RÛDAW ÖZEL - Ukrayna belgeseli: Savaşın bir yılı

Erbil (Rûdaw) - Rusya’nın Ukrayna’ya karşı başlattığı savaş bir yılı geride bıraktı. 24 Şubat’ta Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in talimatıyla başlayan savaş ardından devasa bir enkaz, binlerce ölü ve uluslararası kriz bıraktı.

Ukrayna güçleri, Rus ordusunun savaşın başında kontrol ettiği bölgelerde direnişini sürdürüyor. Rûdaw muhabiri Dilniya Rahman ve kameraman Ahmed Omer, savaşın Ukrayna cephesindeki yüzüne, şehirlerin durumuna ve insanların yaşamına tanıklık etti.

Rûdaw ekibinin Rusya-Ukrayna savaşına dair hazırladığı bu ikinci belgesel, “Bir Yıllık Savaş” adıyla Rûdaw TV ekranlarınının Kürtçe, Türkçe, İngilizce ve Arapça bölümlerinde yayınlandı.

Bahmut sürekli Ruslar tarafından bombalanıyor

İşte Rûdaw ekibinin tanık oldukları ve savaşın en sıcak bölgelerinde insanların anlattıkları:

Ukrayna’nın doğusundaki Bahmut, sürekli olarak Rusya tarafından bombalanıyor. Bir zamanlar bu sokaklar otomobillerle ve insanlarla doluydu, şimdi ise onlar çok nadiren görülüyor. Bombardımanlara rağmen, kent sakinlerinin bir kısmı temel ihtiyaçlardan olan ekmek için kuyrukta.

Bahmut sakini Maksim: "Burada herkese iki ekmek veriyoruz. Bir kısmı civardaki köylerden geliyor. Bu yemekler hükümet ve bazı kuruluşlar tarafından sağlanıyor.”

İnsanlar isimlerini söylemekten çekiniyor

Bahmut’un savunması için, Ukrayna ordusunun tankları şehir merkezine kadar ilerlemiş durumda. 2022’de başlayan savaş öncesi, Bahmut’un nüfusu 71 bindi. Şimdi ise şehirde 12 binden daha az kişi kaldı. Korku ve belirsizlikle dolu bir hayat... Rusya’nın korkusu yüzünden burada bazıları tam isimlerini dahi bize söyleyemiyor.

Bahmut’a yönelik bombardımanlar sürüyor. Bahmut’a daha önce gelmiştik, bu ikinci ziyaretimiz. Daha çok kişiyle konuşmak ve nasıl olduğunu görmek istedik, fakat bugün aralıksız bombalanıyor. Rusya’nın Ukrayna’ya attığı roketlerin sesiyle Ukrayna güçlerinin savunma amacıyla ateşlediği roketlerin sesi duyuluyor. Şu anda şu dışarıdaki kişiye ulaşmaya ve neden burada olduğunu anlamaya çalışıyorum. Açıkçası hiç güvenli depşl ve Bahmut’un durumu gittikçe daha da kötüleşiyor.

Soru: Sığınacak bir yer mi arıyorsun?

Herson sakini kadın: “Hayır hayır, bizim evimizde ölen kadının cenazesini alması için birini arıyorum. Arıyorum ama kimseyi göremiyorum. Her yer kapalı ve kimse yardıma gelmiyor.”

Bahmut ve Soledar’da 7 aydır çok yoğun bir savaş sürüyor

Bahmut’u kontrol etmek Rusya’nın esas amaçlarından biri. Bahmut, Ukrayna’nın doğusundaki Donetsk bölgesine bağlı. Bahmut ve Soledar kentlerinde 7 aydır çok yoğun bir savaş sürüyor. Ocak ayının sonunda Rusya, Soledar’ı kontrol etti. Bahmut’un kontrolü sonrası, şu anda topraklarının yüzde 60’ı Rusya’nın elinde olan Donetsk bölgesinin kontrolü için önemli bir koridor açıldı.

Biz Donetsk bölgesinin doğu kanadından Luhansk bölgesine doğru gidiyoruz.

Şu anda Rus güçlerinin üslerinden yaklaşık 7 kilometre uzakta olan bir köydeyiz. Burası sürekli bombalanıyor. Eskiden burada 650 kişi yaşıyordu, şimdiyse sadece 130 kişi kaldı. Kalanlar da bu ağır bombardıman altında yaşıyor. Onlara “Neden köyden çıkmıyorsunuz” diye sorduğumda nereye gideceklerini bilmediklerini söylüyorlar. Çünkü Ukrayna’nın tamamı sürekli olarak bu şekilde bombalanıyor.

Nevski köyü sakinleri çetin bir kış geçiriyor

Nevski köyü, Luhansk bölgesindeki Kramatorsk kentine bağlı. Ukrayna güvenlik güçleri, kurumların ve köy muhtarının yardımıyla köy sakinlerine yemek dağıtıyor.

Julya, annesi ve babasıyla bu evde yaşıyor. Elektrikleri yok ve otomobilin aküsüyle elektrik bağlamışlar. Gaz da yok, ısıtma sistemi de devredışı. Evin görünümü ve manzarası, yaşadıkları hayatın adeta bir özeti.

Nevski köyü sakini Julya Leoniduvna: "Buradan gidin dediler, ama nereye gideceğiz? Ne Ukrayna’da ne de başka bir ülkede yakınlarımız bulunuyor. Şüphesiz burada kalmak kolay değil, ama çok parası olmayanlar için evinin dışında yaşamak inanılmaz zor. Köyden taşınıp giden akrabalarımızla konuşuyoruz, ama onlar da zorluk içinde yaşıyor ve sürekli olarak orada kalamazlar.”

Komşularının hayvanları da onların yanında. 16 kedileri var. Tavşan, tavuk ve kazları da yemek için besliyorlar. Bombardıman korkusu yüzünden barınağa gidiyoruz. Bu bodruma yardım sağlamak geçen sene bu ailenin göreviydi. Burası bombalanmazsa, geçen yaz hasat ettikleri mahsulle bu çetin kışı atlatabilirler.

Barış istiyoruz

Nevksi köyü sakini Iryna Mykolayvna: "Barış istiyoruz. Gönül rahatlığıyla yatağımızda uyumak istiyoruz. Çok sakin bir hayatımız vardı. Kızım öğretmendi. Eşim çalışıyordu. Şu anda ise çok kötü durumdayız. Kızım da eşim de işlerini bıraktı. Şu anda halimiz yaman, ne iş var ne güç.”

Komşusunda kalan Ludmila, yıkık ve harap evini bana göstermek istiyor. Eşi hayatını kaybetmiş. Oğlu, gelini ve torunları da Polonya’da mülteci.

Nevski köyü sakini Ludmila Nikolaevne: "Rus güçleri 4 Mart’ta buraya ulaştı ve köyü bombalamaya başladılar. (Yok, yok, korkma. Çok yakınımızda değil, endişelenme). 6 Mart’ta ilk roket benim evime düştü ve köpeğim ağır yaralandı. Evimin tavanı tamamen çöktü ve evi temizlemeye çalıştım. Bütün yemeklerim, gıdam çürüdü ve pek çok kere aç kaldım. Burada kaldım, çünkü ben hayvanlarımı bırakıp gidemem. Çoğu kişi köyden gitti ve pek çok hayvan sahipsiz kaldı.”

Ayrıca her gün pek çok hayvan, bombardımanların kurbanı oluyor.

Ukrayna ordusu yüzde 4’lük bölümde direniyor

Ukrayna’daki iç olayların başladığı 2014 yılından beri, Luhansk bölgesinin topraklarının yüzde 30’u Rusya’nın kontrolüne geçmişti. Fakat 2022’deki savaşta, bölge topraklarının yüzde 96’sı Rus güçlerince kontrol altına alındı. Şu anda ise Ukrayna güçleri kalan yüzde 4’lük toprak parçasının ve Rus güçlerinin çekilmesi için savaşıyor.

Polis Yetkilisi Vitaly: "Çok teknik şeyler istiyoruz. Ayrıca uzun menzilli toplara da ihtiyacımız var. Bizimkiler eski ve Sovyet döneminden kalma. Yeni araçlar istiyoruz. Yeni füzeler, yeni tanklar, yeni uçaklar ve yeni her şey... Rusya’ya karşı savaşabilmek ve kazanmak için bütün bunlara çok ihtiyacımız var.”

Ukrayna’nın siperlerinden birine gidiyoruz.

Rus güçlerinin üssüne 4 kilometre uzaklıktayız. Ukrayna’dan da bir tim daha yakın bir üste ve oradan buradaki time  saldırının başlama emrini veriyor.

Ukrayna’nın doğusundaki Rus güçleri yakın olduğu için her iki tarafın da ağır ve hafif silahlarla saldırıları devam ediyor.

Ukraynalı komutan Roman: "Burada durum karışık. Burada savaş 2014’te başladı ve 2022’de de geniş bir alana yayıldı. Geçen ay savaşın nasıl olduğunu açıklayamam çünkü savaş eskisi gibi devam ediyor.”

Herson 9 ay boyunca Rus ordusunun kontrolü altında kaldı

Ukrayna’nın doğusundan güneyine doğru gidiyoruz.

Burası Herson kenti. Ukrayna’nın pek çok kenti gibi, savaş halkın hayatını sekteye uğratmış durumda. Emekliler, yemek alabilmek için mecburen emekli dinlenme yerinde birkaç saat ayakta durmak zorundalar. Herson yaklaşık 9 ay boyunca Rus ordusunun kontrolü altında kaldı, Kasım 2022’de ise Ukrayna ordusu yeniden kontrol sağlandı.

Herson sakini Natalya Miler: "Yemeği alabilmek pek mümkün olmuyordu. Sadece Rus güçleri, gönüllü yardımları dağıtıyordu, almak istiyorsak da bizim o zamanlar pasaportlarımızı göstermemiz gerekiyordu ve o zaman da bizim nerede yaşadığımızı öğreniyorlardı. Gidip pasaportlarımızı Rusya pasaportu ile değiştirmemiz için bize baskı uyguluyorlardı. O yüzden evimizde oturuyorduk, bizde olan şeyleri yiyorduk ve az yiyorduk. Dışarıda da yiyecek azdı. Şimdi de burada gönüllü yardımı almak için uğraşıyoruz, çünkü çok az paramız var.”

Bombardıman korkusu nedeniyle 333 bin nüfuslu Herson’da sadece 60 bin kişi kalmış durumda ki bunların çoğu da yaşlı insanlar. Dükkan ve mağazaların çoğu kapalı. Gıda ve eşyaların fiyatları yüzde 20 ila 50 oranında artmış durumda. Halkın geliri az ve halk, emekli maaşı ve gönüllü kurumların yardımları  ile ayakta kalabiliyor.

Rus üssüne 2 kilometre uzaklıkta

Herson’un içinden geçen Dnipro nehrinin yakınındayım. Eldeki bilgilere göre, şu an bulunduğum yer ile Rus güçlerinin üssü arasında 2 kilometrelik mesafe var. Rus keskin nişancıları rahatlıkla kentin içini görebiliyor. O yüzden de halkın sadece yüzde 10’u nehrin kenarındaki bölgelerde kaldı.

Rusya’nın Herson’deki kontrolü sonrası, alışveriş Rus para birimi üzerinden yapılıyordu. Dolayısıyla gıda fiyatları da eskiye oranla yüzde 60 oranında arttı. Dnipro nehrinin yakınındaki bu kentte sadece bir market açık.

Market sahibi Vitaly Gvozdak: "Mali çok fazla sorunumuz vardı, çünkü biz burada Grivna ile iş yapıyoruz ama Rusya, Ruble’yi getirmişti ve çok pahalıydı. Şimdi durum çok daha iyi. Biz Herson’a gidip geliyoruz, şehir açık durumda. Hayatımızı idame ettirebileceğimiz gıda malzemelerimiz var ve Grivna ile iş yapıyoruz.”

Herson’da okullar ya kapatıldı ya boşaltıldı ya da gönüllü işlerin yapıldığı yerler oldu. Herson ve ilçeleri ile köylerindeki halkın geri dönmemesi üzerine yeniden inşa çok yavaş ilerleyecek gibi görünüyor.

Herson Belediyesi yetkilisi Halyna Lohuva: Şimdi esas sorun şu insan kaynağımız az. Halk göç ettiği için, hizmet veren yerlerin çoğu boş ve işler tamamen durdu. O yüzden şimdi gelip hizmet veren yerlerde çalışabilecek insanları getirmemiz gerekir. Herson’un suyu, sokak aydınlatması, ısıtma sisteminin tamir edilmesi ile Herson’a enerji verilmesi ve hizmet sunulması için...”

Referandum sonucu 2014 yılında Rusya’ya katılan Kırım dışında, 2022’deki savaşta Ukrayna güneyinin yüzde 30’u Rus ordusunun kontrolüne geçti.

Ukrayna’nın müzakereler için şartları açık: Ruslar geri çekilmeli

Her ne kadar savaş sürse ve Rus güçleri topraklarını kontrol etse de Ukrayna yetkilileri Rusya ile müzakere etmeye hazır değil.

Ukrayna Cumhurbaşkanlığı Danışmanı Myxailo Podolyak: "Rus askerlerin Ukrayna topraklarından çıkması gerekir; başta Kırım ve Donbas bölgesi olmak üzere işgal ettiği yerlerden çekilmesi gerekir. Rusya çıktıktan sonra, masaya oturacağız ve konuşmaya başlayacağız. O zaman işte ne yapılacağına karar veririz. Bölgenin sınırları nasıl olacak? Rus askerleri ne kadar uzakta bulunmalı? Ardından savaş suçları ile ilgili karar vereceğiz. Rusya tüm bu yıkımı tazmin etmeli. Dolayısıyla sürece dair yol haritası gayet açık.”

Rusya’nın Ukrayna topraklarına saldırısının üzerinden bir yıl geçmesinin üzerinden henüz istikrar adına herhangi bir şey görünmüyor. Özellikle de 2014’ten sonra savaş bölgesine dönüşen Ukrayna’nın doğusu ve güneyinde.

Rusya’nın daimi füze saldırıları Ukrayna’nın tamamında doğalgaz sistemi ve elektrik altyapısını felce uğrattı ve halk çok çetin bir kıştan geçiyor.

Son bir senede Ukrayna halkının payına düşen yıkım, açlık ve ailelerini kaybetmek oldu. 1 milyon 600 bini Polonya üzere 8 milyon kişi göç etti. 2 milyon 850 bin kişi ise Rusya’ya gitti ki bir kısmı Rusya tarafından zorla götürüldü.

Fakat Ukraynalılar halen yaşam umuduna sahip ve Ukrayna güçlerinin zaferine inanıyor.

Burası benim ülkem ve gideceğimiz hiçbir yer yok

Donetsk bölgesindeki Vohledar sakini Saşa: "Şimdi ben deslerimizi telefondan takip ediyorum, kardeşim ise iPad’inden. Eğitimimiz iyi gidiyor. Ama bence okulda olsaydık çok daha iyi olurdu. Ukrayna askerlerinin bu savaşta kazanmasını ve Ukrayna’nın yeniden inşa edilmesini umuyorum.”

Herson Pokrovske köyü sakini Vadim: "Ellerim var, umudum var. Burası benim ülkem ve gideceğimiz hiçbir yer yok. Her şeyi yeniden inşa edeceğiz.”

Ukrayna’da bombardımanlar ve savaş devam ediyor. Bir yıllık süreçte yaklaşık 40 bin bina yıkıldı. Birleşmiş Milletler’e göre 7 bin 155 sivil öldürüldü