بەهۆی ناکۆکییەوە ئاڵوگۆڕی نەوتی نێوان ئێران و چین وەستاوە

 

رۆژی هەینی، 05-01-2024، چەند سەرچاوەیەکی بازرگانی بە میدیای ئەمریکییان راگەیاند، هەناردەی نەوتی ئێران بۆ چین وەستاوە. هۆکاری راگرتنەکە ئەوەیە ئێران داوای پارەی زیاتر لە بەرامبەر نەوتەکەی بۆ چین دەکات.

 

کەمکردنەوەی هەناردەی نەوتی ئێران کە نزیکەی 10%ـی هاوردەی نەوتی خاوی چین پێکدەهێنێت و لە مانگی تشرینی یەکەمی رابردوودا ژمارەیەکی پێوانەیی تۆمارکرد، رەنگە نرخی نەوت بەرزبکاتەوە و بە زیان بۆ سەر قازانجی پاڵاوگە چینییەکان بشکێتەوە.

 

بەهۆی سزاکانی سەریەوە، ئێران نەوتەکەی وەکو باری کاڵای دیکە دەناسێنێت و لە رێگەی دەریاوە زۆرینەی نەوتەکەی هەناردەی چین دەکات.

 

بە گوتەی پێنج بازرگانیی ئاگادار لە بابەتەکە، سەرەتای مانگی رابردوو، فرۆشیارە ئێرانییەکان بە کڕیارە چینییەکانیان گوتووە، بۆ مانگەکانی کانوونی یەکەمی 2023 و کانوونی دووەمی 2024، داشکاندنی نرخی نەوتەکەیان کەمدەکەنەوە و هەر بەرمیلێکیان بە 5 بۆ 6 دۆلار کەمتر لە نرخی نەوتی برێنت پێدەفرۆشن.

 

بە گوتەی بازرگانەکان، لە مانگی تشرینی دووەمی 2023ـدا، هەر بەرمیلێک نەوتی ئێران بە 10 دۆلار کەمتر لە نرخی برێنت بە چین فرۆشراوە.

 

بەڕێوەبەرێک لە پاڵاوگەکانی چین کە مامەڵەی راستەوخۆی لەگەڵ نەوتی ئێران هەیە دەڵێت، "ئێران هەناردەی نەوتی کەمکردووەتەوە"، ئەوەش بووەتە هۆی "چەقبەستوویی" لەنێوان کڕیارە چینییەکان و دابینکارە ئێرانییەکان.

 

ئەو بەڕێوەبەرە دەشڵێت، "دیار نییە شتەکان چۆن کۆتایی دێن. چاوەڕوانین بزانین پاڵاوگەکان نرخە نوێیەکە قبووڵ دەکەن یاخود نا."

 

چین لە رێگەی کڕینی نەوتی داشکێندراوی ئێران، ڤەنزوێلا و بەمدواییانەش رووسیا، ملیاران دۆلاری بۆ گەڕاوەتەوە، چونکە ئەو سێ وڵاتە سزای ئەمریکایان لەسەرە و نەوتەکەیان بە هەرزانتر لە نرخی بازاڕ دەفرۆشن. تەنانەت ئێستا ئەو سێ وڵاتە نزیکەی 30٪ـی هاوردەی نەوتی چین پێکدەهێنن.

 

سەرچاوەیەکی دیکە لە پاڵاوگەکانی چین دەڵێت، "کڕیاران هێشتا لە هەوڵدان بۆ دۆزینەوەی چارەسەرێک، چونکە نرخە نوێیەکان زۆر گرانن". دەشڵێت، کڕیاران "بژارەی سنوورداریان لەبەردەمە و لایەنی ئێرانیش زۆر تووندن، بۆیە بواری دانوستاندن لەسەر نرخەکان سەختە و لە بەرژەوەندیی کڕیارە چینییەکاندا نییە."

 

لە دوای کۆتایی ساڵی 2019ـەوە، پاڵاوگە بچووکەکانی چین بوونەتە هاوردەکاری سەرەکیی نەوتی ئێران و وەک سەرچاوەیەک دەڵێت، ئەو پاڵاوگە بچووکانە نزیکەی 90%ـی نەوتی ئێران هاوردە دەکەن.

 

بەپێی ئاماری دامەزراوەی ڤۆرتێکسا کە تایبەتە بە لێکۆڵینەوە لە بواری وزە، لە مانگی رابردوودا چین رۆژانە ملیۆنێک و 180 هەزار بەرمیل نەوتی لە ئێرانەوە هاوردە کردووە و لە مانگی تشرینی دووەمیشدا ملیۆنێک و 220 هەزار بەرمیل نەوتی لەو وڵاتەوە هاوردە کردبوو.

 

وەکو دامەزراوەکە دەڵێت، بەراورد بە مانگی تشرینی یەکەمی رابردوو، کە ئەوکاتە چین رۆژانە ملیۆنێک و 530 هەزار بەرمیل نەوتی لە ئێرانەوە هاوردە کردبوو، لە مانگی رابردوودا هاوردەی نەوتی ئێران لەلایەن چینەوە 23% دابەزیوە.

 

هاوکات دامەزراوەی (کەی پڵەر) تایبەت بە وزە دەڵێت، ئێران لە مانگی رابردوودا رۆژانە ملیۆنێک و 230 هەزار و، لە تشرینی دووەمیشدا رۆژانە ملیۆنێک و 520 هەزار بەرمیل نەوتی هەناردە کردووە.

 

لەدوای ساڵی 2018ـەوە کە دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەوکاتەی ئەمریکا وڵاتەکەی لە رێککەوتنی ئەتۆمیی ئێران کشاندەوە، تاران ئەو شوێنانەی نەوتیان بۆ هەناردە دەکات و داهاتی نەوتەکەشی بە نهێنی هێشتووەتەوە، ئەوەش بەهۆی ترس لە سزای ئەمریکا بەسەر ئەو لایەنانەی نەوتی ئێران دەکڕن.