Güney Kürdistan'ın diktatörlüğe başkaldırısı: Raperin 33 yaşında
Erbil (Rûdaw) - Bugün 5 Mart 1991’de Güney Kürdistan halkının Baas rejimine karşı başlattığı büyük ayaklanmanın 33. yıl dönümü.
Kürtçede “büyük ayaklanma” anlamına gelen Raperin, Kürdistan Bölgesi’nin resmi statü kazanmasına giden yolda çok önemli bir adımdı. Raperin sonuçları ve doğurduğu gelişmeler nedeniyle Kürdistan tarihinde çok önemli bir yere sahiptir.
Halk tarafından başlatılan ve daha sonra Peşmerge’nin de katılımıyla dalga dalga gelişen ve büyük bir isyana dönüşen Raperin’le Güney Kürdistan topraklarının büyük çoğunluğu Baas işgalinden kurtarıldı. Tüm kentlerde, ilçe ve köylerde Baas rejimi kurumları ve Irak ordusunun varlığına son verildi.
Raperin’in kronolojisi
Kürdistan halkı 29 yıl önce, 5 Mart 1991’de Süleymaniye’ye bağlı Ranya ilçesinde Saddam Hüseyin liderliğindeki Baas rejimine karşı büyük bir ayaklanma başlattı.
Raperin’in ilk günü ilçe merkezi ile Çwarkurna, Bıtwen Ovası, Haciawa ve Serkepkan bölgelerinde halk hükümete ait kurumları ele geçirdi, rejim askerleri kovuldu ve bölge kurtarıldı.
Ertesi gün (6 Mart), Süleymaniye’ye bağlı Bazyan ve Pışder Ovası bölgeleri Saddam’ın askerlerinden temizlendi.
7 Mart günü Süleymaniye halkı ayaklanarak, sabaha karşı Emniyet Müdürlüğü ve Selam Karakolu’nu ele geçirdi.
Raperin, üçüncü gününde Çemçemal, Halepçe, Erbat, Zerayan ve Piramagrun’a sıçradı.
Aynı gün içinde Süleymaniye – Kerkük anayolu Peşmergelerin kontrolüne geçti.
Erbil’e yayıldı
9 Mart’ta Koye (Köysancak) Şeqlawa ve Basimra ilçelerinde halk ayaklandı.
Erbil’in Soran ilçesi, Haci Omeran, Mergesor, Çoman, Spılk, Helifan, Herir, Batas, Mesif, Taktak, Ağcalar ve Qarahencir halkı da rejime karşı bayrak kaldırdı.
11 Mart günü Erbil halkı ayaklandı ve aynı gün içinde Kesnezan, Bınaslawa, Daratu, Kuştepe, Şawes, Birzin, Malaomer, Cedide, Topzawa, Kewrgosk, Bahırke ve Berhuştır bölgelerinden rejim güçleri çıkartıldı.
Behdinan’da da halk ayaklandı
Xanekin ve Celavla ilçelerinin yanısıra Musul’a bağlı Mahmur ve Duhok’a bağlı Akre, Bıcil, Surçi bölgeleri, Berdereş, Çinarte, Zirebar ve Şexan bölgeleri kurtarıldı.
13 Mart’ta Zaho, Slevan, ayaklanırken, Kerkük’e bağlı Pirde nahiyesi, Germiyan’da ise Kelar ve Cebara bölgeleri rejimden alındı.
Duhok halkı 14 Mart ayaklanarak, Zaweta, Sersing, Deraluk, Şêladize, Amediye ve Bamerne bölgelerinde kontrolü sağladı.
15 Mart’ta Semel halkı, 16 Mart’ta Serbaşah, Karaçuh ve Mahmur, 18 Mart’ta Perde ve etrafı, 19 Mart’ta Kerkük bölgesi Baas’tan arındırıldı.
Son halka Kerkük’tü
Kerkük halkı 20 Mart’ta ayaklanarak kent merkezinden Saddam rejimini attı.
21 Mart’ta Kerkük’te Newroz ateşi yanarken, kentteki Xalid karargahında çatışmalar devam ediyordu.
Rejimin saldırısı ve büyük göç
27 Mart 1991’de Irak Ordusu Kürdistan halkına ve Peşmergeye karşı büyük bir saldırıya başlattı. Henüz 3 yıl önce Halepçe’de 5 bin insanı kimyasal gazlarla zehirleyen, Enfal sürecinde 182 bin Kürdü katleden Baas rejimi bir kez daha çocuk, kadın, yaşlı, genç demeden sivilleri bir kez daha katletmeye başladı.
Aynı gün Kerkük, ayın 31’inde ise Erbil işgal edildi.
Ardından Güney Kürdistan halkının büyük göçü başladı ve yüz binlerce kişi Rojhılat ve Türkiye sınırlarını geçti. Tüm dünyanın gözü önünde bir kez daha büyük bir insani dram yaşandı.
Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi, Fransa ve Belçika’nın talebi üzerine 5 Nisan 1991 tarihinde Güney Kürdistan'da oluşturulacak güvenli bölge ile Kürtlerin Irak ordusunun saldırılarından korunması, insani yardımların ulaştırılması ve göç edenlerin eski yerlerine dönmelerinin sağlanmasına karar verdi.
688 sayılı BMGK kararı ile Baas rejimi güçlerinin 36’ıncı paralel’in kuzeyine geçişleri yasaklanarak, bu bölgede uçuşa yasak bir alan oluşturuldu. Bu karar ile BM, 1925 yılında Milletler Cemiyeti’nin Musul meselesi ile aldığı karardan sonra ilk kez Kürtleri tanıma ve korumaya dönük bir kararı oldu.
Oluşturulan uçuşa yasak bölge ile bir nevi Kürdistan Bölgesi de facto olarak özerk bir bölge oldu.
Kürdistan Bölgesi’nin federal statüsüne giden yol
Raperin Kürdistan’daki siyasi cephede de birliğe yol açtı. 1991 yılının Aralık ayında Kürdistan Demokrat Partisi (KDP) ve Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB) öncülüğündeki Kürdistan Cephesi, Kürdistan Bölgesi'nde bir parlamento seçimi yapılmasına karar verdi.
7 Temmuz 1992’de Bakanlar Kurulu'nun oluşturulmasının ardından Kürdistan Parlamentosu 4 Ekim 1992’de Kürdistan’ı Irak’ın içinde federal bir yönetim olarak ilan etti.
Bu federal yönetim 2003 yılında ABD’nin Irak’ta Saddam rejimini devirmesine kadar uzanan yaklaşık 10 yıl boyunca Saddam’ın ekonomik ve siyasi baskılarına direnerek işleyişini devam ettirdi.