیا 42.2%ی کورد بەردەوام لە ماڵەکانیاندا بە کوردی قسە دەکەن، 17.7% هەندێکجار بە کوردی قسە دەکەن و 9.1% هەرگیز بە کوردی قسە ناکەن.

 

 

بەپێی توێژینەوەکە، ژنان کەمتر لە پیاوان بە زمانی کوردی قسە دەکەن، بە شێوەیەک کە 46.3%ی پیاوان و 35.9%ی ژنان لە ماڵەوە بە زمانی کوردی قسە دەکەن.

 

رێژەی قسەکردن بە زمانی دایک لەنێو کەسانی تەمەن مامناوەنددا زۆرترینە و لە کەسانی سەروو 65 ساڵ زیاترە؛ هەروەها هەرچەندە زمانی دایکیان تورکی نییە، بەڵام 18.8%ی خێزانەکان لە ماڵەکانیاندا بە زمانی تورکی قسە دەکەن، 46%ی خێزانەکان هەم بە زمانی دایک و هەم بە زمانی تورکی قسە دەکەن، ئەمەش بەپێی ئەنجامی توێژینەوەکە.

 

بە گشتی 64.8%ی خێزانەکان لە ماڵەوە بە زمانی تورکی قسە دەکەن، 70%ی ئەوانەی زمانی دایکیان تورکی نییە، لەسەر شەقام بە تورکی قسە دەکەن، هەروەها لە ژیانی کۆمەڵایەتیدا ژنان زیاتر لە پیاوان بە زمانی تورکی قسە دەکەن.

 

 

21.9%ی ئەو هاووڵاتییانەی زمانی دایکیان تورکی نییە، زمانی دایکیان نازانن و 78.1%ی ئەو هاووڵاتییانەی زمانی دایکیان تورکییە دەڵێن، "ئێمە بە باشی لە زمانی دایکمان تێدەگەین." 40.5% گوتوویانە، "ئێمە بە دەگمەن یان هەرگیز بە زمانی دایکی خۆمان قسە ناکەین." 50.9% دەڵێن، "ناتوانین بە زمانی دایکی خۆمان قسە بکەین" و 58.9% دەڵێن، "دەتوانین کەم بنووسین یان بە هیچ شێوەیەک بە زمانی دایکی خۆمان نەنووسین."

 

لە توێژینەوەکەدا پرسیار لەبارەی هۆکاری تێنەگەیشتن و قسە نەکردن بە زمانی دایک کراوە، 38.6%ی بەشداربووان گوتوویانە، "چونکە کەس لە ماڵەوە قسە ناکات، ئێمە فێر نەکراوین و فێر نەبووین." 37.1% دەڵێن، "تەنیا زمانی فەرمییان فێرکردووین بۆئەوەی رووبەڕووی جیاکاری نەبینەوە." هەروەها 38.7%ی بەشداربووان گوتوویانە، "چونکە ناتوانم بە باشی زمانی دایکی خۆم قسە بکەم، قسە ناکەم." 33.9%ی بەشداربووان گوتوویانە، "قسە ناکەم، چونکە لە ماڵەوە و دەوروبەرم کەس قسەی پێناکات." 24.2%ی بەشداربووان دەڵێن، "چونکە هیچ قوتابخانە و سەرچاوەیەک نەبووە کە زمانی دایکمی تێدا فێربم، فێری نەبووم و ناتوانم قسەی پێبکەم."

 

 

بەپێی توێژینەوەکە، 61.8%ی دایکان و 63.4%ی باوکان بەگشتی بە زمانی دایک قسە دەکەن. لە خێزانەکاندا قسەکردن بە زمانی دایک لەگەڵ تەمەندا کەم دەبێتەوە. لەنێو منداڵانی تەمەن 0-5 ساڵ، 42.9%یان بە هیچ شێوەیەک زمانی دایکی خۆیان نازانن و 19.6% زۆر کەم دەزانن. لەنێو منداڵانی تەمەن 6-11 ساڵدا، 41.4%یان بە هیچ شێوەیەک زمانی دایکی خۆیان نازانن و 21.5%یان زۆر کەم دەزانن. لەنێو منداڵانی تەمەن 12-17 ساڵدا، 38.3%یان بە هیچ شێوەیەک زمانی دایکی خۆیان نازانن و 25.4% زۆر کەم دەزانن. لەنێو کەسانی تەمەن 18-24 ساڵدا 25.2%یان بە هیچ شێوەیەک زمانی دایکی خۆیان نازانن و 20.6% زۆر کەم دەزانن. 67.2%ی خێزانەکان هەوڵدەدەن منداڵەکانیان فێری زمانی دایک بکەن.

 

 

98.4%ی خێزانەکان دەیانەوێت منداڵەکانیان بە زمانی دایکی خۆیان پەروەردە بکرێن. 32.8%ی خێزانەکان داوای وانەی بژاردەی کرمانجی و زازاکییان بۆ منداڵەکانیان کردووە، 16.4%یان رایانگەیاندووە پۆلی زمانی دایکی بۆ منداڵەکانیان کراوەتەوە، هەندێکی دیکەش رایانگەیاندووە، بە هۆکاری جیاواز پۆل نەکراوەتەوە. 99.4%ی بەشداربووان لە وەڵامی پرسیاری، "دەتەوێت زمانی دایکی خۆت بپارێزیت و پەرەی پێبدەیت؟" گوتوویانە، "بەڵێ."

 

لە توێژینەوەکەدا پرسیار لە بەشداربووان کراوە، "بەڕای ئێوە گەورەترین مەترسی لەسەر زمانی دایکتان چییە؟" 52.5% گوتوویانە "نەبوونی پەروەردەی زمانی دایک." 17.4% دەڵێن، "قسەکردنی خێزانەکان بە زمانی تورکی لەگەڵ منداڵەکانیان." 17.4% گوتوویانە "سیاسەتی ستەم و تواندنەوە."

 

لە لێکۆڵینەوەکەدا پرسیار کراوە، "بە بۆچوونی ئێوە چی بکرێت بۆ پاراستن و پەرەپێدانی زمانی دایک؟" 36.1%ی بەشداربووان گوتوویانە، "دەبێت زمانی پەروەردە بێت." 29.6% گوتوویانە، "پێویستە بە یاسا پارێزراو بێت." 16.5% دەڵێن، "دەبێت زمانی فەرمی بێت" و 12.5% دەڵێن، "خێزانەکان پێویستە منداڵەکانیان فێری زمانی دایک بکەن."

 

لەبارەی جیاکاری بەرامبەر زمانی ناتورکی، پرسیار لە بەشداربووان کرا؛ زۆرینەیان رایانگەیاند، "لە ژیانی رۆژانە و لە دامودەزگاکانی حکومەت و لە سۆشیال میدیا بەهۆی زمانی دایک جیاکارییان لەگەڵ دەکرێت." ئەو هاووڵاتییانەی زمانی دایکیان تورکی نییە، لە دامودەزگاکانی حکومەتدا رووبەڕووی زۆرترین جیاکاری دەبنەوە.

 

                                    بەڵێ            هەندێکجار

لە دامەزراوە حکومییەکان:      77.7%            11.6%

لە دامەزراوە تەندروستییەکان:  62.1%           23.5%

لە دامەزراوە پەروەردەییەکان:  75.9%            13%

لە بواری گواستنەوەدا:          40.4%           28.5%

لە کۆنسێرت و ئاهەنگەکاندا:    61.1%           19.4%

جلوبەرگ:                       47.5%            19.6%

جەژن و ئاهەنگەکان:            48.6%          20.5%

ژیانی کۆمەڵایەتی:               31.2%           31.3%

سۆشیالمیدیا:                    46.6%           26.6%

لە شوێنی کار:                   48.4%           22.7%

لە شارەکەدا:                     28.7%             27%