رووداو پشکنین بۆ هەوای هەولێر دەکات؛ 'نێوان رێگەکانی مەخموور بۆ موسڵ مەترسیدارە'

 

 

محەمەد حەیدەر، دانیشتووی گەڕەکی مامزاوە لەبارەی پیسیی هەوای هەولێرەوە دەڵێت، "کەشوهەواکە پیسە، من خۆم نەخۆشم، دایکم شێرپەنجەیەتی."

 

محەمەد ئەحمەد، دانیشتووی هەمان گەڕەکی هەولێرە و ئاماژە بەوە دەکات، "ئیش دەکەن با بۆ خۆیان چی دەکەن بیکەن، بەڵام ئەو دووکەڵە یەکجار بەم شێوەیە نا، ئەوە خۆ مرۆڤە لێرە دەژی، خۆ ئێمە چین لێرە دەژین؟!"

 

هەر لەو گەڕەکەی هەولێر، سەید سەڵاح گوتی، "تەنیا ئەوەی بێچارەیە لەم ناوچەیە دەژی، ئەگەرنا کەسی دیکە لێرە ناژی."

 

پاڵاوگەی نایاسایی، تۆمەتبارێکی گەورەی پشت پیسبوونی ئاسمان و ژینگەی هەولێرە، تەنانەت لەو جێگەیە بەهۆی کاریگەی بۆن و هەواکەی مرۆڤ چاویش لەبەر زوورانەوە بە ئەستەم بۆی هەڵدێت. پاڵاوگەکان بەرهەمەکانیان بۆ بازاڕ بەنزین، نەوتی ماڵان و گازوایل و چەند بەرهەمێکی دیکەی نەوتییە.

 

نەسرەت کاکەمین، شارەزای پاڵاوگەکان ئاماژە بەوە دەکات، "هەر تاکێک دەتوانێت لێکدانەوەیەک بکات و بزانێت ئایا ئەگەر پاڵاوگەکان دابخرێن یان دانەخرێن، با بزانن زیان و قازانج و تێچوو چەند دەکات. بەراورد بە ساڵی رابردوو، هەر بەرمیلێک نەوت 275 هەزار دینار بوو پێش ئەوەی هەناردەکردنی نەوت بوەستێت، بەڵام دوای ئەوەی هەناردەکردنی نەوت وەستا، ئێستا ئەو نەوتەی لامە بەرمیلی بە 160 هەزار دینارە لە بازاڕی ئازاد."

 

ئیسماعیل خاوەنی یەک لە پاڵاوگە نایاساییەکانە و رۆژانە 500 تۆن بەرهەمیەتی، ئەو دەڵێت، "با تەڕ و وشک بەیەکەوە نەسووتێن."

 

ئیسماعیل نەبی، خاوەنی پاڵاوگەی نایاسایی باسی لەوە کرد، "ماوەی ساڵێک دەبێت ئەو فلتەرە دانراوە، هەموو پاڵاوگەکان دایانناوە، بە نزیکەیی 35 هەزار دۆلار نرخیەتی. ئەم فلتەرە هەم لەڕووی ژینگەییەوە باشترە و هەم سوودەکەی بۆ خۆشم دەگەڕێتەوە، ئەگەر هاتوو یەک رۆژ ئەو پاڵاوگانە بووەستن، ئەو بەرهەمانە نەما، حەتمەن بەنزین، گاز و نەوتی ماڵان گران دەبن. ئێمە وامان کردووە هاوسەنگیی نرخ رابگیرێت. سەبارەت بە بابەتی ژینگەش، دەستەی ژینگە دێت سەردانمان دەکات و رێنوێنیمان دەکات، لەسەر ئەوەی ئەوان دەڕۆین."

 

دکتۆر مەسعود لەگەڵ تیمی رووداو بە ئامێرێکی BR SMART لە سێ شوێنی هەولێر پێوانەی 2.5 PMی کرد، کە تەنۆلکەکانی هەوایە، واتە ئەو تەنە رەشەی لە ئاسمانە؛ هەروەها پێوانەی گازی دوانەئۆکسیدی کاربۆن و VOC، واتە پێکهاتە ئۆرگانییە ناجێگیرەکانیان کرد، کە لە کۆمەڵێک گازی نێو هەوا پێکدێن.

 

 

PM 2.5 = 67 Mg/M3، کە نابێت لە 50 زیاتر بێت.

CO2 = 417 Mg/M3، کە نابێت لە 390 زیاتر بێت.

VOC = 0.075 Mg/M3، کە نابێت لە 0.05 زیاتر بێت، واتە هیچی لە رێژەی هەوایەکی تەندرووستدا نەبوو.

 

 

PM2.5 = 111، کە نابێت لە 50 زیاتر بێت.

CO2 = 445Mg/M3، کە نابێت لە 390 زیاتر بێت.

VOC = 0.23 Mg/M3، کە نابێت لە 0.05 زیاتر بێت.

 

د. مەسعود حوسێن، پسپۆڕی ژینگە و پیسبوونی هەوا دەڵێت، "باشوور تاوەکو رۆژئاوا، واتە لە رێگەی مەخموور بۆ رێگەی موسڵ ئەو نێوانە بە نزیکەیی مەترسیدارە، ئەوەی کە بەم ئامێرانە پێوانەمان کرد هەرچەند بەگوێرەی رۆژەکان دەگۆڕێت، ئەو رۆژەی باران بێت ئاسمان سافتر دەبێت و ئەملای هەولێر، واتە رێگەی دهۆک لە رێگەی موسڵ تاوەکو دەگەیتەوە رێگەی کۆیە، ئەو ناوچەیە سەلامەتە."

 

بەرپرسانی ژینگە دەڵێن لە ساڵی رابردوودا 42 پاڵاوگەی نایاساییان داخستووە و چەندین کەسیش دەستگیر کراون، لەگەڵ ئەوەشدا پێیانوایە تەنیا پاڵاوگە نایاساییەکان نین کە هۆکاری پیسبوونی ژینگەن.

 

رێکخراوی تەندروستیی جیهانی دەڵێت، پیسبوونی هەوا یەکێکە لە هۆکارەکانی تووشبوون بە شێرپەنجە. بەپێی ئامارەکان، تەنیا لە نەخۆشخانەی نانەکەلیی هەولێر لە ساڵی 2020 بۆ 2023 رێژەی تووشبوون بە شێرپەنجە 35.6% زیادی کردووە.

 

هۆکارە گەورەکانی پشت پیسبوونی ژینگە ئۆتۆمبێل، کارگە، پاڵاوگە نایاساییەکان و موەلیدەکانن. بەپێی داتاکان، لە ساڵی 2024دا 122 هەزار ئۆتۆمبێل هاوردەی هەرێمی کوردستان کراوە و 3000 کارگە بە نزیکەیی لە هەرێمی کوردستان کار دەکەن.

 

تەنیا لە هەولێر 2000 موەلیدەی تایبەت هەن، جگە لە موەلیدە بچووکەکان و 138 پاڵاوگەی نایاسایی.