سووریا رێڕەوی داهاتووی گواستنەوەی وزەیە بۆ ئەورووپا

 

بۆڕییە گرنگەکان کە دەتوانن لە خاکی سووریاوە تێپەڕن و پێشتر پلانیان بۆ دارێژراوە و دەتوانن گەورە بکرێن؛ بریتین لە (بۆریی گازی عەرەب)، (بۆریی گازی ئێران - عێراق- سووریا) و بۆریی قەتەر- تورکیا.

 

 

لە میسرەوە سەرچاوە دەگرێت، بە ئوردن و لوبنان و و سووریا دا تێدەپەڕێت و، دەکرێت درێژبکرێتەوە بۆ ناو خاکی تورکیا و پاشان بگوازرێتەوە بۆ ئەورووپا. ئەم بۆرییە تاوەکو پێش شەڕی ناوخۆ کاری پێدەکرا، بەڵام لە دوای شەڕی ناوخۆ بەشی زۆری تێکدرا، ئەو بۆرییە توانای گواستنەوەی گازی سرووشتیی وڵاتانی کەناری دەریای نێوەڕاستی هەیە بۆ بازاڕەکانی ئەورووپا.

 

320 کیلۆمەتر لە بۆرییەکە لە ناو سووریایە. دۆزینەوە گەورەکانی گاز لە چەند ساڵی رابردوو دا لە دەریای نێوەڕاست لە کەنارە ئاوییەکانی لوبنان، ئیسرائیل، قوبرس و یۆنان دەکرێت لە رێگەی ئەم بۆرییەوە بگوازرێتەوە بۆ بازاڕە نێودەوڵەتییەکان.

 

 

ئەم بۆرییە لەلایەن ئێرانەوە پێش ئەوەی شەڕی ناوخۆ لە 2011 دەسپێبکات بۆ حکومەتی سووریا پێشنیاز کرا. ئامانج ئەوە بوو گازی ئێران لە باشووری ئەو وڵاتەوە لە کێڵگەی زەبەلاحی پارسی باشوور کە لە ژێر دەریایە و لەگەڵ کێڵگەی گومەزی باکووری قەتەر هاوبەشە، بگوازێتەوە بۆ عێراق و سووریا و پاشان ئەورووپا. پلانەکە ئەوە بوو رۆژانە 110 ملیۆن مەتر سێجا گاز بگوازێتەوە. پرۆژەکە بەهۆی شەڕی ناوخۆی سووریا و گەمارۆکانی سەر ئێران پەکی کەوت. ئێران پلانی هەبوو لە دوای رێککەوتن لەسەر بەرنامە ئەتۆمییەکەی لەگەڵ رۆژئاوا، گاز هەناردەی ئەورووپا بکات. لە دانوستاندنە ئەتۆمییەکانی ئەو وڵاتەش لەگەڵ وڵاتانی رۆژئاوا بەردەوام پێی دەگوتن دەتوانێت گازی هەرزان بنێرێتە ئەورووپا، بەڵام وڵاتانی رۆژئاوایی و ئەمریکا دژی جێبەجێکردنی ئەو پرۆژەیە بوون.

 

 

بیرۆکەی ئەم پرۆژەیە بۆ ساڵی 2000 دەگەڕێتەوە. ئامانجی ئەوە بوو گازی گەورەترین کێڵگەی گازی جیهان، گومەزی باکووری قەتەر (هاوبەشە لەگەڵ کێڵگەی پارسی باشووری ئێران) لە رێگەی خاکی سعودیە و ئوردن و سووریا بگوازێتەوە بۆ تورکیا کە یەکێکە لە گەورەترین بازاڕەکانی گازی جیهان.

 

حکومەتی بەشار ئەسەد لە بەرژەوەندیی پرۆژەی گازی ئێران - عێراق- سووریا ئەو پڕۆژەیەی رەتکردەوە. رکابەری لەنێوان ئەو دوو پڕۆژەیە ململانێی وڵاتانی عەرەبی لەگەڵ ئێرانی لێکەوتەوە لەسەر رێڕەوەکانی گواستنەوەی وزە.

 

هەندێ لە شرۆڤەکارانی سیاسی پێیانوایە، رەتکردنەوەی ئەو پڕۆژەیە لەلایەن بەشار ئەسەدەوە، قەتەری هاندا پاڵپشتی لە گرووپەکانی ئۆپۆزیسیۆن بکات و وای لێهات پاشان هەر ئەو گرووپانە حکومەتەکەی بەشار ئەسەدیان رووخاند.

 

بۆ وڵاتە هەرێمییەکان گرینگە رۆڵ و هەژموونیان لە داهاتووی سووریا دا هەبێت، بۆ ئەوەی بتوانن کاریگەری لەسەر بۆرییەکانی گواستنەوەی گاز بۆ ئەورووپا لە داهاتوو دا دابنێن.

 

شوان زوڵال، شارەزای نەوت و بەڕێوەبەری جێبەجێکاری کۆمپانیای راوێژکاری کاردوخی لە لەندەن بە رووداوی گوت: "بەرهەمی نەوت و گازی سووریا زۆر نییە، هێندەی بەرهەمی نەوت و گازی هەرێمی کوردستان نەبووە، بەڵام سووریا لەبەر ئەوەی لەسەر دەریای نێوەڕاستە، پێگەیەکی ستراتیژی هەیە و عیراق و ئێران چاویان لەوەیە کە بۆریی بەو وڵاتە دا رابکێشن."

 

 

وەزارەتى نەوت و سامانە کانزایییەکانى سووریا داواى لە کارمەندەکانى کرد لە رۆژی سێشەممەوە 10-12-2024 بگەڕێنەوە سەرکار لە کێڵگەکانى نەوت و کارگەکانى گاز و پاڵاوگەکان. شوان زوڵاڵ دەڵێت: "ئەگەر کارکردن لە کێڵگە نەوتیەکان بوەستێت و پاڵاوگەکان بەهۆی ئەوە رەوشەی ئێستا لە سووریا هەیە، کێشەی گەورەی بێ کارەبایی سەرهەڵدەداتەوە و کەمی سووتەمەنی روودەدات کە بەتایبەتی لەم وەرزە ساردەی ئێستا پێویستە."

 

شەڕی ناوخۆی سووریا کاریگەری گەورەی کردە سەر کەرتی نەوت و گازی ئەو وڵاتە. قەبارەی نەوتی کۆگاکراو لە سووریا بە 2.5 ملیار بەرمیل دەخەمڵێندرێت. تاوەکو پێش شەڕی ناوخۆ؛ سووریا رۆژانە کەمتر لە 600 هەزار بەرمیل نەوتی بەرهەمدەهێنا، بەڵام تاوەکو 2014 و سەرهەڵدانی داعش، ئاستی بەرهەمهێنانی نەوتی ئەو وڵاتە دابەزی بۆ رۆژانە 32 هەزار بەرمیل نەوت.

 

لە 2015 دا لە کاتی زیادبوونی گرژی و ئاڵۆزییەکانی نێوخۆی سووریا زیاتر پەرەیان سەند، ئاستی بەرهەمهێنانی نەوت زیاتر دابەزی بۆ رۆژانە 27 هەزار بەرمیل. کۆنترۆڵی کێڵگە نەوتییە گرینگەکانی سووریا بەهۆی شەڕی ناوخۆوە زۆر جار دەستاودەستی دەکرد.

 

حکومەتی بەشار ئەسەد زیاتر کۆنترۆڵی کێڵگەی عومەری لە دێرەزوور بە دەستەوە بووە، بەڵام لە ساڵی 2017 دا هێزەکانی سووریای دیموکرات بە پاڵپشتیی هێزەکانی ئەمریکا کێڵگەی عومەرییان گرتەدەست. لە کاتی پێشرەوییەکانی داعش لە 2014 دا، ژمارەیەکی زۆری کێڵگە نەوتییەکان بە کێڵگەی عومەریشەوە کەوتنە دەست داعش و، وای لێهات ئەو رێکخراوە رۆژانە 80 هەزار بەرمیل نەوتی بەرهەمدەهێنا. 

 

داهاتووی کێڵگە نەوتییەکانی سووریا ناڕوونە، لەبەر ئەوەی گرووپی تەحریر شام دەستی بەسەر دیمەشق دا گرتووە و دیار نییە حکومەتی داهاتووی سووریا چ ئاراستەیەکی سیاسی و ئابووری دەبێت. مامەڵەی گرووپی تەحریر شام لەگەڵ هێزەکانی سووریای دیموکرات و حکومەتی داهاتوو، دواجار چارەنووسی کێڵگە نەوتییەکانی سووریا دەستنیشان دەکات.

 

تاوەکو پێش شەڕی ناوخۆ داهاتی نەوت 25٪ی داهاتی حکومەتی سووریای پێکدەهێنا. بەڵام لەبەر شەڕی ناوخۆ، حکومەتی بەشار ئەسەد کۆنترۆڵی زۆربەی کێڵگە نەوتییەکانی بەدەستەوە نەما و ئاستی بەرهەمهێنانی نەوتیش دابەزینی بەرچاوی بەخۆیەوە بینی. 

 

زۆربەی کێڵگە نەوتییەکانی سووریا لە باکووری رۆژهەڵاتی سووریا هەڵکەوتوون، بەشێکی زۆریشیان دەکەونە ژێر دەسەڵاتی بەڕێوەبەرایەتیی خۆسەری رۆژئاوای کوردستان. کێڵگە نەوتییەکان زیاتر لە حەسەکە، دێرەزوور و رەققە هەڵکەوتوون.

 

 

گەورەترین کێڵگەی نەوتی سووریایە، توانای بەرهەمهێنانی بەر لە شەڕی ناوخۆ رۆژانە 75 هەزار تاوەکو 80 هەزار بەرمیل نەوت بووە.

 

 

زیاتر نەوتی قورسی لێ بەرهەم دێت.

 

 

لە ناوچەی حەسەکە هەڵکەتوون، هەرچەندە توانای بەرهەمهێنانیان کەمە، بەڵام هەڵکەوتەی جیوگرافییان گرینگ و ستراتژییە.

 

زیاترین ئاستی بەرهەمهێنانی نەوت لە سووریا دەگەڕێتەوە بۆ 90ـەکان، ئەو کاتە رۆژانە 600 هەزار بەرمیل نەوتیان بەرهەمدەهێنا.

 

لە 2010 و یەک ساڵ بەر لە شەڕی ناوخۆ، رۆژانە 385 هەزار بەرمیل نەوت لە سووریا بەرهەم دەهات. ئاستی بەرهەمهێنانی نەوت لە سووریا ئێستا و لە ساڵی 2024 دا تێکڕا بە رۆژانە کەمتر لە 30 هەزار بەرمیل مەزەندە دەکرێت. زۆربەی ئەو بەرهەمهێنانەش لە ژێر کونترۆڵی هێزەکانی سووریای دیموکراتە.

 

بەگوتەی شوان زوڵال، دوو کۆمپانیای نەوتی بیانی کە یەکێکیان کەنەدی و ئەوی دیکەشیان بەریتانی بوون تاوەکو پێش شەڕی ناوخۆ لە سووریا کاریان دەکرد، بەڵام ئێستا لەو وڵاتە نەماون.

 

جگە لە نەوت، سووریا خاوەنی یەدەگێکی مامناوەندی گازی سرووشتییە. مەزەندە کراوە 240 ملیار مەتری سێجا قەبارەی کۆگای گازی سرووشتی ئەو وڵاتە بێت.

 

 

پێش شەڕی ناوخۆ لە ساڵی 2011، دەسەڵاتی بەڕێوەبردنی کێڵگە نەوتی و گازییەکانی سووریا لە دەستی کۆمپانیای نەوتی سووریا و کۆمپانیای گازی سووریا بوون کە بە SPC و SGC ناسراو بوون. 

 

 

رۆژانە 80 هەزار بەرمیل نەوت بەرهەم دەهات و داهاتی رۆژانە 1 بۆ 2 ملیۆن دۆلاری بۆ داعش دەستەبەر دەکرد، نەوتەکەش لە رێگەی خاکی تورکیاوە هەناردە دەکرا.

 

 

بە پاڵپشتی هێزەکانی ئەمریکا، کێڵگە نەوتییەکان لە داعش وەرگیرانەوە. لە رێگەی نێوەندگیر و بازرگانانەوە نەوت دەگوازرایەوە بۆ هەرێمی کوردستان و عێراق و لە پاڵاوگە بچووکەکانی کەرتی تایبەت بە کاردەهێنرا. بەشێکی نەوتی بەرهەمهاتوو لە رۆژئاوای کوردستان بەمەبەستی ناوخۆ بەرهەم دەهات و بەشێکی دیکەشی دەگوازرایەوە بۆ پاڵاوگەی بانیاس.

 

لەبەر ئەوەی نەوتی کێڵگەکانی رۆژئاوا پێداویستیی ناوخۆی سووریای پڕنەدەکردەوە، حکومەتی بەشار ئەسەد بەنزین و سووتەمەنییەکانی دیکەی لە ئێرانەوە هاوردە دەکرد. بەپێی میدیا فەرمییەکانی ئێران بەشار ئەسەد نزیکەی 10 ملیار دۆلار قەرزاری ئێران بوو لەپێناو ئەو سووتەمەنی و نەوتەی کە لە ئێرانەوە هاوردەی دەکرد.

 

چەندین کێڵگەی بچووکی بچووکی نەوت لە ناوچەکانی وەک پالمیرا و حومس لە دەستی رژێمی ئەسەد دا مابوون، بەڵام بەرهەمی ئەو کێڵگانە زۆر کەمبوون.

 

 

هێزەکانی ئەمریکا لە ناوچەکانی ژێر کونترۆڵی هەسەدە جێگیرن و پارێزگاری لە کێڵگە نەوتییەکان دەکەن. ئەمریکا خۆی دەڵێت: لەبەرئەوە هێزەکانی هێشتووەتەوە کە رێگر بێت لە سەرهەڵدانەوەی داعش، زۆر لە وڵاتانیش رەخنە دەگرن کە لەبەر بەرژەوەندیی ئابووری لە کێڵگە نەوتییەکان ماون.

 

 

تاوەکو پێش رووخانی رژێمی ئەسەد، هێزەکانی رووسیا دوور بوون لە ناوچە نەوتییەکان و لە ناوچە گازییەکانی سووریا بوون. رووسیا سەرنجی لەسەر توانای دۆزینەوەی گاز بوو لە دەریای نێوەڕاست و کەنارە ئاوییەکانی سووریا.

 

شوان زوڵاڵ دەڵێت تاوەکو ئێستاش کۆمپانیایەکی رووسی لە پاڵاوگەی بانیاس ماوەتەوە و ئامادەنین ئەوێ چۆڵ بکەن، بەوپێیەی گرێبەستی چاککردنی و بەڕێوەبردنی پاڵاوگەکەیان لەگەڵ حکومەتی بەشار ئەسەد دا هەبوو.

 

زۆربەی ژێرخانی نەوت لە سووریا لەبەر شەڕی ناوخۆ رووخاوە. بۆرییە نەوتە ستراتیژییەکان کە نەوتی کێڵگەکانی باکووری رۆژهەڵات دەگوازنەوە بۆ پاڵاوگە نەوییەکانی بانیاس و حومس پێویستیان بە نۆژەنکردنەوە و چاککردنەوەیە. هەروەها دوو پاڵاوگەی حومس و بانیاس کە توانای پاڵاوتنی 100 هەزار بەرمیل و 130 هەزار بەرمیل نەوتیان هەیە، ناتوانن بەو توانای جارانیان کار بکەن.