İzmir (Rûdaw) - 17. yüzyılda Endülüs'ten Anadolu'ya sürülen Sefarad Yahudileri İzmir'de onlarca sinagog, sinagog, okul ve hastane inşa ettiler.
Sefarad Yahudileri, Yahudilerin İspanyolcası olarak adlandırılan kendi Ladino dillerini konuşuyor.
İzmir'de 1950'lere kadar şehrin nüfusunun yüzde 10'u Yahudilerden oluşuyordu, ancak 1940'lardan sonra Yahudilerin bir kısmı göç etti. Büyük bir kısmı İsrail'e, bir kısmı da Avrupa ve Amerika'ya gitti.
Şimdi İzmir'de sadece bin Yahudi kaldı. Bugün Yahudi cemaati 5 havrada ibadet ediyor.
İzmir'in Kemeraltı Mahallesi’nde 9 sinagog ve havradan oluşan “Havralar Sokağı” bulunmaktadır.
Restore edilen 9 sinagog ve havra, şimdi müze konseptiyle ziyarete açılıyor. Bu proje ile havra sokağını her yıl 300.000 turistin ziyaret etmesi ve İzmir Yahudilerinin kültürel mirasının yaşatılması amaçlanıyor.
Anadolu'da, günümüzde İzmir olarak bilinen Smyrna antik kenti, kadim tarihi, çok kültürlülüğü ve çeşitliliği ile Ege Bölgesi’nde birçok medeniyete ev sahipliği yapmıştır.
Kadifekale ile Kemeraltı arasında kurulan Smyrna antik kentinde 17. yüzyılda Endülüs'ten Anadolu'ya sürgün edilen Sefarad Yahudileri onlarca sinagog, havra, okul ve hastane inşa etmiş; Ladino dilleri ve gelenekleri ile İzmir mirasına damgalarını vurmuşlardır.
"Artık bayanlar bölümü kullanılmıyor"
İzmir Yahudi Mirası Projesi Koordinatörü Nesim Bencoya, "Yahudi havraları Süleyman mabedi temel alınarak inşa edilir ve her şeyin bir simgesi vardır. Burası sunak yeri, burası aynı zamanda kutsal yer. Sinagoglarda Ortaçağ'dan beri kadın grupları vardır. Bu üst kısımda kadınlar ritüellerini yerine getiriyorlardı. Sinagoglarda erkekler ve kadınlar ayrı ayrı oturur ve ibadet ederlerdi. Artık bayanlar bölümü kullanılmıyor” dedi.
Tarihi Kemeraltı semti, eskiden Yahudi mahallesi olarak anılırdı. Havra sokağındaki 9 sinagog ve havra Avrupa Birliği'nin desteği ve yabancı konsoloslukların fonlarıyla restore edildi. Bir kısmının restorasyonu ise devam etmektedir.
Şimdi kapıları kapalı olan bu havralar, İzmir Yahudi Mirası Projesi Koordinatörü Nesim Bencoya'nın rehberliğinde bizler için açıldı.
Etz Hayim sinagogunda İbranice "Komşunu kendini sevdiğin gibi sev" yazısı karşılıyor bizi.
Nesim Bencoya, "Şu anda Etz Hayim sinagogundayız, adı hayat ağacından geliyor. Buradaki sinagogların tamamı 17. yüzyılın başında inşa edilmiştir. 1492'de İspanya'nın Hıristiyanlaşmasından sonra Anadolu'ya göç eden Yahudiler bu sinagogları inşa ettiler. Yahudilerin Anadolu ve Ege'deki varlığı İsa'nın doğumundan 500'lü yıllara kadar uzanır. Bu 4 sütun başta İzmir olmak üzere tüm Sefarad sinagoglarında bulunur. Bu 4 sütun; Yahudiliğin temellerini ve unsurlarını temsil eder. Bir de 'teyva' yani kürsü ve minber var” diyor.
1950'li yıllara kadar İzmir'de şehrin nüfusunun yüzde 10'u Yahudilerden oluşuyordu. Ancak 1942 tarihli Varlık Yasası'ndan sonra Yahudilerin bir kısmı tehcir edilmiş, büyük bir kısmı İsrail'e, bir kısmı da Avrupa ve Amerika'ya gitmiştir. 6 ve 7 Eylül 1955 pogromunun ardından çok sayıda Yahudi aile, hayatlarının tehlikede olması nedeniyle hem İzmir'i hem de Türkiye'yi terk etti.
Şimdi İzmir'de bine yakın Yahudi kaldı ama tarihi Yahudi Mahallesi’nde Yahudi kalmadı. Bugün Yahudi cemaati 5 havrada ibadet ediyor.
Nesim Bencoya Yahudi nüfusuyla ilgili şu bilgileri verdi:
"İzmir'deki Yahudi cemaati güçlü bir cemaattir. Yüzyıllar boyunca İzmir nüfusunun yüzde 10'unu Yahudiler oluşturdu. Bir zamanlar İzmir'deki Yahudilerin sayısı 40.000'e ulaşıyordu ve o zamanlar şu an bulunduğumuz mahallede yaşıyorlardı. Halihazırda çevremizde 6 tane sinagog var. Sinagoglar sokağının dışında da 3 tane sinagog var. Ayrıca Yahudi mahallesinde bir haham binası, bir hastane ve eski bir okul bulunmaktadır. Burada bir kültürel miras bölgesi kurulmuştur. Yahudiler artık bu mahallede yaşamıyor, geri kalanlar Alsancak'a gidip yerleştiler. Nüfusları azaldı. 40.000 olan nüfus 1.000'e düştü. Yahudi cemaatinin ana dili Ladino'dur. Daha önce hepsi Yahudilerin İspanyolca dili olan Ladino'yu konuşuyordu. Burası eski Yahudi mahallesi ama Yahudiler artık orada yaşamıyor. Öte yandan nüfusun azalmasıyla birlikte Ladino dilini konuşanların sayısı da azaldı. Neredeyse hiç kimse Ladino dilini konuşmuyor. Aslında bu binalar ve sinagog boş bırakılmıştı. Ancak son 15 yılda yapılan restorasyonlarla yeniden canlandırılarak günümüze kadar ulaşmıştır.”
Adı geçen havralar; Bikur Holim, Bet Hillel, Portekiz Sinagogu, Etz Hayim, Hevra, Şalom, Algazi, Forasteros ve Sinyora'dan oluşuyor.
İzmir'in tarihi ilçesi Kemeraltı’nda Sefarad Yahudileri tarafından yaptırılan 9 sinagog ve havra müze konseptiyle ziyarete açılıyor. Bu proje ile her yıl 300.000 turistin sinagogların bulunduğu mahalleyi ve sokakları ziyaret etmesi ve İzmir Yahudilerinin kültürel mirasının yeni nesillere aktarılması amaçlanıyor.
Yorumlar
Misafir olarak yorum yazın ya da daha etkili bir deneyim için oturum açın
Yorum yazın