وەزیری نەوتی عێراق: پێداچوونەوە بە گرێبەستە نەوتییەکانی هەرێمی کوردستاندا دەکرێت

 

حەیان عەبدولغەنی، وەزیری نەوتی عێراق و جێگری سەرۆکوەزیران بۆ کاروباری وزە لە بەرنامەی رووداوی ئەمڕۆ کە نوێنەر فاتیح پێشکێشی دەکات، گوتی: نزیکەی 475 بۆ 500 هەزار بەرمیل نەوت هەیە کە راگیراوە و راوەستاوە لەوەی بگاتە بازاڕەکانی جیهان، بێگومان ئەمە کاریگەری ئەرێنی هەبوو لەسەر سەقامگیری و بەرزبوونەوەی نرخ.

 

وەزیری نەوتی عێراق دەڵێت: دەستووری عێراق رێگە بە گرێبەستی هاوبەش نادات، ئەو گرێبەستانەش کە لە هەرێمی کوردستان کراون وا نازانم کە بە مانای وشەکە گرێبەستی هاوبەشی بن، لە رێگەی لیژنەیەکی هاوبەشەوە پێداچوونەوە بە گرێبەستەکاندا دەکرێت. 

 

 

حەیان عەبدولغەنی: وەکو دەزانن، دوایین کەمکردنەوەی بەرهەمەکان خۆویستانە بووە و ناچاری نەبوو بۆ وڵاتانی ئۆپێک. پەیوەندی و پەیوەندیی تەلەفۆنی لەگەڵ برایان لە ئۆپێک کرا، لە وەزیرانی نەوت و وزەی وڵاتانی ئەندام لە ئۆپێک و ئۆپێک پڵەس رێککەوتن کرا، چونکە داڕمان هەبوو لە نرخی نەوت و نرخ بۆ ئاستێک دابەزی کە کاریگەری هەبوو لەسەر ئابووریی ئەم وڵاتانە، بۆیە ئامانج لەم بڕیارە، راگرتنی ئەم تێکچوونەی نرخەکان بوو، لەگەڵ گەرەنتیکردنی هەناردەی نەوت بۆ بازاڕەکانی جیهان، بۆ ئەوەی هیچ جۆرە قەیرانێکی وزە لەم بوارەدا دروست نەبێت. 

 

 

حەیان عەبدولغەنی: پەنا بەخوا، ئاماژە سەرەتاییەکان ئەوەیە کە هەوڵدەدەین پابەندبین بەم کەمکردنەوەیە، چونکە کەمکردنەوەی یەکەم لە سەرەتای ئەمساڵدا بوو. کەمکردنەوەی دووەمیش لە سەرەتای مانگی ئایار کرا و جێبەجێکرا، تاوەکو کۆتایی ئەمساڵ، ئەمە واتای ئەوەیە ئێمە وەک عێراق پشکمان ئەوە بوو، سەرەتا 211 هەزار بەرمیلمان کەمکردەوە. بۆ جاری دووەمیش نزیکەی 210 هەزار بەرمیلی دیکەمان کەمکردەوە. 

 

 

حەیان عەبدولغەنی: پەنا بەخوا، ئاماژەکانمان بەو ئاڕاستەیەن کە نرخەکان لەم ئاستانەدا جێگیر و سەقامگیر دەبن. رەنگە لە چەند مانگی داهاتوودا بەرەو هەڵکشانیش بچێت. 

 

 

حەیان عەبدولغەنی: وەک دەزانن، نرخە باوەکان ئێستا لە سەرووی 70 دۆلارەوەیە و بەدیاریکراوی لەنێوان 73-74 دۆلاردایە. لە هەندێک رۆژدا گەیشتە کەمێک سەرووی ئەو نرخەش، ئێمە پابەندین بەو ئاستانە لە نرخەکان، ئامانجەکە و ئەو ئاستەی هیوای بۆ دەخوازین ئەوەیە کە نرخەکان بگەن، یان سەقامگیربن لە دەوروبەری 80 دۆلار. 

 

 

حەیان عەبدولغەنی: نەخێر، تۆ دەزانیت بۆ ئێمە وەکو عێراق، ئەو داهاتانەی لە هەناردەی نەوتەوە دێت زیاتر لە 95٪ی داهاتەکانی دەوڵەتی عێراق پێکدێنێت، بۆیە بێگومان ئێمە هیوای زیادبوونی ئەم نرخانە دەخوازین بۆ زیادکردنی داهاتەکانی دەوڵەتی عێراق.

 

 

حەیان عەبدولغەنی: ئێمە وەکو دەزانن، بودجەی عێراق لەسەر نرخی 70 دۆلار بۆ هەر بەرمیلێک بونیادنراوە،  کەواتە 70 دۆلار یەکلاکەرەوەیە. 

 

 

حەیان عەبدولغەنی: بەڵێ، خۆی 70 دۆلارە و هێشتا کورتهێنان هەیە لە داهاتەکان و ئێستا دەبێت پاڵپشتی هەبێت بۆ ئەمە. 

 

 

حەیان عەبدولغەنی: بێگومان، نزیکەی 475 بۆ 500 هەزار بەرمیل لە نەوت هەیە، کە راگیراوە و با بڵێین راوەستاوە لەوەی بگاتە بازاڕەکانی جیهان، بێگومان ئەمە کاریگەری ئەرێنی هەبوو لەسەر سەقامگیری نرخ و هەروەها زیادکردنی ئەم نرخانە، بەڵام سەبارەت بە عێراق لە بنەڕەتدا داواکاری هەبوون لەسەر پشکی عێراق، چونکە عێراق لە ماوەی رابردوودا پێشێلی ئەو پشکەی کردبوو، کە بۆی دەستنیشان کرابوو، بۆیە سوودمان لەم کەمکردنەوەیە بینی بۆ پڕکردنەوەی ئەو کورتهێنانەی، کە لە عێراق داواکرابوو. 

 

 

حەیان عەبدولغەنی: پەنا بە خودا، عێراق پابەندییەکانی جێبەجێکرد لەبارەی ئەو پشکەی بۆ دەستنیشان کراوە لە ئۆپێک.

 

 

حەیان عەبدولغەنی: نەخێر بێگومان کاریگەری نابێت لەسەر هەڵوێستی عێراق لەنێو ئۆپێک، ئەو بە شەشی کە عێراق ناتوانێت بەرهەمی بهێنێت، پەنا بەخودا لە رۆژانی داهاتوودا دەتوانێت بەرهەمی بهێنێت. 

 

 

حەیان عەبدولغەنی: وەکو قەرەبوو پەنا بەخودا

 

 

حەیان عەبدولغەنی: راگرتنی هەناردەکردنی نەوت لە هەرێم و لە کەرکووکەوە بەردەوام نابێت، دانوستاندن لەگەڵ لایەنی تورکی هەیە بۆ دەستپێکردنەوەی هەناردە، پەنا بەخودا هیوادارین، بەم نزیکانە پێشوازی لە شاندێکی لایەنی تورکی دەکەین، بۆ یەکلاکردنەوەی ئەو پرسە.

 

 

حەیان عەبدولغەنی: بەپێچەوانەوە، ئەگەر باسی کۆمپانیای بی پی پیترۆلیۆم بکەین، ئەو بەکارخەری گەورەترین کێڵگەی نەوتی عێراقە کە کێڵگەی رومێڵەیە، بەهەردوو بەشەکەی، باکوور و باشوور، سوپاس بۆ خودا بابەتەکان بەڕێوەدەچن و کارکردنی بەشێوەیەکی دروست بەڕێوەدەچێت و هیچ ئاماژەیەکیش نەبووە لەلایەن کۆمپانیای بریتیش پیترۆلیۆمەوە لەبارەی ئەم کێڵگەیەوە؟

 

 

حەیان عەبدولغەنی: بێگومان، وەبەرهێنانە نوێیەکان، بێگومان دەرفەت هەیە بۆ ئەم وەبەرهێنانە و باشترین بەڵگە لەسەر ئەوە ئێمە دوو گەڕی گرێبەستمان راگەیاند، گەڕێکی گرێبەستمان راگەیاند، کە ناومان لێنا گەڕی پێنجەمی تەواوکەر، کە کێڵگەی گەڕان و کێڵگەی نەوتی لەخۆگرتبوو، کە لە میسانەوە دەستپێدەکات تاوەکو ناسرییە، هەروەها کێڵگەکانی غاز، کە لەسەر سنووری رۆژهەڵاتی عێراق هەن، لەسەر سنوور لەگەڵ ئێرانی دراوسێ، بۆیە پێشوازی هەیە بەڕووی ئەم گەڕە و ئێمە گەڕێکی دیکەش رادەگەێینین، گەڕی شەشەم کە بریتییە لە کێڵگەی گەڕان لە سنووری رۆژئاوای عێراق.

 

 

حەیان عەبدولغەنی: بێگومان، ئێمە زۆر رژدین لەسەر بەشداری هەموو کۆمپانیاکان، ئەگەر ئەوروپی بێ یان ئەمریکی، یان چینی یان کۆمپانیای دیکە. دەزانی ئەم گەڕانە کراوەن بۆ هەمووان و من راستییەکەی تەنانەت لە یەکێک لە دیدارەکاندا بە لایەنی ئەمریکیم راگەیاند، ئەم گەڕە وەکو گەڕێکی باش دایدەنێین و کۆمپانیا ئەمریکییەکان دەتوانن داواکاریی پێشکێش بکەن و بەشداربن لە گەڕانەدا.

 

 

حەیان عەبدولغەنی: گرێبەستی تۆتاڵ ئینێرجی تایبەتمەندی خۆی هەیە، دەزانیت فەڕەنسییەکان چانسیان لە گەڕەکانی گرێبەستەکان لاواز بوو، بەڵام ئەم گرێبەستە پەنا بەخودا چانسی گەورەی پێدان بۆ ئەوە.

 

 

حەیان عەبدولغەنی: گرێبەستی تۆتاڵ تایبەتمەندی هەیە، چونکە گرێبەستێکی تێکهەڵکێشراوە، بۆیە پێیدەگوترێت گرێبەستی باشووری عێراقی تەواو، ئەم گرێبەستە وەبەرهێنانی غاز و بەرهەمهێنانی نەوتی خاو لەخۆدەگرێت لەگەڵ بەکارهێنانی ئاوی دەریا بۆ خستنە نێو بیرەکان لە کێڵگەکانی نەوت، هەروەها ئەم گرێبەستە دەچێتە نێو بواری وزەی نوێبووەوەش، کە بەکارهێنانی وزەی خۆرە بۆ بەرهەمهێنانی وزەی کارەبا، کە ئەمەش یەکێکە لە وێستگە گەورەکان، کە لە گرێبەستەکەدا هەیە، ئەمە دەرفەتێکە و وەبەرهێنانە کە ئەم گرێبەستە لەخۆی گرتووە، توانای وێستگەکە نزیکەی 1000 مێگاواتە. گرێبەستەکە بریتییە لە وەبەرهێنانی غاز بە توانای 600 ملیۆن پێ سێجا، ئەوەش بە دوو قۆناخ دەکرێت، قۆناخی یەکەم لە ماوەی سێ ساڵی یەکەمدا جێبەجێدەکرێت بە توانای 300 ملیۆن پێ سێجا، دوای دوو ساڵی دیکەش دوای ئەو سێ ساڵە، پێنج ساڵ بە کۆی گشتی، وەبەرهێنان لە 300 ملیۆن پێ سێجاکەی دیکە دەکرێت بۆ ئەوەی بەرهەمهێنانی غاز لەم گرێبەستەدا 600 ملیۆن پێ سێجا بێت، ئەمەش راستییەکەی وەبەرهێنان لە گازدا دەکات لە پێنج کێڵگەی سەرەکیی نەوت، کە بریتین لە کێڵگەی مەجنوون و کێڵگەی رۆژئاوای قورنە دوو و کێڵگەی لوحەیس و کێڵگەی ئەرتاوی و کێڵگەی تووبە، بە جێبەجێکردنی ئەم گرێبەستە سووتاندنی گاز لەو کێڵگانە بە تەواوی دەوەستێت، ئەمەش یەکێکە لە تایبەتمەندییە گەورەکانی ئەم گرێبەستە، جگە لەوە، گرێبەستەکە هەروەها بەرهەمهێنانی نەوتی خاو لەخۆدەگرێت، واتە بەرهەمهێنانی نەوتی خاو لەنێوان 150 بۆ 160 هەزار بەرمیل لە رۆژێکدا زیاد دەکات لە کێڵگەی ئەرتاوی و هەروەها بەرهەمهێنانی کبریت، بەوپێیەی ئەو نەوتەی لە کێڵگەی ئەرتاوی بەرهەمدێت رێژەیەک کبریتی تێدایە، بۆیە ئەو کبریتە دەردەهێندرێت. 

 

سەرەڕای ئەمە، گرێبەستەکە دروستکردنی وێستگەیەک لەخۆدەگرێت بۆ پاڵاوتنی ئاوی دەریا بۆ بەکارهێنانی لەبیرەکانی نەوتدا بە توانای پێنج ملیۆن بەرمیل ئاوی دەریا رۆژانە، ئەمەش دوو دیوی هەیە، دیوی یەکەم ئەوەیە، کە گوشاری ئاو لە کێڵگەکانی نەوتدا زیاد دەکات بۆ بەردەوامبوون لە بەرهەمهێنانی نەوت لەم کێڵگانە، هەروەها بەکارهێنانی ئاوی دەریا واتە دوورکەوتنەوە لە بەکارهێنانی ئاوی رووبارەکان بۆ نێو بیرەکان، ئەمەش لە ئەنجامدا ئەو ئاوە فەراهەم دەکەین بۆ کشتوکاڵ، بۆیە ئەم گرێبەستە دۆستی ژینگەیە لە رێگەی وەبەرهێنان لە گاز و لە رێگەی بەکارهێنانی ئاوی دەریا بۆ نێو بیرەکانی نەوت، هەروەها بەکارهێنانی وزەی خۆی بۆ بەرهەمهێنانی وزەی کارەبا کە بە وزە نوێبووەکان دادەندرێت. 

 

 

حەیان عەبدولغەنی: دەزانیت پێنج رێککەوتن لەچوارچێوەی ئەم گرێبەستەدا هەن، بۆ ئەوەی ئەم گرێبەستە کارا بێت، دەبێت ئەو رێککەوتنانە واژۆ بکرێن، سوپاس بۆ خودا هەموو گرێبەستەکان واژۆ کران، پەنا بە خودا.

 

 

حەیان عەبدولغەنی: هەموو رێککەوتنەکان، جگە لە دوایین رێککەوتن، کە لە ئەنجوومەنی وەزیران لە کۆبوونەوەی رابردوو رۆژی سێشەممەی رابردوو بڕیاری لەبارەوە درا، کە تایبەتە بە گرێبەستی وەبەرهێنانی تایبەت بە وێستگەی وزەی خۆی کە بە توانای 1000 مێگاواتە، ئەمە دوایین رێککەوتنە، کە رەزامەندیی ئەنجوومەنی وەزیرانی بۆ وەرگیرا، بۆ جێبەجێکردنی لە چوارچێوەی گرێبەستی تۆتاڵ و پەنا بەخودا وەکو بەرپرسە فەڕەنسییەکە گوتی لەبارەی بیستی هەواڵی دڵخۆشکەر بۆ ئەم گرێبەستە، ئەوە وایە و پەنا بەخودا دەستپێکردنی کرداریی بۆ ئەم گرێبەستە رادەگەیێندرێت.

 

 

حەیان عەبدولغەنی: سوپاس بۆ خودا. 

 

 

حەیان عەبدولغەنی: لایەنی سعودی بەڵێ، لەبابەتی وزەی خۆردا دانوستاندن هەیە لەنێوان تۆتاڵ و لایەنی سعودی بۆ ئەوەی بەشداربن لە بابەتی وزەی خۆردا.

 

 

حەیان عەبدولغەنی: نەخێر ئەرێنییە پەنا بەخودا، دانوستاندنەکان ئەرێنین، ویست هەیە لەلایەن کۆمپانیاکانی سعودیەوە بۆ ئەوەی بێنە نێو پیشەسازیی نەوتی عێراقی وەکو گرێبەست، ئێمە پێشوازی لەوە دەکەین.

 

 

حەیان عەبدولغەنی: عێراق بەگوێرەی رێککەوتنامەی پاریس بۆ کەشوهەوا پابەندە بە وەبەرهێنان لە گازدا بە شێوەیەکی تەواو و راگرتنی سووتاندنی گاز تاوەکو ساڵی 2030، بەڵام وەزارەتی نەوت رژدە بە هەموو شێوەیەک بۆ ئەوەی پەلە بکرێت لە وەبەرهێنان لە گازدا، بەهۆی پێویستی زۆر بۆ ئەم گازە بۆ بەرهەمهێنانی وزەی کارەبا. وەکو دەزانیت ئێمە ئەمڕۆ بڕێکی زۆری گاز لە ئێرانەوە هاوردە دەکەین و ناکرێت بەردەوام بین لەم هاوردەکردنە و ئەو گازەی کە هەیە و بەرهەمدێت لە کێڵگە جیاوازەکانی نەوتدا بسووتێندرێت.

 

زۆربەی ئەو گازەی کە هەمانە گازی هاوەڵە، واتە لەگەڵ بەرهەمهێنانی نەوتی خاودا دێت، بۆیە گرێبەست هەن و پڕۆژەی باش هەن بۆ بەکارهێنانی ئەم گازە لە هەموو کێڵگەکاندا و کۆکردنەوەی و لە ئەنجامدا ئاڕاستەکردنی بۆ وێستگەکانی کارەبا. وەکو پێمگوتی، لە گرێبەستی تۆتاڵدا لە ماوەی پێنج ساڵدا دوای کاراکردنی گرێبەستەکە سووتاندنی گاز لە پێنج کێڵگەی نەوتدا رادەگیرێت، هەروەها لە کێڵگەکانی دیکەدا وەکو نەهر بن عومەر گرێبەستمان هەیە لەگەڵ یەکێک لە کۆمپانیاکان بۆ بەکارهێنانی زیاتر لە 150 ملیۆن پێ سێجا، گرێبەستێکیش هەیە بۆ بەکارهێنانی گاز لە کێڵگەکانی حەلفایە و بەرەوپێشچوون هەیە لە پڕۆژەکەدا و ئاستی جێبەجێکردنی تێیدا گەیشتووەتە رێژەی زیاتر لە 86% لەلایەن یەکێک لە کۆمپانیا چینییەکانەوە، هیوا هەیە لە چارەگی یەکەمی ساڵی 2024 ئەو پڕۆژەیە دەخرێتەکار و بە بەکارخستنی ئەو پڕۆژەیە 300 ملیۆن پێ سێجا لە گاز بەکاردەهێندرێت و سووتاندنی لەو کێڵگانە رادەگیرێن، کە کێڵگەکانی حەلفایەیە.

 

 

حەیان عەبدولغەنی: کە لەگەڵ کۆمپانیای گازی حەلفایەیە لە نەهر ئیبن عومەر. هەروەها پڕۆژەیەکمان هەیە کە جێبەجێدەکرێت و رێژەی جێبەجێکردن تێیدا گەیشتووە 46 یان 47% لەگەڵ کۆمپانیای پێکەر یووس بۆ دروستکردنی کارگەیەکی گاز لە ناسڕییە، ئەم پڕۆژەیەش سوپاس بۆ خودا پێشکەوتووە گاز بەکاردێنێت لە کێڵگەکانی غەراف و ناسڕییە پەنا بەخودا

 

 

حەیان عەبدولغەنی: پەنا خودا، بەڵێ، چونکە من بە ژمارە قسەت بۆ دەکەم، ئێمە ئێستا 900 بۆ 1500 ملیۆن پێ سێجا لە گازی ئێرانی هاوردە دەکەین، ئەم بڕە دەگۆڕێت لەنێوان هاوین و زستان. من باسی بەکارهێنانی گاز دەکەم بە بڕی 300 ملیۆن پێ سێجا لە گازی حەلفایە، 150 کە دەکرێت زیادبێت بۆ 300 ملیۆن پێ سێجا لە کێڵگەی نەهر ئیبن عومەر، 600 ملیۆن پێ سێجا لە گرێبەستی تۆتاڵ، هەروەها 200 ملیۆن پێ سێجا لە کارگەی گازی ناسریە، بۆیە ئەو بڕەی کە کۆدەکرێنەوە و بەکاردەهێندرێن و ئاڕاستە دەکرێن بۆ تۆڕی نیشتمانیی کارەبا زیاتر دەبێت لەو بڕەی ئێستا هاوردە دەکرێت لە ئێرانەوە. بۆیە لە ئەنجامدا دەگەینە خودبژێوی.

 

 

حەیان عەبدولغەنی: بەڵێ، چونکە ئێمە گەڕی پێنجەمی گرێبەستەکانمان واژۆ کرد، ئەم گەڕە پێنج کێڵگە و ناوچەی گەڕان لەخۆدەگرێت، کە هەموویان کێڵگەی گازن و نزیکەی زیاتر لە 750 بۆ 900 ملیۆن پێ سێجا گاز بەرهەمدێنن، بۆیە بڕێکی گەورەی گاز هەیە.

 

 

حەیان عەبدولغەنی: هاوکاری نییە هاوئاهەنگی و گفتوگۆ و پێشوازیکردن لە هەندێ لە بەرپرسانی ئەمریکا هەن، کە ویستیان هەیە بۆ وەبەرهێنان لە کەرتی کارەبا، لایەنی عێراقیش کراوەیە بۆ ئەوە.

 

 

حەیان عەبدولغەنی: کۆمپانیای هیلال سێ گرێبەستی واژۆکردووە بۆ سێ کێڵگەی گاز، کۆمپانیاکە دەستیکردووە بە کارکردن لە یەکێک لەم کێڵگانە و کارکردن لەسەر زەوی دەستیپێکردووە، ئەمە یەکێکە لە گرێبەستە باشەکان بۆ بەرهەمهێنانی زیاتر لە 500 ملیۆن پێ سێجا گاز لە هەر سێ کێڵگەکە.

 

 

حەیان عەبدولغەنی: ئەو گرێبەستانەی واژۆکراون زۆربەیان لەو ناوچانەن، کە ناکۆکی لەسەر نییە.

 

 

حەیان عەبدولغەنی: ئەمانە گرێبەستن بۆ بەرهەمهێنانی گاز و گازیش وەکو دەزانیت سوودی هەیە بۆ بەرهەمهێنانی وزەی کارەبا، بۆیە کۆمپانیاکە ئەزموونی هەیە لەم بوارەدا و پەنا بەخودا ئەم ئەزموونە لەم کێڵگانە بەکاردێن، کە واژۆیان لەسەر کراوە لە چوارچێوەی پێنجەم گەڕی گرێبەستەکان. 

 

 

حەیان عەبدولغەنی: وەکو دەزانیت، دوای دوایین رێککەوتن لەگەڵ برایان لە هەرێم، نزیکبوونەوەیەکی زۆر گەورە هەیە و هاوئاوازی بۆچوونەکان هەیە و هاوئاهەنگی و گفتوگۆ هەیە لە زۆر بابەتدا، کە پەیوەندی بە گەلی عێراقەوە هەیە بە شێوەیەکی گشتی، ئەگەر ئەو گەلە لە هەرێم بێت یان لە پارێزگاکانی دیکە، هەروەها دەزانیت کە زۆر لە بەرهەمە نەوتییەکان ئێستا کە لە عێراق بەرهەمدێت، بەشێکی گەورەی دەچێت بۆ هەرێمی کوردستان، بۆیە هاوئاهەنگی لە بواری گاز و کارەباش لەنێوان حکومەتی فیدراڵی و حکومەتی هەرێم هەیە.

 

 

حەیان عەبدولغەنی: ئێمە پابەندین بەو رێککەوتنانەی واژۆکراون و پەسندکراون لە ئۆپێک و ئۆپێک پڵەس، بۆیە سوودی زیادکردنی بەرهەمهێنان چییە ئەگەر نەتوانین ئەو زیادەیە بەکاربێنین، ئێمە نەوت بەرهەمدێنین بۆ نێوخۆ بۆ بەکارخستنی هەموو پاڵاوگەکان، هەروەها هەناردەکردنی ئەو بڕەی، کە یەکدەگرێتەوە لەگەڵ ئاستەکانی بەرهەمهێنان کە لە چوارچێوەی پشکی عێراق لە ئۆپێک دیاری کراوە.

 

 

حەیان عەبدولغەنی: وەکو دەزانیت زۆربەی کێڵگە سەرەکییەکانی نەوت لە عێراق چوونەتە چوارچێوەی گەڕەکانی گرێبەستەکان، لە زۆربەی گەڕی گرێبەستەکاندا گرێبەستی خزمەت و کرێ هەیە بۆ بەرهەمهێنانی هەر بەرمیلێکی نەوت، کاتێک بەرهەمهێنان زیاد دەکرێت و ئەو بەرهەمهێنانە بەکارناهێندرێت، ئەو کاتە حکومەت ناچار دەبێت پارەی ئەو خزمەتگوزارییەی دەکەوێتە سەر بەرهەمهێنانی هەر بەرمیلێک، بداتە کۆمپانیاکان، بۆیە زیادکردنی بەرهەمهێنان سوودی نییە، ئەگەر توانای بەکارهێنانی ئەو بەرهەمە نەبێت، ئەگەر لەنێوخۆ بێت یان هەناردە بکرێت، ئێمە پابەندین وەکو بۆم روونکردیتەوە بەو پشکەی بۆ عێراق دەستنیشان کراوە لە رێکخراوی ئۆپێک، بۆیە توانای زیادکردنی بەرهەمهێنان هەیە، بەڵام ئەگەر سوودی نەبێ بۆ هەناردەکردنی یان بەکارهێنانی لەنێوخۆ، ئەوە چ سوودێکی هەیە؟

 

 

حەیان عەبدولغەنی: ئێمە پابەند دەبین بەو بڕە بەرهەمەی کە ئۆپێک دیاری دەکات و ئەو بڕەش دابەش دەبێت بۆ دوو بەش، بەشی یەکەمی بۆ بەکارهێنانی نێوخۆیی دەڕوات، دەچێ بۆ پاڵاوگەکان و بەرهەمهێنانی کارەبا و بەشەکەی دیکەی دەڕوات بۆ هەناردەکردن. هەناردەی نەوتی عێراق پشتیوان بە خوا بەشی پڕکردنەوەی ئەو بودجەیە دەکات، ئەوەش پاش دەستکردنەوە بە هەناردەی نەوت لە کوردستان و کەرکووک.

 

 

حەیان عەبدولغەنی: ئێمە میتۆدێکی حکومیمان هەیە، کە دەوڵەتی عێراق و ئەم کابینەیەی حکومەت بڕیاری لەسەرداوە، ئەمە زیادکردنی داهات لە سەرچاوەی دیکەوە لەخۆدەگرێ. ئێمە ناتوانین وا مەزەندە بکەین کە عێراق لە ماوەی ئەم سێ ساڵە بتوانێ سەرچاوەی دیکەی داهات لە کەرتەکانی دیکەی وەکو کەرتی پیشەسازی زیاد بکات. عێراق ساڵانێکی درێژە هەر پشتی بە داهاتی نەوت بەستووە. پشتیوان بەخوا حکومەت لەسەر رێچکەی ئەوەیە کە لە کەرتەکانی دیکەش سەرچاوەی داهات زیاد بکات و ئەو قورسایی و گرنگیدانە بە نەوت کەمتر بکاتەوە، بەڵام عێراق نەوتێکی زۆری هەیە، بۆچی بەکاری نەهێنێ بۆ وەبەرهێنان لە کەرتەکانی دیکە. ئێمە لە هەوڵداین بۆ ئەوەی بتوانین نەوت بۆ پەرەپێدانی کەرتەکانی دیکە بەکاربهێنین و بەوجۆرە سەرچاوەی دیکە بۆ بودجەی عێراق زیاد بکەین. 

 

 

حەیان عەبدولغەنی: پێشبینی شتی وا ناکەین.. ئێمە لە گفتوگۆی بەردەوامداین لەگەڵ ئۆپێک و دامەزراوە جیهانییەکانی دیکە، کە پەیوەندییان بە بازاڕی نەوتەوە هەیە، پێشبینی شتی لەو جۆرە ناکەین.

 

 

حەیان عەبدولغەنی: سۆمۆ یەکێکە لە کۆمپانیا سەرەکییەکانی سەر بە وەزارەتی نەوت، بەگوێرەی دەستوور و یاساکانی عێراق ئەو لایەنەیە، کە بەرپرسە لە هەناردەکردنی نەوتی عێراق، بۆیە هەموو نەوتەی کە هەناردە دەکرێ، لەڕێی کۆمپانیای نەوتی سۆمۆوە بە بازاڕ دەکرێ و هەموو بەرهەمە نەوتییەکانیش کە هاوردە دەکرێن هەر لەڕێی سۆمۆوە دەبێت، بۆیە سۆمۆ رووکاری هەموو پرۆسەیەکی فرۆشتنی نەوت و کڕینی بەرهەمەکانی نەوتە.

 

 

حەیان عەبدولغەنی: لەڕێی هێڵی عێراق - تورکیا دەبێت، هەمان ئەو هێڵەی کە نەوتی هەرێمی کوردستانی پێدا دەڕوات.

 

 

حەیان عەبدولغەنی: بەڵێ نەوتی کەرکووک لە ناوخۆ بەکاردەهێنرێ ئێستا و دەچێت بۆ پاڵاوگەکان و وێستگەکانی بەرهەمهێنانی کارەبا.

 

 

حەیان عەبدولغەنی: ئێستا بەشێکی نەوتی کەرکووک تەنیا بۆ ئوردن دەڕوات. رۆژانە نزیکەی 11 هەزار بەرمیل دەڕوات و بە تانکەر دەگوازرێتەوە.

 

 

حەیان عەبدولغەنی: نرخەکەی نزیکە لە هەمان نرخی بازاڕی جیهانی، تەنیا داشکاندنێکی زۆر کەم هەیە. بەڵام خۆتان دەزانن نەوتی کەرکووک، ئەوەی کە دەڕوات بۆ ئوردن، وەکو ئەو نەوتە مامەڵەی پێوە دەکرێ کە هەناردەی دەریای ناوەڕاست دەکرێ. ئەو نەوتانەی هەناردەی دەریای ناوەڕاست دەکرێن بە نرخێکی کەمتر لەوە دەفرۆشرێ کە رەوانەی بازاڕەکانی باشووری رۆژهەڵاتی ئاسیا دەکرێن، ئەوەی بۆ ئوردنیش دەڕوات هەر لە دەوروبەری ئەو نرخەیە بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی کە ئامرازی گواستنەوەکەی جیاوازە و بە تانکەرە.

 

 

حەیان عەبدولغەنی: شتی وا نییە.. نەوتی کەرکووک لەژێر کۆنترۆڵە و بە قاچاخ ناڕوات. بە تەواوی لەژێر کۆنترۆڵی دەزگاکانی دەوڵەتی عێراقە و هیچ شتێکی لەوجۆرە رووینەداوە.

 

 

حەیان عەبدولغەنی: رێککەوتنی بەراییمان لەگەڵ برایانمان لە هەرێم بەوجۆرەیە کە کۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوت، مۆرکردنی گرێبەست و هەناردەکردنی نەوت بۆ دەرەوە لە ئەستۆ دەگرێ. ئەو کۆمپانیایە نوێنەری عێراقە. بەڵێ رێککەوتن لەسەر ئەوە کراوە و چاوەڕێین تورکیا رەزامەندیمان پێ بداتەوە بۆ هەناردەکردنەوەی نەوت بەپێی دانوستاندن و گفتوگۆ و نامەگۆڕینەوەمان لەگەڵ لایەنی تورکی، بە ئێمە گوتراوە کە بۆڕیی هەناردەکردنی نەوتی عێراق لە هەندێ شوێن بەهۆی بوومەلەرزەوە زیانی پێگەیشتووە، ئێمە پێشبینی دەکەین کە ئەو کێشەیە لە ئایندەیەکی نزیکدا چارەسەر ببێ و لەو رووەوە گفتوگۆکانمان بەردەوامن.

 

 

حەیان عەبدولغەنی: ئێمە لەگەڵ کۆمپانیاکان کۆبووینەتەوە و ئێستا لیژنەیەکمان پێکهێناوە لە هەردوولا بۆ ئەوەی بەو گرێبەستانەدا بچنەوە. ئەو پێداچوونەوەیە هەتا ئێستا تەواو نەبووە، بەڵام لەسەر ئەوە رێککەوتووین کە کۆمپانیای سۆمۆ بە هەمان ئەو نرخەی نەوتی عێراقی پێ دەفرۆشێ لە بازاڕەکانی جیهان، ئەو نەوتەش بەو نرخە هەناردە دەکات.

 

 

حەیان عەبدولغەنی: رەنگە، نازانین گرێبەستەکان چییان لەخۆگرتووە. ئێستا لێیان دەکۆڵنەوە، ئەگەر مەرج و هێمای وا لەو گرێبەستانەدا هەبن، کە پێویستیان بە دەستکاری هەبێت، ئەوە پشتیوان بە خوا بە رێککەوتنی هەردوولا هەموار دەکرێن.

 

 

حەیان عەبدولغەنی: بێگومان.. پشت بە دەستووری عێراق دەبەستین.

 

 

حەیان عەبدولغەنی: هاوبەشە، بەڵێ هاوبەشە لەنێوان وەزارەتی نەوت و وەزارەتی سامانە سرووشتییەکانی هەرێمی کوردستان.

 

 

حەیان عەبدولغەنی: بەڵێ دەستمانپێکردووە. نزیکەی هەفتەیەک لەمەوبەر بەڕێز وەزیری سامانە سرووشتییەکانی هەرێم سەردانی بەغدای کرد و پێکەوە دانیشتین و رێککەوتین لەسەر کاراکردنی لیژنەکە و کارەکانی پێداچوونەوە.

 

 

حەیان عەبدولغەنی: ناتوانم بزانم لە ئایندە چی روودەدات. هێشتا لێکۆڵینەوەی ورد لە گرێبەستەکان نەکراوە و ناشتوانم بە دڵنیاییەوە بڵێم کە تێبینیمان دەبێت، ئەوە لە کۆبوونەوەکاندا دەردەکەوێ. 

 

 

حەیان عەبدولغەنی: ئەوەی تایبەت بێت بە لێکگەیشتن لەگەڵ وەزارەتی سامانە سرووشتییەکانی هەرێم، بەڵێ لێکگەیشتنی تەواومان هەیە، بەڵگەش بۆ ئەوە، کۆمپانیای بە بازاڕکردنی نەوت گرێبەستەکانی لەگەڵ ئەو کۆمپانیا بیانیانە واژۆ کردووە کە نەوتی هەرێم دەکڕن، ئەوەش بەگوێرەی ئەو نرخەیە کە کۆمپانیای سۆمۆ نەوتی پێ دەفرۆشێ و بە هەمان ئەو مەرجانەیە کە سۆمۆ کاریان پێدەکات. واتە هەمان مەرج و هەمان نرخی کە لەگەڵ کۆمپانیا بیانییەکانی باشوور مامەڵەی پێدەکات، هەمان مەرج و نرخ بۆ ئەو کۆمپانیایانەش دانراوە کە نەوتی هەرێمی کوردستان دەکڕن.

 

 

حەیان عەبدولغەنی: ئەو شتانە هەموو رادەوەستنە سەر لێکۆڵینەوە لە ناوەڕۆکی گرێبەستەکان، هێشتا لێکۆڵینەوەیان لەسەر نەکراوە، هەر کاتێک لێکۆڵینەوەکان لەو گرێبەستانە بە ئەنجامێک گەیشتن، ئەوکاتە قسەیەکمان دەبێت ئێمە بەتەواوی پێداگرین لەسەر ئەوەی کە لەگەڵ برایانمان لە هەرێم لەسەر رێککەوتن و تەبایی بەردەوام بین.

 

 

حەیان عەبدولغەنی: رەنگە خۆشتان بزانن کە دەستووری عێراق رێگە بە گرێبەستی هاوبەشی نادات، ئەو گرێبەستانەش کە لە هەرێمی کوردستان کراون وا نازانم کە بە مانای وشەکە گرێبەستی هاوبەشی بن هێندەی کە گرێبەستی خزمەتگوزارین، بەڵام بە جۆرێکی دیکە.

 

 

حەیان عەبدولغەنی: ناتوانم ئێستا ئەوە روون بکەمەوە چونکە لە بنەڕەتەوە لەو گرێبەستانەم نەکۆڵیوەتەوە و وەکو پێشتریش گوتم ئەو گرێبەستانە لەلایەن لیژنەیەکی هاوبەشەوە وردبینییان تێدا دەکرێ و رەنگە لە دیدارێکی داهاتوودا بتوانین روونکردنەوەی زیاتری لەسەر بدەین.

 

 

حەیان عەبدولغەنی: جارێ ناتوانم رای خۆم لەسەر شتێک بڵێم کە لێکۆڵینەوەم لەبارەوە نەکردووە.

 

 

حەیان عەبدولغەنی: ئەو گرێبەستانەی، بەتایبەتی لە خولی پێنجەم کراون گرێبەستی هاوبەشین لە قازانج، نەک هاوبەشی لە بەرهەمهێنان.

 

 

حەیان عەبدولغەنی: وەکو گوتم جارێ ناتوانم بە دیاریکراوی بڵێم کە ئەو گرێبەستانە چییان لەخۆگرتووە هەتا ئەوکاتەی لێکۆڵینەوە دەکرێ و دڵنیا دەبینەوە.

 

 

حەیان عەبدولغەنی: ئەو راوەستانەی کە روویداوە، راوەستانە یان خاوبوونەوەی جێبەجێکردنی گرێبەستەکانە، بەهۆی راوەستانی هەناردەکردنی نەوتە، پشتیوان بەخوا پاش دەستکردنەوە بە هەناردەکردنی نەوت ئەو گرێبەستانە چالاک دەبنەوە.

 

 

حەیان عەبدولغەنی: ئەو زیانەی کە بەر ئەو کۆمپانیایانە کەوتووە، بەر عێراقیش کەوتووە بە گشتی، عێراقیش رۆژانە نزیکەی 500 هەزار بەرمیل نەوت زیانی بەرکەوتووە.

 

سەبارەت بە کێڵگەکان بە دڵنیاییەوە لایەنی پسپۆڕ هەن چ لە هەرێم و چ لە وەزارەتی نەوت کە دەتوانن کێڵگەکان بەگەڕ بخەنەوە، راستە هەندێ کێڵگە هەن کە بەرهەمهێنانیان راوەستا، پرۆسەی دەستکردنەوە بە بەرهەمهێنان تێیاندا پێویستی بە کات هەیە هەتا بیرەکان سەرلەنوێ دەکەونەوە چالاکی، بۆیە ئێستا بیر لەوە دەکەینەوە چۆن سوود لە نەوتی هەرێم وەرگرین بۆ خستنەکاری هەندێ پاڵاوگە.

 

 

حەیان عەبدولغەنی: بەدڵنیاییەوە، ئێمە بۆمان گرنگە کە بەرهەمهێنان لەو کێڵگانە بەردەوام بن. جگە لەوەش، بەرهەمهێنانی نەوت لەو کێڵگانە مانای بەرهەمهێنانی گازیشە، چونکە زۆربەی ئەو گازەی ئێمە لە جۆری گازی هاوەڵی نەوتە، ئێمەش پێویستمان بە گاز هەیە بۆ بەرهەمهێنانی کارەبا. ئەو کارەبایەی لە هەرێمی کوردستانیش بەرهەم دێت ئێمە زۆر بۆمان گرنگە کە بەردەوام بێت.

 

 

حەیان عەبدولغەنی: بەڵێ بە دڵنیاییەوە..

 

 

حەیان عەبدولغەنی: ئێمە بڕگەیەکمان لە دەستووردا هەیە کە دەڵێ سامانی نەوت موڵکی گەلی عێراقە جا کوردی بێت یان عەرەبی.

 

 

حەیان عەبدولغەنی: ئێ تۆ پرسیارم لێدەکەی، کە شەقامی کوردی چی دەڵێن، هەمان شتە. لە بودجەی ساڵانەی عێراق، داهاتی نەوتی هەرێم بەشی ئەوە ناکات بەشە بودجەی هەرێمی لە بودجە پێ پڕبکرێتەوە، بۆیە حکومەتی ناوەندی پابەندە بەوەی لە داهاتی نەوتی خۆی کە لە ناوچەکانی دیکەوە دێت، بەشە بودجەی هەرێمی کوردستان تەواو بکات.

 

 

حەیان عەبدولغەنی: بەڵێ پشتیوان بە خوا، گفتوگۆ هەیە، خۆتان دەزانن زۆربەی ئەو نەوتەی دەچێ بۆ کوردستان لە پارێزگاکانی دیکەوە دەچێ، رەنگە هەندێکیشی هاوردە بێت..

 

 

حەیان عەبدولغەنی: بەڵێ پاڵاوگەی نێوخۆیە و پاڵاوگەی دەرەوەی هەرێمە، بەڵام هەرێم بەشێکی هەیە لە سووتەمەنی کە بەتەواوی دەگات، رەنگە جیاوازی لە نرخ هەبێ، بەڵام جیاوازییەکی هێندە نییە.

 

 

حەیان عەبدولغەنی: ئێمە لە دابەشکردنی سووتەمەنی پشت بە کۆبوون دەبەستین، تەنانەت لە پارێزگای نەینەوا و زۆر پارێزگای دیکەش..

 

 

حەیان عەبدولغەنی: ئێمە رێککەوتنمان هەیە دەربارەی ئەو بڕەی کە بۆ هەرێمی کوردستان دەڕوات و ئەوانیش بەگوێرەی ئوسوڵ وەریدەگرن.

 

 

حەیان عەبدولغەنی: لەبارەی زیادکردن، گفتوگۆیەک هەبوو دەربارەی مادەی کیرۆسین، کە لە زستاندا پێویستیان بوو بۆ مەبەستی گەرمکردنەوە، لەوە بڕێکمان بۆ هەرێمی کوردستان نارد، تەنانەت لە زستانی رابردوودا بەشەکەمان بۆ زیادکردن و کیرۆسینی زیاترمان نارد.

 

 

حەیان عەبدولغەنی: ئێمە، با راستییەک هەیە پێتبڵێم، عێراق وەکو دەوڵەت هەتا ئێستاش بەشێکی بەرهەمەکانی نەوت هاوردە دەکات.

 

 

حەیان عەبدولغەنی: بەڵێ هەتا ئێستا دەستمان بە هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی کوردستان لەڕێی حکومەتی ناوەندییەوە نەکردووە، پشتیوان بە خوا ئەم کێشانە چارەسەر دەبن. لەبارەی ئەم شتانە گفتوگۆمان لەگەڵ برایانی وەزارەتی سامانە سرووشتییەکان هەیە و پشت بە خوا دەگەینە ئەنجامێک.

 

 

حەیان عەبدولغەنی: دەزانن کە ئێمە رێککەوتننامەی بەکارخستنی هێڵی بۆڕیی نەوتمان لەگەڵ تورکیا هەیە، بەگوێرەی ئەو پەیامانەی لەڕێی برایانمان لە تورکیا بە ئێمە گەیشتوون، بۆڕییەکە لە هەندێ شوێن بەهۆی بوومەلەرزە تووشی زیان هاتووە، ئێمە پێمانوانییە ئەوە هۆکارەکە بێ، رەنگە هەندێ زیانی بەرکەوتبێ، بەڵام بەو قەبارەیە نییە کە بەکارخستنەوەی پێویستی بەو ماوە زۆرە هەبێ. لەم گفتوگۆیانەی دوایی هەواڵی خۆشیان دایە ئێمە و پێشبینی دەکەین لە ماوەیەکی کەمی داهاتوودا دەست بە هەناردەکردن بکەینەوە.

 

 

حەیان عەبدولغەنی: دادگەی نێوبژیوانی لە پاریس لایەنی تورکی پابەند کردووە بە سزایەکی دارایی، کە دەگاتە ملیارێک و 410 ملیۆن دۆلار، بێگومان ئەمە جگە لەو سوودەی کە دەچێتە سەری، چونکە ئەمە مافە و هی ساڵانێکی درێژە، بۆیە سوودی دەچێتە سەر و هەر ئەمەش هۆکاری راگرتنی هەناردەی نەوت بوو، بەدوای ئەودا ئەو بوومەلەرزەیەش هات و ئینجا پاشلەرزەی زۆر کە بەدوای ئەودا هاتن، ئەوەبوو لایەنی تورکی ئاگاداری کردین، کە بۆڕییەکە زیانی پێگەیشتووە و دەبێ پشکنینی بۆ بکەنەوە، بەڵام هەرچۆن بێ بەهیواین لە رۆژانی داهاتوودا ئەو کێشەیەش چارەسەر ببێ.

 

 

حەیان عەبدولغەنی: نا هیچ دواکەوتنێک نەبووە..

 

 

حەیان عەبدولغەنی: پاش واژۆکردنی گرێبەستەکان لەلایەن سۆمۆ لەگەڵ ئەو کۆمپانیایانەی نەوت دەکڕن، لایەنی تورکی ئاگادار کراوەتەوە کە ئێمە ئامادەین بۆ هەناردەکردنەوەی نەوتی کەرکووک. هیچ دواخستنێک نەبووە.

 

 

حەیان عەبدولغەنی: لایەنی تورکی هیچ داوایەکی لەوجۆرەی نەکردووە.

 

 

حەیان عەبدولغەنی: نا هیچ دانیشتنی دیکە نەکراوە.

 

 

حەیان عەبدولغەنی: نەخێر هیچ وادەیەک دیاری نەکراوە.

 

 

حەیان عەبدولغەنی: عێراق مافی خۆیەتی بیر لە ئەڵتەرناتیڤ بکاتەوە بۆ هەناردەکردنی نەوت و زیاترکردنی دەرگاکانی، ئێمە هێڵی عێراق - ئوردنیشمان هەیە کە ئێستا لێیدەکۆڵینەوە بۆ ئەوەی نەوتی عێراق رەوانەی عەقەبە بکەین، بۆیە هەموو ئەو ئەگەرانە هەن.

 

 

حەیان عەبدولغەنی: تا ئەم ساتە لەئارادا نییە.

 

 

حەیان عەبدولغەنی: هەتا ئێستا بیرمان لەوە نەکردووەتەوە، بەڵام هەموو ئەگەرێکیش مومکینە.