حکومەت: هەموو پابەندییەکمان بە زیادەوە جێبەجێکردووە هیچ بیانوویەک بۆ حکومەتی فیدراڵ نەماوە
رووداو دیجیتاڵ
ئەنجوومەنی وەزیرانی هەرێمی کوردستان لەدوای کۆبوونەوەی ئەمڕۆ لە راگەیێندراوێکدا دەڵێت، هەرێمی کوردستان هەموو پابەندییەکانی خۆی جێبەجێ کردووە، "بەڵام بەداخەوە دوای تێپەڕبوونی 17 رۆژ تائێستا بڕیارەکە[ناردنی 618 ملیارەکە] جێبەجێ نەکراوە."
رۆژی چوارشەممە، 31-01-2024، ئەنجوومەنی وەزیرانی هەرێمی کوردستان بە سەرپەرشتی مەسرور بارزانی، سەرۆکوەزیران و بە ئامادەبوونی قوباد تاڵەبانی، جێگری سەرۆکوەزیران کۆبووەوە و بەگوێرەی راگەیێندراوی حکومەتی هەرێمی کوردستان چەند تەوەرێک لە کۆبوونەوەکدا تاوتوێ کراوە، لە سەرەتا دانیشتن و کۆبوونەوەکانی شاندی حکومەت بە سەرۆکایەتیی مەسرور بارزانی لە کۆڕبەندی ئابووریى جیهانیی داڤۆس لە وڵاتی سویسرا لە رۆژانی 15-19ـى ئه‌م مانگه گفتوگۆ کرا.
حکومەتی هەرێمی کوردستان دەڵێت، "لە بڕگەی دووەمدا، دوا پەرەسەندنەکانی گفتوگۆ لەگەڵ حکومەتی فیدراڵ سەبارەت بە بودجە و مووچە و تێچووی بەرهەمهێنان و نەوتی هەرێمی کوردستان تاوتوێ کرا کە لەلایەن کەمال محەمەد ساڵح، وەزیری سامانە سروشتییەکان بە وەکالەت و وەزیرە پەیوەندیدارەکانەوە خرایەڕوو."
"17 رۆژی بڕیاری ناردنی پارە جێبەجێ نەکراوە"
بە گوێرەی راگەیێندراوەکە، ئەندامانی شاندی دانوستان لەگەڵ عێراق و وەزیرە پەیوەندیدارەکان، جەختیان کردەوە کە هەرێمی کوردستان هەموو پابەندییەکانی خۆی جێبەجێ کردووە، پڕۆژەی خۆی سەبارەت بە هەمواری یاسای بودجەی فیدراڵی پێشکێش بە بەغدا کردووە تاوەکو ئەو ئاستەنگانەی لەبەردەم ناردنی شایستە داراییەکانی هەرێمی کوردستان نەمێنن، "سەرەرای ئەوەی ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق لە رۆژی 14-01-2024ـەوە بڕیاری تەمویلکردنی هەرێمی کوردستانی داوە، بەڵام بەداخەوە 17 رۆژە تائێستا بڕیارەکە جێبەجێ نەکراوە."
ئەنجوومەنی وەزیران جەختی کردووەتەوە، کە هەرێمی کوردستان بە مافی خۆی دەزانێت لە بەرانبەر بەجێگەیاندنی پابەندییەکانی، بەشەبودجە و مووچەی شایستەی خۆی بۆ بنێردرێت هاوشێوەی سەرتاسەریی عێراق.
لە کۆبوونەوەی ئەنجوومەنی وەزیران باس لەوەسکراوە کە مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان بەهۆی ئەم دواخستن و بیانوو و رێکارانەوە، ماوەیەکی زۆرە مووچەکەنیان دواکەوتووە و کاریگەریی راستەوخۆی لەسەر ژیان و بژێوی دروست کردوون، پێویستە وەزارەتی دارایی فیدراڵ هەرچی زووە دوا بڕیاری ئەنجوومەنی وەزیرانی فیدڕاڵ جێبەجێ بکات، هەرچی زووشە، هەمواری یاسای بودجە پەسند بکات بەوشێوەی لەسەری رێكکەوتوون و رەوانەی ئەنجوومەنی نوێنەرانی بکات بۆ پەسەندکردنی.
بەپێی حکومەتی هەرێمی کوردستان، "ئەوەی لەسەر هەرێمی کوردستان بووە بە زیادەوە جێبەجێ کراوە چ لە پێشکێشکردنی زانیاری لەسەر میلاکی گشتی و داهات و خەرجییەکانی هەرێم[ـی کوردستان] و واڵاکردنی دەرگە و تۆماری دامەزراوەکانی هەرێم[ـی کوردستان] بۆ وردبینیى چاودێریى دارایی فیدراڵ، بۆیە هیچ پاساو و بیانوویەک بۆ حکومەتی فیدراڵ نەماوەته‌وه بۆ دواخستنی هەموارکردنی یاسای بودجە و بەجێگەیاندنی بەرپرسیاريێتی خۆی لە بەرانبەر دابینکردنی بودجەی هەرێمی کوردستان هەروەکو لە دەستووردا جێگیر کراوە.
دەقی راگەیێندراوەکە:
* ئەنجوومەنی وەزیرانی فیدڕاڵی پێویستە لە زووترین کاتدا هەمواری یاسای بودجە پەسەند بکات بەو شێوەی لەسەری رێكکەوتووین و رەوانەی ئەنجوومەنی نوێنەرانی بکات بۆ پەسەندکردنی.
ئەمڕۆ چوارشەممە 1/31، بە سەرپەرشتی سەرۆکوەزیران مەسرور بارزانی و بە ئامادەبوونی قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆکوەزیران، ئەنجوومەنی وەزیرانی هەرێمی کوردستان کۆبووەوە.
لە سەرەتای کۆبوونەوەدا، سەرۆکوەزیران تیشکی خستە سەر بەشداری و کۆبوونەوەکانی شاندی هەرێمی کوردستان بە سەرۆکایەتیى سەرۆکوەزیران لە کۆڕبەندی ئابووریى جیهانیی داڤۆس لە وڵاتی سویسرا لە ڕۆژانی 15-19ى ئه‌م مانگه.
سەرۆکی حکومەت ئاماژەی بەوە دا کە کۆڕبەندی داڤۆس، یەکێکە لە گردبوونەوە گرنگەکان لەسەر ئاستی جیهان، بۆیە بەشداریکردنی هەرێمی کوردستان لەو جۆرە کۆڕبەند و کۆنفرانسانەدا، گرنگییەکی زۆری هەیە و نیشانەی پێگەی گرنگی هەرێمە لە ئاستی نێودەوڵەتیدا. سەرۆکوەزیران، گوتیشی بۆ یەکەم جار ئەم ساڵ لە داڤۆس، (ماڵی کوردستان)مان بە بەشداری و ئامادەبوونی چەندین وەبەرهێنەری کوردستانی کردەوە بە ئاراستەی دروستکردنی پەیوەندیی ئابووری و بازرگانی لە نێوان کەرتی تایبەتی کوردستان و وەبەرهێنەرانی ناوخۆ و دەرەوە و پەرەپێدانی پرۆسەی وەبەرهێنان لە هەرێمی کوردستان و بنیاتنانی ژێرخانێکی بەهێزی ئابووری و رەخساندنی دەرفەت و هەلی کاری زیاتر.
سەرۆکی حکومەت دووپاتی کردەوە کە بابەتی سەرەکیى کۆبوونەوەکانمان لە داڤۆس لەگەڵ بەرپرسە باڵاکانی جیهان، گرنگیی پاراستنی ئاسایش و ئارامی و سەقامگیریی هەرێمی کوردستان و کۆتاییهێنان بوو بەو هێرش و پەلامارانەی دەکرێنە سەر هەرێم، جەختیشی کردەوە کە هاوسۆزییەکی زۆری کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لەگەڵ هەرێمی کوردستان هەبوو، بەتایبەتی کە هێرشی ناڕەوا و بێپاساو دەکرێتە سەر هاووڵاتییانی سڤیلی هەرێمی کوردستان.
سەرۆکوەزیران دووبارە بە ناوی ئەنجوومەنی وەزیرانەوە، پرسە و سەرەخۆشی لە بنەماڵە و کەسوکاری شەهید پێشڕەو دزەیی و هەموو شەهیدانی دیکە کرد کە بوونە قوربانی هێرش و زوڵم و ستەمێکی زۆر گەورە لە دژی خەڵکی هەرێمی کوردستان.
لە بڕگەی دووەمدا، دوا پەرەسەندنەکانی گفتوگۆ لەگەڵ حکومەتی فیدراڵ سەبارەت بە بودجە و مووچە و تێچووی بەرهەمهێنان و نەوتی هەرێمی کوردستان تاوتوێ کرا کە لەلایەن کەمال محەمەد ساڵح، وەزیری سامانە سرووشتییەکان بە وەکالەت و وەزیرە پەیوەندیدارەکانەوە خرایەڕوو.
ئەندامانی شاندی دانوستان و وەزیرە پەیوەندیدارەکان، جەختیان کردەوە کە هەرێمی کوردستان هەموو پابەندییەکانی خۆی جێبەجێ کردووە و هەرێمی کوردستانیش پڕۆژەی خۆی سەبارەت بە هەمواری یاسای بودجەی فیدراڵی پێشکەش بە لایەنی فیدڕاڵی کردووە بە ئاراستەی لابردنی هەموو ئەو ئاستەنگانەی لە یاسای ئێستای بودجەی فیدراڵ هەن کە ڕێگرن لە ناردنی شایستە داراییەکانی هەرێم بە گوێرەی تەرخانکراوی خشتەکانی بودجە، لەپێش هەموويشیانەوە مووچەی مووچەخۆرانی هەرێم کە سەرەڕای بڕیاری ئەنجوومەنی وەزیرانی فیدڕاڵ بە تەمویلکردنی هەرێم بە بەشێک لە خەرجیى مووچە لە رۆژی 1/14 بەڵام بە داخەوە دوای تێپەڕبوونی 17 رۆژ تا ئێستا بڕیارەکە جێبەجێ نەکراوە.
ئەنجوومەنی وەزیران جەختی کردەوە، کە هەرێمی کوردستان بە شایستەی خۆی دەزانێت لە بەرانبەر بەجێگەیاندنی پابەندییەکانی، بەشەبودجە و مووچەی شایستەی خۆی بۆ بنێردرێت هاوشێوەی سەرتاسەری عێراق، كە مووچەخۆرانی هەرێم بەهۆی ئەم دواخستن و بیانوو و ڕێکارانەوە، ماوەیەکی زۆرە مووچەکەنیان دواکەوتووە و کاریگەریی راستەوخۆی لەسەر ژیان و بژێوی دروست کردوون، ئەنجوومەنی وەزیران دووپاتی دەکاتەوە کە پێویستە وەزارەتی دارایی فیدراڵ هەرچی زووە دوا بڕیاری ئەنجوومەنی وەزیرانی فیدراڵ جێبەجێ بکات و لە هەمان کاتیشدا هەرچی زووە ئەنجوومەنی وەزیرانی فیدراڵ، هەمواری یاسای بودجە پەسەند بکات بەوشێوەی لەسەری رێكکەوتوین و رەوانەی ئەنجوومەنی نوێنەرانی بکات بۆ پەسەندکردنی تاکوو چیتر هاووڵاتییانی هەرێمی کوردستان بە دەست بێ بودجەیی و بێ مووچەییەوە زیانی زیاتریان بەرنەکەوێت و چارەسەرێکی بنەڕەتیى ئەم بابەتە بکرێت، ئەوەی لەسەر هەرێمی کوردستانیش بووە بە زیادەوە جێبەجێ کراوە چ لە پێشکەشکردنی زانیاری لەسەر میلاکی گشتی و داهات و خەرجییەکانی هەرێم و واڵاکردنی دەرگە و تۆماری دامەزراوەکانی هەرێم بۆ وردبینیى چاودێریى دارایی فیدراڵ، بۆیە هیچ پاساو و بیانوویەک بۆ حکومەتی فیدڕاڵ نەماوەته‌وه بۆ دواخستنی هەموارکردنی یاسای بودجە و بەجێگەیاندنی بەرپرسیاريه‌تی خۆی لە بەرانبەر دابینکردنی بودجەی هەرێمی کوردستان هەروەک لە دەستووردا جێگیر کراوە.
بڕگەی سێیەمی کۆبوونەوە تایبەت بوو بە گفتوگۆکردن لەبارەی پێشنیاری وەزارەتی شارەوانی و گەشتوگوزار سەبارەت بە دەستپێکردنەوەی گرێبەستەکانی پەیوەندیدار بە پڕۆژەکانی ماستەرپلانی شار و شارۆچکەکانی هەرێمی کوردستان کە لەلایەن ساسان عەونی وەزیری شارەوانی و گەشتوگوزار خرایەڕوو، کە تێیدا کێشە و گرفت و پێشنیاری چارەسەر بۆ دەستپێکردنەوەی ئەو گرێبەستانە خرانەڕوو بۆ تەواوکردنی جێبەجێکردنی ماستەرپلان لەچوارچێوەی نەخشەی پەسەندکراو کە گرنگیيەکی زۆری هەیە و بنەمای پێشخستن و رێکخستنی تەواوی سێکتەرە خزمەتگوزارییەکانی شار و شارۆچکەکانی هەرێمە و زامنی ئاراستەی فراوانبوون و بووژاندنەوەیە بۆ مەودایەکی درێژخایان بە رەچاوکردنی گۆڕانکارییە ئابووری و ژینگەیی و کۆمەڵایەتیيەکان و دوور لە بەکارهێنانی نادروستی زەوی گشتی و بە رێگەگرتن لە زێدەڕۆیی و گەشەسەندنی هەڕەمەکی و بێ پلانیی سێکتەرەکان.
وێڕای ئەوەی حکومەت و هەرێمی کوردستان بە بارودۆخێکی سەختی دارايی تێدەپەرێت، بەڵام بەهۆی کاریگەریى ماسته‌رپلان وەک بنەمایەک بۆ پێشخستن و رێكخستنی ته‌واوی سێكته‌ره خزمه‌تگوزارییه‌كانی شار و ڕێكخستنه‌وه‌ی بە‌كارهێنانی زه‌وی و ئاراسته‌ی فراوانبوون و بووژاندنه‌وه‌ی شار، هەروەها بابه‌ته‌کە كاریگه‌ری له‌سه‌ر ئه‌ركـ و ئه‌دای وه‌زاره‌تی شارەوانی و گەشتوگوزار هه‌یه و ئه‌و پڕۆژانه‌ی كه گرێبه‌ستیان له‌سه‌ر ئه‌نجامدراوه به راگیراوی ماونه‌ته‌وه بارگرانی له هه‌موو روویه‌كه‌وه له‌سه‌ر حكومه‌ت دروست كردووه.
بۆیە لە دوای گفتوگۆکردن و راگۆڕینەوە، ئەنجوومەنی وەزیران پێشنیارەکانی وەزیری شارەوانی و گەشتوگوزاری پەسەندکرد و وەزارەت و لایەنە پەیوەندیدارەکانی راسپارد کە بە گوێرەی تایبەتمەندی و توانای دارایى بەردەست رێکاری پێویست بۆ جێبەجێکردنی راسپاردەکان بگیرێنە بەر.
لە دوا بڕگەی کۆبوونەوە، رەشنووسی کۆتایی (ڕێنمایی کارکردنی کرێکارانی بیانی لە هەرێمی کوردستان) خرایەڕوو کە لەلایەن لیژنەیەکی وەزاریی هاوبەش ئامادە کرابوو کە تێیدا رەچاوی ئەو تێبینیانە کرابوو کە لە وەزارەتە پەیوەندیدارەکانەوە لە ماوەی پێشوو ئاراستەی سکرتاریەتیى ئەنجوومەنی وەزیرانیان کردبوو.
ئەنجوومەنی وەزیران بە کۆی دەنگی ئامادەبووان رەشنووسەکەی پەسەند کرد کە ئامانج لێی رێکخستنەوەی دەستی کاری بیانیيە لە هەرێم بە شێوەیەک بگونجێت لەگەڵ پێداویستیەکانی بازاڕی کار و رێکخستنەوەی پەیوەندیی گرێبەستی نێوان خاوەنکار و کرێکاری بیانی و کۆمپانیای هێنەری کرێکاری بیانی بە شێوەیەکی هاوسەنگ کە مافی هەمووانی تێدا پارێزراو بێت و پابەندیەکانی هەمووان ئاشکرا بێت و لە کاتی سەرپێچی رووبەڕووی لێپرسینەوەی یاسایی ببنەوە، لە هەمان کاتدا ڕێنماییەکان بنەماکانی پاراستنی مافی کرێکاری خۆماڵی لەخۆ گرتووە و پێدانی هەلی کار بە کرێکاری بیانی تەنها لەو دەرفەت و بوارانە دەبێت کە کرێکاری خۆماڵی ناتوانێت پڕیان بکاتەوە، لە هەمان کاتدا پاراستنی مافەکانی کرێکاری بیانی بەگوێرەی پێوەرە نێودەوڵەتییە کارپێکراوەکان لەچوارچێوەی ڕێکەوتننامە جیهانییەکان بەشێکی گرنگی ڕێنماییەکە پێک دەهێنێت.