Bu dünyadan bir Hapse Xan Xanım geçti

Hapse Xana Neqib, reformcu ve öncü bir Kürd kadınıdır. 1891 Süleymaniye doğumludur. Milli referansların güçlü ismi Maruf Berzenci’nin kızıdır. Kürdistan Krallığı Başbakanı Şeyh Mahmud Berzenci’nin kardeşi Şeyh Kadir ile 1920 yılında evlendi. Ailenin Kadiri tarikatına dayandığı biliniyor.

Durum bu olunca Kürdistan’da her anlamda etkili bir ailenin mensubu oluyor. Hapse Xan bir Kürdistan tarihi şahsiyetidir. Kadın haklarına dair görüşlerini uygulamaya koyması O’nun tarihi şahsiyetler arasına katılmasına yetmiştir.

Alman fotoğrafçı Lotte Errell, “Hapse Xan içeri girdiğinde kocası ayağa kalkardı” diye yazar. Bir başka feminist araştırmacı, onun için “Kadın haklarından çok Kürd milli düşüncesinin oluşumunda adı geçmeli” derken; başka bir yorumcu giyim tarzının “Kürd milli tarzının sembolü” olduğunu yazar.

Hapse Xan, Kürdistan’daki kadın hareketinin eğitim ve haklar bakımından öncüsü durumuna geliyor. İlk kadın okulu kuruluşuna evinde verdiği derslerle önderlik etmiş oluyordu. Daha gençlik yıllarında kapı kapı gezerek aileleri çocuklarını okula göndermeleri için ikna etmeye çalışıyordu.

İlk kadın örgütlenmelerinden olan “Komela Afraten Kurd” 28 haziran 1930’da Hapse Xanım tarfından kuruldu. Bu kurum sadece Kürdistan’da değil bütün Irak’ta eğitim vermek üzere planlandı ve uygulandı. Kurduğu Kürd Kadın Derneği sadece Kürdistan veya Irak değil bütün bölgede ilk kadın kuruluşu olma özelliğini taşıyordu. Dönemin koşulları düşünüldüğünde hem ileri hem de Kürd kadınlarının eğitimi, haklarının alınması için önemli bir hareket ve adım denilebilir. Bizzat kendi evini okul olarak eğitim kurumuna verdi. Kendi zamanında kadın hakları için mücadele eden bir lider konumundaydı. Bu rol bölge ve dönemi için düşünüldüğünde büyük değeri ve anlamı olan, cesaret isteyen bir kadın davranış biçimidir.

Aynı zamanda milli ruhu derin olan bir öncü kadındır. Kürd Komutan Simko Şikaki’nin 1923 yılında Süleymaniye ziyaretini, örgütlediği kadınlar ile karşılayarak Kürd birliği ve direnişinde milli yönünü de göstermiş oluyordu.

Milli haklar için Irak ve İngiltere arasında Kürd haklarını yok sayan anlaşmaya karşı gösteriler düzenlenmesine öncülük ettiği gibi, Kürd milletinin hakkının görmezden gelinmesini protesto etmek için Birleşmiş Milletler’in Cenevre’deki merkezine 1930’da dilekçe yazdı. Yine bu dönem Kürdistan’da yürütülen katliam ve askeri harekatleri protesto etmek için Bağdat’taki İngiltere temsilcilerine mektup yazdı. Mektupta hakların gasbını dile getiriyor, durumu açıklıyordu. Ve “Biz Kürdler bu vahşi katliamı protesto ediyoruz. Damarımızda Kürdlük kanı olduğu sürece bu yapılanları gündeme getireceğiz” diye sert bir dil kullanıyordu.

Ayrıca 22 ocak 1946’da kurulan Mahabad Kürdistan Cumhuriyetine destek kampanyaları düzenliyor ve yardımlar gönderiyordu. Bunun karşılığına Gazi Muhammed’den teşekkür mektubu alıyor.

Hapse Xan Xanım bu tarihi ve öncü uzun uğraşlarının ardından, Kürdistan’a büyük bir ruh ve milli miras bırakarak 12 Nisan 1953’te aramızda ayrıldı.

Kürd kadınlarını evinde eğitmiş, kızlar için okul açmış. 1930’larda kadın birliğini kurmuş. Birleşmiş Milletler'e Kürd’ler için mektup göndermiş. Simko Şikaki’ye karşılama töreni hazırlamış. Mahabad’a yardımlar göndermiş öncü, reformcu bir activist, aydın bir Kürd kadınıydı Hapse Xan Xanım. Bu özelliklerden sadece biri bile tarih olmak için yeterli nedendir.

Hapse Xan Xanım reformcu özelliği ile; Mesture Mahşeref Erdelani Xanım (1800 Rojhilat); Adile Xanım Jaf (1900 Halepçe) ve Fate Reş (1900’lü yıllar) başta olmak üzere bütün Kürdistan’ı kapsayan kadın kahramanlarımız arasında sağlam ve unutulmaz yerini almış oluyor. 17. yy. oryantalist gezgin ve araştırmacıları seyahat gözlemlerinde, Kürd topluluklarında kadının eşit, savaşcı, yaşama katılımcı ve ailedeki güçlü yerini anlatmışlardır. Bu gözlemler günümüze kadar gelmektedir. İşte ismi geçen bu şahsiyetler de yukarıdaki söylemin öncüleridir.

Notlar:

Aso Zagrosi, blog yazıları

Sozan Omer, Hepse Xani Neqib, Jinek Peşeng u Reçeşken

Lilian Odeshe, Hepse Xani Neqib

Ruwayda Mustafa, Notları

(Yazılar, yazarların görüşlerini yansıtmaktadır. Rûdaw Medya Grubu'nun kurumsal bakış açısıyla örtüşebilir ya da örtüşmeyebilir.)