Kürtler çoğu kez devletsiz en büyük millet olarak tanımlanmıştır. Milyonlarca Kürt bazı ülkelere paylaştırılmış ve yaklaşık bir asırdır kendi toprak ve kaderleri üzerinde egemen olmamışlardır. Çeyrek asırdır Kürtler Kürdistan’ın bir parçasında ise – bazen “Irak Kürdistanı” şeklinde tanımlanır – defacto bir egemenliğe sahip.
Dünyanın ve bölgenin değişen siyasetinde Kürdistan Bölgesi’ndeki Kürtler’in bir devlet temeli atma girşimi var. Peki bu devletin kurulma imkanı var mı yok mu? Karmaşık bir soru ve ben ne cevap vermek isterim ne de cevap verebilirim. Benim yerinde olan biri, en iyi ihtimalle Kürtler’in devlet kuracak gerçek bir imkanının olduğunu söyleyebilir ve bir tehlikenin varlığını belirtebilir. Neyse, bu mesele bu yazının konusu değil.
Kürtler daha önce devletsiz bir milletti. Kürdistan Bölgesi ilerde devlet olabilir ancak ulus olabilir mi? Şunu açık söylemek gerekiyor; bizim ulus anlayışımız, klasik tanımıyla aynı dili konuşan aynı fikri paylaşan vs ulusla ilgisi yok. Ulus, kastettiğim şekliyle aynı ya da farklı dili konuşan, aynı kıyafetleri giyen halk topluluğudur. Fakat bütün farklılıklara rağmen aralarında bir harmoni ve toplumsal barış bulunur. Ortak çıkarlar ve gelecek konusunda hemfikirdirler.
Kısacası bölgedeki değişiklikler şimdiki haliyle devam ederse ve Kürdistan Bölgesi devletleşirse de Kürdistan devletinin ulussuz bir devlet olma ihtimali çok yüksek. Yani vatandaşlarını birbirine bağlayan ortak bir hissi olmayan bir devlet olabilir. Belki de barış içinde yaşayamazlar.
Jochen Hippler, devlet ve ulus temellerini birbirinden ayrı tutar.* Hippler’e göre devlet birkaç temel noktaya dayanır: Hükümet kurumlarının geliştirilmesi, hükümetin nasıl işleyeceği ve siyasetindeki değişiklikler. Ulusun temeli ise daha geniş bir konsepte dayanır. Hippler, devletin temelini ulus temelinin bir parçası olarak kabul eder. Ona göre ulus; birlikte yaşam, farklı etnik yapı ve ideolojileri içinde barındırır. Bu anlayıştan yola çıkacak olursak, Kürdistan’da devletleşme sürecinin ulus süreciyle eş zamanlı yürümediğini söyleyebiliriz.
Kürdistan Bölgesi toplumu farklılıklardan mı oluşuyor yoksa ayrık mı? İlkiyse kolay, ikincisiyse tehlike var demektir.
Kürdistan Bölgesi’nde gezdiğinizde Behdinanlık – Soranlık konusunun sıcak olduğunu görürsünüz. Lokale indirgerseniz, kendilerini Süleymaniyeli, Erbilli ve Duhoklu olarak tanımlarlar. Siyasette de yeşil – sarı savaşının dumanları düne kadar gökyüzündeydi. Tabi buna farklı renkler de eklendi. Bana göre Kürtler arasında henüz pozitif bir birliktelik yok. Bölgesel ayrılıklar siyasetin bir gerçeği. Her zamankinden daha büyük bir ayrışma söz konusu.
Kürdistan Bölgesi Kürtleri acı bir mirasa sahipler. Geçen yüzyıldaki iç savaş halkı ikiye böldü. Siyasi çekişmlerde bütün bölgesel enstrümanlar kullanıldı. Öyle bir haldeyiz ki halk kendini; Süleymaniyeli – Erbilli, KDP – Goran ya da KYB’li yahut Soran – Behdinanlı olarak tanımlıyor. Kendilerini Kürt olarak görmüyorlar.
Oysa geride kalan zamanda Kürdistan Bölgesi’nin millet ve siyaset felsefesi oluşturulmalıydı. Zaholu bir kızın Çemçemalli bir delikanlıyla ortak yanlarının çok olması için çalışılmalıydı. Üniversitelerde dönüşüm yaşanmalı Erbil, Süleymaniye, Duhok eşitlenmeliydi. Behdinanlılar Halepçe ve Süleymaniye’de okuyup öğretmenlik yapabilmeliydi. Diğerleri de aynı şekilde. Peşmergelik, siyaset ve eğitimde Kürt – Kürt barışı için plan ve program uygulanmalıydı. Bunlar yapılmadı ve Kürtler birbirini garipseyen bir ulusa dönüştü. İç barış tedirgin, ortaklık hissi çok zayıf.
Bu durumda Kürtler devlet sahibi dahi olsa milletsiz, ulussuz bir devletleri olacaktır. Belki de Irak devleti tecrübesi burada tekrarlanır. Irak’ın bir ulusu yoktu ve hiçbir zaman da oluşturulamadı. Kürtler kabul etsin etmesin, Irak’ın geçen yüzyıldaki siyasetinin aynısını yapıyorlar: Ulussuz bir devletin inşası!
* Hippler, J. Democratization After Civil Wars: Key Problems and Experiences
(Yazılar, yazarların görüşlerini yansıtmaktadır. Rûdaw Medya Grubu'nun kurumsal bakış açısıyla örtüşebilir ya da örtüşmeyebilir.)
Yorumlar
Misafir olarak yorum yazın ya da daha etkili bir deneyim için oturum açın
Yorum yazın