لەگەڵ رەنج؛ مەترسییەکانی سەرژمێری لەسەر کورد

 

 

ئەوە مژاری ئەم جارەی بەرنامەی لەگەڵ رەنج بوو، جگە لە ‏عەبدولزەهرە هینداوی، گوتەبێژی وەزارەتی پلاندانانی عێراق؛ سەرجەم ‏ئامادەبووانی بەرنامەكە ئەو ترسەیان هەبوو كە سەرژمێرییەكە بۆ ‏مەبەستی سیاسی بەكاربێت، هەرچەند عەبدولزەهرە هینداوی، گوتەبێژی ‏وەزارەتی پلاندانانی عێراق جەختی لەوە دەكردەوە كە سەرژمێرییەكە تەنیا ‏بۆ بواری گەشەپێدان سوودی لێوەردەگیرێ‌ نەك سڕینەوەی ناسنامەی ‏گەلێك.‏

 

فەهمی بورهان، سەرۆكی دەستەی ناوچە كوردستانییەكانی ‏دەرەوەی ‏‏ئیدارەی هەرێمی كوردستان وەك میوانێكی دیكەی بەرنامەكە جەختی لەوە ‏كردەوە كە لەگەڵ سەرژمێریكدا نییە كە خاكی كەركووك ‌و خانەقین شنگال ‏تەسلیمی قەدەر بكات.‏

 

یوسف قاسم، كە گەنجێكی كەركووكییە ‌و قوتابی زانكۆی سەڵاحەدینە لە ‏كۆلێژی زانستە سیاسییەكان لەبەرنامەكەدا ئەوەی خستەڕوو بە هێندەی ‏برینی رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەر مەترسی ئەوەی هەیە سەرژمێریەكەش ‏ببێتە برینێكی دیكەی سارێژنەبووی كەركووكییەكان، ئەو گوتی: "هێشتا ‏برینی 16 ئۆكتۆبەر ساڕێژ نەبووە، خەریكە برینێكی دیكە لە جەستەی ‏شارەكەمدا". ئەو گەنجە كەركووكییە جەختی لەوە كردەوە سەرژمێریەكە ‏بەرگێگی یاساییە كراوەتە بەری تەعریب. ئەو گوتیشی: "شوانی حەویجەیی ‏هەیە هێنراوەتە كەركووك بە ملیۆن زەویان پێداوە، بڕوا بكە نازانێ‌ ملیۆنێك ‏چەند سفری هەیە، 168هەزار عەرەبی هاوردە هاتۆتە كەركووك ئەگەر ئەوانە ‏بەشداری سەرژمێری بكەن ئەوە خۆی لە خۆیدا بە یاسایی كردنی تەعریبە".‏

 

 

بەگوتەی  شوان جەبار، یاریدەدەری سەرۆكی ژووری ئۆپەراسیۆنی ‏سەرژمێریی ‏گشتیی ‏دانیشتوان لە هەرێمی كوردستان، یەكەم سەرژمێری لە عێراق ‏مێژووەكەی دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی 1927، دوایین سەرژمێریش كە كورد ‏بەشداریی تێدا كردووە، سەرژمێریی ساڵی 1987بووە، بەبێ‌ كوردیش لە ساڵی ‏‏1997 سەرژمێریەكی دیكە كراوە، بەڵام لەرووی نێودەوڵەتییەوە دانپێدانراو ‏نەبووە،  لەلای شوان جەبار ‌و زۆربەی شارەزایانی بواری ئامار، سەرژمێریی ‏ساڵی 1957 یەكێكە لە سەرژمێرییە باشەكان لە مێژووی عێراق دا چونكە ‏زانیارییەكان بە وردی وەرگیراوە. كوردیش لەو سەرژمێریەدا رێژەیەكی باشی ‏بەدەستهێناوە كە 48٪ بووە، بەڵام لە سەرژمێریی ساڵی 1997 رێژەی ‏كورد بۆ 21٪ دابەزیوە پێشتر رێژەی توركمان 21٪ بووە دواتر بووەتە ‏‏6٪، بەڵام رێژەی عەرەب لە21٪ لە 1997دا گەیشتۆتە 72٪.

 

 

یاریدەدەری سەرۆكی ژووری ئۆپەراسیۆنی ‏سەرژمێری گشتیی ‏دانیشتووان لە ‏هەرێمی كوردستان باسی لەوەش كرد لەو 110 هەزار خێزانەی لەدوای ‏رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەرەوە هێنراونەتە كەركووك، نزیكەی 600 هەزار ‏كەس دەكات. ئەوەشی بە ژمارەیەكی 'زۆر گەورە' پێناسەكرد ‌و گوتی: "لە ‏پڕۆسەی سەرژمێریدا لە كەركووك 60٪ بۆ 70٪ی كارەكان تەواو بوون، بەڵام ‏ئەوەی بۆ ئێمە جێگەی نیگەرانییە ئەوەیە عەرەبە هاواردەكان نووسراون، ‏بەڵام ئاوارە كوردەكان نەنووسراون".‏

 

 

شوان جەبار، باس لەوەش دەكات لەلایەن حكومەتی عێراقی چەندین جار ‏دڵنیایی ئەوەیان پێدراوە كە سەرژمێرییەكە بۆ مەبەستی سیاسی ‏بەكارناهێنن ‌و جەختی لەوەش كردەوە كە هەرگیز ئەوان ناچنە ژێر ‏باری سەرژمێرییەك كە زیانی بۆ ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی ‏ئیدارەی هەرێمی كوردستان هەبێت، یاریدەدەری سەرۆكی ژووری ‏ئۆپەراسیۆنی ‏سەرژمێریی گشتیی ‏دانیشتووان لە هەرێمی كوردستان ئاماژەی بەوەش كرد بۆ كارەكانی سەرژمێرەكە لەگەڵ وەزارەتەكانی ناوخۆ ‌و ‏بازرگانی ‌و پلاندانانی حكومەتی عێراقی بەردەوام لەسەر هێڵن، بەڵام ‏هەست بەوە دەكەن بۆ داواكارییەكانیان وەك پێویست بە دەنگیانەوە ‏نایەن؛ "داوامان كردووە لە كەركووك تۆماری 1957 بكرێتە ‏بنەما، بەڵام هەست دەكەین دەستی بە دەستیمان پێدەكەن، جگە لەوە ‏دەبوو ژمێرەرانی كورد‌، عەرەب‌ و توركمان پێكەوە كاری ‏سەرژمێرییەكان بكەن، بەڵام ئەوەش بەو جۆرە نەبووە، هاوكات داوای ‏ئەوەشمان كردووە تەواوی زانیارییەكانی سەرژمێرییەكە راستەوخۆ بۆ ‏حكومەتی هەرێمی كوردستانیش بێت، بەڵام هێشتا دیار نییە ئەوەش دەكەن ‏یان نا".‏

 

 

هەر لە بەشێكی دیكەی بەرنامەكەدا شوان جەبار ئەوەشی روونكردەوە كە ‏ئەوان رازی بوون بە لابردنی بڕگەی نەتەوە، چونكە لەدوای رووداوەكانی ‏‏16ی ئۆكتۆبەرەوە كوردێكی زۆری كەركووك ئاوارە بوو، هەرچەندە لە ‏فۆڕمەمەكەدا بڕگەی هۆكارەكانی ئاوارەبوون ‌و كۆچكردن هەیە 15 هۆكار ‏دیاری كراوە. شوان جەبار جەخت لەوە دەكاتەوە كە ئەوان لەگەڵ ‏سەرژمێرین، بەڵام بە مەرجی جێبەجی كردنی داواكارییەكانیان هەر لەسەر ‏جێبەجێ‌ كردنی داواكارییەكانیان لە مانگی حەوت دا بۆ ماوەی یەك مانگ ‏كارەكانی سەرژێریان سەڕكردوە سەرباری ئەوەش دەستی بەدەستیكردن ‏پێیان هەر بەردەوامە، شوان جەبار پێشنیازی ئەوەش دەكات ئەگەر لە ‏كەركووك ‌و ناوچە كێشەلەسەرەكان لەسەر سەرژمێری لەگەڵ حكومەتی ‏عێراق نەگەیشتنە ئەنجام، ئەوا پێشنیازێكی ئەوەش هەیە سەرژمیبَری لەو ‏ناوچانە دوابخرێت. لە كۆتایی قسەكانی ئەو بەرپرسە كوردەی بواری ‏سەرژمێری گوتیشی "ئەگەر لەسەرژمێریەكەدا داواكارییەكانمان بەهەند ‏وەرنەگیرێن ئەوا تاوەكو ئاستی بایكۆتیش دەڕۆین".‏

‏

 

عەبدولزەهرە هینداوی، گوتەبێژی وەزارەتی پلاندانانی عێراق وەك میوانێكی ‏دیكەی بەرنامەكە جەختی لەوە كردەوە ئەوان وەك  وەزارەتی پلاندان ‏‏30 ساڵە چاوەڕێی ئەنجامدانی پڕۆسەی سەرژمێری بوون تاوەكو دواجار بە ‏راوێژ ‌و هاوبەشیكردنی بەرپرسانی پەیوەندار لە حكومەتی هەرێمی ‏كوردستان لە 2023دا بڕیاری سەرژمێریكردن دەرچووە. سەبارەت بە ‏پێشنەخستنی جێبەجێكردنی مادەی 140ـی دەستووری عێراق، ئەو ‏بەرپرسەی عێراق ئەوەی خستەڕوو: مادەی 140ـی دەستوور ‌و سەرژمێری دوو ‏شتی جیاوازن.