HEVPEYVÎNA TAYBET - Mehmet Alî Aslan: Kurdên di nava TÎPê de jî Kemalîst bûn
Serokê berê yê TÎPê Mehmet Alî Aslan li ser bandariya Kemalîzmê ya li ser endamên TÎPê yên Kurd wiha got, “Bêguman qebûl dikirin. Komunîst jî Kemalîst bûn. Ji ber ku dema Şoreşa Rûsyayê bi ser ket, hatin û gelekî alîkariya Kemal Ataturk kirin. Ji aliyê din ve bi rêya perwerdeyê, dersên neteweyî (milî) didan. Xwendekarên Kurd û Tirk wer hîn dikirin ku li Tirkiyeyê neteweyeke tenê heye ku ew jî neteweya Tirk e, neteweyên din nînin, zimanên din ji bilî Tirkî nînin. Dema tu berovajî gotinên wan biaxiviya, wê ji te re bigotina xayîn.”
Aslan da zanîn ku eger wî parêzeeriya HADEPê bikira dê nehişta bên cezakirin û wiha axivî:
“Min gote wan, ‘wekaletnameyê ji me re çêbikin, çimkî heke kesekî nezan we biparêze, hûn ê perîşan bibin’ lê wan ez qebûl nekirim. Rabû ez çûme Parîsê û min Kendal Nezan li wir dît. Kendal pir alîkariya Leyla Zanayê dikir. Min jê re got telefonî Leylayê bike bila qayîl bibe ez alîkariya wê bikim. Rabû Leyla qayîl bû lê dema ez vegeriyam Tirkiyeyê wê bîr û baweriya xwe guhert û poşman bû. Ê jixwe wan tiştek nekiribû, ne tevgerek kiribûn, ne tiştek gotibûn, tiştek nekiribûn. Heger ez bibûma parêzerê wan, bêguneh derdiketin. Çend parêzer ji wan re girtin, parêzer Kurd bûn lê fena dadgeran difikirîn, loma 15 sal ceza dan her yekî ji wan.”
Mehmet Alî Aslan behsa mitînga dîrokî ya TÎPê ya li Farqînê jî kir û wiha got:
“Bi deh hezaran kes hebûn. Ne tenê şêniyên Silîvayê beşdar bûbûn ji hawîrdorê, ji hemî hêlên Kurdistanê mirov hatibûn. Vêga dibêjin qaşo Mehdî Zana bi Kurdî axiviye. Ne rast e, kes bi Kurdî nepeyivî. Mehdî Zana tewra bi Tirkî jî nepeyivî. Gava min bi Kurdî got gelî xwişk û birayan, kelecan bi xelkê ket. Min ti carî xwenîşandaneke wisa mezin û dilsoz nedîtibû. Hejmareke herî zêde ya jin û keçan beşdar bûbû. Jin û keçên Kurd ji mêrên xwe gelekî jêhatîtir in. Bi vî awayî cara ewil di dîroka Komara Tirkiyeyê de, di civîneke wiha mezin de bi zimanê Kurdî hat axaftin.”
Beşa 3yem a Pencemorê bi siyasetmedar, parêzer û serokê berê yê TÎPê Mehmet Alî Aslan re
Rûdaw: Gelo ti manîfesto yan jî bernameyeke Partiya Karkerên Tirkiyeyê (TÎP) ji bo çareserkirina Doza Kurd hebû?
Mehmet Alî Aslan: Na nebû. Gava min kovarek derxist û min li gelek deran dabaşa Kurdan û doza Kurd kir, wê çaxê ew li dij bûn ku em biçin nav navenda partiyê lê min xwe nola serbixwe namzed kir û ez bûm endamê Komîteya Navendî, paşê ez hatim girtin.
Rûdaw: Navê kovara we çi bû?
Mihemed Alî Aslan: Yenî Akiş, navê wê Yenî Akiş bû. Ez di girtîgehê de bûm. Wê demê Behîce Boran Seroka Partiya Komunîst a Tirkiyeyê bû. Bi hinceta ku kovar li ser Tirkiyeyê metirsiyeke mezin e, li hemberî Tirkiyeyê xiyaneteke mezin e, gotara min ku min li ser gelê Kurd nivîsîbû xwendibû. Mihemed û Tariq Ziya Akincî di girtîgehê de hatin dîtina min. Hêdî hêdî min karîbû wan yeko yeko bînim rayê.
Rûdaw: Gelo nêrînek heye ku Îslamîst û komunîstên Tirkiyeyê li ser doza Kurd bi heman awayî difikirin?
Mehmet Alî Aslan: Li ser doza Kurd xût nola hev difikirin. Her çend niha demokratên ku wekî wan nafikirin hene jî, lê wê serdemê bi heman awayî difikirîn.
Rûdaw: We dabaşa wê yekê kir ku Kurd di nav partiyê (TÎP) de hebûn, ma Kurdan di nav xwe de baskek çêkiribûn ku wekî Kurd kar bikin?
Mehmet Alî Aslan: Hebûn lê ji hêla fikrî ve xwe ji Tirkan cihê nedikirin, wekî wan dihizirîn. Her du aliyan ji Kurdistanê re digot, ‘rojhilat’ mesele li nik wan ne pirsa Kurd bû, li şûnê meseleya rojhilat bû. Wan ev yek jî bi paşveçûna aborî ya li herêmê ve girêdida. Dema ku ez bûm serok ew hat guhertin.
Rûdaw: Gelo heta niha peyva Kurd û Kurdistanê di bernameya TÎPê de cih girtiye?
Mehmet Alî Aslan: Tiştekî wiha qet tune. Rêziknameya Partiya Karkeran rêziknameyeke Kemalîst bû. Kemalîzma neteweyî bû. Di destpêka rêziknameyê de gotina Ataturk hatibû nivîsandin. Dema ez bûm serok, min dixwest vê biguherim.
Rûdaw: Te di dema serokatiya xwe de ti guhertinek pêk anî?
Mehmet Alî Aslan: Min endamên Tirk îqna kiribûn lê nehat kirin.
Rûdaw: Ji xeynî we, Partiya Komunîst a Tirkiyeyê, gelek partiyên din ên sosyalîst hebûn, gelo hizir û nêrîna wan a li pirsa Kurd çawa bû?
Mehmet Alî Aslan: Meseleya Kurdî di hizira kesî ji wan de nebû. Ez bi xwe li ser du tiştan dixebitîm: Yekem li ser meseleya Kurdî lê divabû li ser navê Kurdan bihata kirin. Duyem jî meseleya Kemalîzmê bû ku faşîzm e, netewperestî ye. Kemalîzm nayê wateya sosyalîzm û çepgiriyê. Divabû vêya bipejirînin ji ber ku ev her du mijar girêdayî hev bûn. Axir dema tu Kemalîst bî, tu dê dijî Kurdan derkevî.
Rûdaw: Kurdên di wan partiyên çep û komunîst de Kemalîzm qebûl dikirin?
Mehmet Alî Aslan: Bêguman qebûl dikirin. Komunîst jî Kemalîst bûn. Ji ber ku dema Şoreşa Rûsyayê bi ser ket, hatin û gelekî alîkariya Kemal Ataturk kirin. Ji aliyê din ve bi rêya perwerdeyê, dersên neteweyî (milî) didan. Xwendekarên Kurd û Tirk wer hîn dikirin ku li Tirkiyeyê neteweyeke tenê heye ku ew jî neteweya Tirk e, neteweyên din nînin, zimanên din ji bilî Tirkî nînin. Dema tu berovajî gotinên wan biaxiviya, wê ji te re bigotina xayîn.
Rûdaw: Bûyereke dîrokî heye, civîna cemawerî ya li Silîvayê ango li Farqînê heye. Di wê civînê de çi qewimî? Çima ewqas behsa wê civînê tê kirin?
Mehmet Alî Aslan: Çend hevalên ku Mehdî Zana jî di nav wan de bû gotin em dê civînekê li Silîvayê saz bikin. Ji min jî xwestin ku ez herim û beşdar bibim. Çend rojan beriya civînê ez çûm Amedê. Min Tariq Ziya Akincî li wir dît. Wisa belav bûbû ku nasyonalîstên Kurd ku hemû endamên Partiya Karkerên Tirkiyeyê (TÎP) bûn dê civînê saz dikin. Tariq ji min re got tu here belkî tu kêşeyê çareser bikî. Gava ez giham Silîvayê, min got mesele çi ye? Şerefedîn Elçî, Seîd Alçî û netewperestên din digotin ev civîneke Kurdan e, hûn hatine û we serokê TÎPê vexwendiye da ku tê de biaxive, ne ji mafê we ye hûn tiştekî wilo bikin?
Rabû min got we serokên hemî partiyan, Demirel jî di nav de vexwendiye, lê kes ji wan beşdar nabe, tenê serokê TÎPê hatiye, hûn çima dijayetiya wî dikin? Digotin ev civîneke Kurdan e, çênabe ji bilî Kurdan kes tê de bipeyive! Min ji Mehdî Zana û yên din re got, hûn naxwazin civînê saz bikin, fermo wê desthilatê bidin min qene ez civînê bi rê ve bibim. Gotin baş e. Min ji wan re got çimkî hûn dibêjin civîna Kurdan e, fermo werin bi Kurdî biaxivin! Gotin 'qey tiştekî wiha dibe?'
Min got nexwe hiş bin û devên xwe bigirin. Hinekan got em dê civînê têk bibin. Min ji wan re got eger kesek bixwaze civînê têk bibe, ez dê guleyekê bera eniya wî bidim! Min ji kesên li derdora xwe re got hûn li ser parçe erdekî 10 kesan dikujin, loma çi kesê bixwaze civînê têk bide, lêxin, ev meseleya welatekî ye, xem nake bila li ser meseleyeke wiha jî 5 kes bên kuştin, dê çi bibe? Piştî vê bêdengî hilbijartin. Mîkrofon di destê min de bû, min civîn bi rê ve dibir.
Rûdaw: Xelk pir beşdar bûbû?
Mehmet Alî Aslan: Bi deh hezaran kes hebûn. Ne tenê şêniyên Silîvayê beşdar bûbûn ji hawîrdorê, ji hemî hêlên Kurdistanê mirov hatibûn. Vêga dibêjin qaşo Mehdî Zana bi Kurdî axiviye. Ne rast e, kes bi Kurdî nepeyivî. Mehdî Zana tewra bi Tirkî jî nepeyivî. Gava min bi Kurdî got gelî xwişk û birayan, kelecan bi xelkê ket. Min ti carî xwenîşandaneke wisa mezin û dilsoz nedîtibû. Hejmareke herî zêde ya jin û keçan beşdar bûbû. Jin û keçên Kurd ji mêrên xwe gelekî jêhatîtir in. Bi vî awayî cara ewil di dîroka Komara Tirkiyeyê de, di civîneke wiha mezin de bi zimanê Kurdî hat axaftin.
Rûdaw: We tenê bi zimanê Kurdî bixêrhatina xelkê kir an jî we behsa siyasetê kir?
Mehmet Alî Aslan: Belê, me behsa siyasetê jî kir. Axir, 30-40 sal bûn axaftineke siyasî bi Kurdî nehatibû kirin. Wê çaxê Kurdiya min pir çêtir bû, ez bi rehetî dipeyivîm.
Rûdaw: We helbest û sloganên bi zimanê Kurdî digot?
Mehmet Alî Aslan: Me helbesteke bi navê 'Rev'ê bi Kurdî xwend ku min dûvre di kovara Yenî Akişê de weşand? Helbest dirêj e. Hemû nayê bîra min. Lê ez dê di pirtûkeke xwe de tevahiya helbestê biweşînim.
Rûdaw: Tu dikarî çend malikan ji me re bixwînî?
Mehmet Alî Aslan:
Em du bira bûn
Li ser milên me du tivingên martînî hebûn
Em çûn serê çiyê
Çiyayê me mîna cendirmeyan bêbext bû
Em pêxwas bûn, em birçî bûn
Ji bextreşiya me
Çiyayan jî em hembêz nedikirin
Dîsa Xezalê hate bîra min
Porê zer û çavên reş
Kenê delalî
Gilî û gazinên xwe
Li ser me neke
Reva me reveke
Pir bêaman e
(Li vir çavên wî tijî hêstir dibin û nikare helbestê biqedîne)
Rûdaw: Ev helbest a kê ye?
Mehmet Alî Aslan: Kurdane ye. Evdilrehman Eleca, hevalekî me bû. Min di kovara Yenî Akişê de weşand.
Rûdaw: Civîna Silîvayê li Tirkiye û Bakurê Kurdistanê deng veda?
Mehmet Alî Aslan: Li her derê deng veda.
Rûdaw: Helwesta dewletê çi bû?
Mehmet Alî Aslan: Ez parêzer bûm. Ez şarezayê hiqûqê bûm, xasma hiqûqa siyasî. Min zanîbû çawa biaxivim û min zanîbû çi bibêjim. Bila mînakekê ji te re bibêjim. Eger tu bibêjî ez dixwazim dewletê hilweşînim, bêşik wê te biavêjin zindanê lê eger tu bibêjî ez dixwazim hikûmetê bi awayekî demokratîk biguherim, kes nikare tiştekî li hemberî te bike. Di mîtîngên din de gelek kes hatin girtin. Di wan civînên din de bi Kurdî neaxivîn, li şûna wê bi Tirkî dipeyivîn, lê şaştî dikirin û wekî sûc li ser wan dihat hesibandin.
Rûdaw: Ew mîtîng ji aliyê TÎPê ve dihatin organîzekirin?
Mehmet Alî Aslan: Na, ne li ser navê TÎPê bûn, lê ji aliyê hevalan ve dihatin sazkirin. 6 mîtîngên mezin hatin lidarxistin, 5 ji wan li Kurdistanê û yek jî li Tirkiyeyê, ya dawîn li Agiriyê bû.
Rûdaw: Tu dibêjî ku hem ji aliyê endamên Tirk û hem jî ji aliyê Kurdên endamên TÎPê ve dijayetiya te dihat kirin. Nexwe te çawa karîbû li sala 1969an bûbû serokê TÎPê?
Mehmet Alî Aslan: Endamên Partiya Komunîst li dijî min bûn, mamzedê wan hebû lê hevalên din ên Tirk ku namzed bûn wekî Yaşar Kemal û yên dîtir, ji min xwestin ku ez xwe mamzed bikim û bibim serokê partiyê. Min li ser rijdiya wan xwe mamzed kir. Êdî Tirkan dengê xwe da min. Herwisa Kurd jî neçar man dengê xwe bidin min, wekî din divabû dengê xwe bidin endamên Partiya Komunîst, ev yek jî ne di berjewendiya wan de bû.
Bi rastî, Tirkan bi xwesteka xwe dengê xwe da min, çimkî ez li ser du tiştan dixebitîm: Meseleya Kurd û meseleya Kemalîzmê. Min digot sosyalîzm ne Kemalîzm e, du tiştên cihê ne. Ez di hêla hizirî de dixebitîm. Paşê dema ku ez wekî serok hatim hilbijartin, cimaeta Partiya Komunîst dest bi boykotê kir.
Rûdaw: Em dikarin bibêjin ku di serdema serokatiya te de, Kemalîzm û sosyalîzm ji hev hatin cudakirin?
Mehmet Alî Aslan: Belê, wisa ye.
Rûdaw: Ango Kemalîzm û sosyalîzm hatibûn tevlihevkirin?
Mehmet Alî Aslan: Erê, min ev yek di kovara Yenî Akişê de jî nivîsand. Tewra min li ser vêya 2 gotarên Îlhan Selçuk weşandin ku tê de hehsa Kurdistanê û Mela Mistefa Barzanî dike û dibêje ku ew amûrên emperyalîzmê ne, loma min li dijî wan nivîsarek weşand û min tê de behsa wê yekê kir ku Mela Mistefa bi mal û zarokên xwe ve di nav belengaziyeke herî mezin de şoreş dikir û hûn jê re dibêjin amûra emperyalîzmê, hûn bi xwe amûra Kemalîzmê ne.