خیلافەتی سێبەر

 

رۆژی 8ی كانوونی یەكەم 2024، رۆژێكی زۆر جیاوازە نەك تەنیا بۆ سووری و گرووپە ئیسلامییە رادیكاڵەكان، بەڵكو لە مێژووی موسڵمانانیش، چونكە رۆژی دامەزراندنی جۆرێكی دیكەی خیلافەتە ئەویش بە "خیلافەتی سێبەر" ناو دەنێم. 

 

 

لە مێژووی موسڵماناندا هەمیشە خیلافەت راگەیێندراوە، دوای رێوشوێنی دیاریكردنی كەسەكە، خەلیفە چووەتە مزگەوت و یەكەم گوتاری وەکو خەلیفە پێشكێش كردووە، ئەبوبەكر بەغدادیش لە موسڵ هەمان نەریتی دووبارە كردەوە، جۆلانیش هەمان کاری كردووە. رۆژی 8ی كانوونی یەكەمی2024، ئەبو محەممەد جۆلانی، دوای كۆنترۆڵی دیمەشق لەنێو ئاپۆڕای چەكدار و هەوادارانی لە مزگەوتی ئەمەوییەكان لە دیمەشق دەركەوت و یەكەم گوتاری بوون بە خەلیفەی پێشكێش كرد، بەڵام بە ئاشكرا خۆی وەك خەلیفە نەناساند، رەنگە ئەوانەی شارەزان لە مێژووی ئیسلامی بڵێن، ئەو بۆچوونە هەڵەیە و دەبێت كەسەكە وەك خەلیفە بە روونی بناسێندرێت و خۆیشی بە ئاشكراو بێ پێچ و پەنا ئەوە بڵێت، بەڵام بیری ئەوانە دەهێنمەوە كە لەو مێژووەدا شێوازی دەستنیشانكردن و دانانی خەلیفە و راگەیاندنیش گۆڕانی زۆری بەخۆیەوە بینیوە، نزیكترینیان شێوازی مامەڵەی داعش بوو بە دانانی ئەبوبەكر بەغدادی، وەك خەلیفەی موسڵمانان كە جیاواز بوو لەگەڵ پێش خۆی، ئەم شێوازەی (دەستەی تەحریری شام)یش دەكرێت تایپێكی دیكەی خیلافەت بێت بەتایبەت لەلایەن گرووپە رادیكاڵە ئیسلامییەكان كە هەمیشە شێوازی سەیر و سەمەرە پەیڕەو دەكەن.

 

جیاوازییەكەی ئەمجارە تەنیا لە شاردنەوەی ناوهێنانی (ئەحمەد شەرع)ـە وەك خەلیفە، ئەگینا بە وردبوونەوە لە جووڵەكانی دەبینین كە وەك ئەوانی دیكە چووەتە مزگەوت و گوتاری پێشكێش كردووە. هەرچی "تەكبیر"ـەكانی شەڕكەرەكانیشە كە دەورەی جۆلانییان دابوو، زیاتر لە بەیعەتی شاراوە دەچوو، ئەوان بەو "تەكبیر"انە بەیعەتی گوێڕایەڵییان بە جۆلانی دەدا. لەبارەی مەرجەكانی خەلیفە؛ ئەوەی لە ئەدەبیاتی ئیسلامی دا هاتووە بریتین لە: "ئیسلام، باڵق بوون، عەقڵ، ئازادی واتە كۆیلە نەبێت، نێر بێت، واتە خەلیفە نابێت لە رەگەزی مێ بێت و دادگەر بێت،" بە نزیكەیی زۆربەی هەرە زۆر لەسەر ئەو مەرجانە كۆكن، هەرچی مەرجی "قوڕەیشی بوونە" ئەوا زۆرینە لەگەڵ ئەوەن پێویستە ئەو كەسەی دەبێتە خەلیفە لە هۆزی قوڕەیشی عەرەبی بێت، هاوكات بەشێكی دیكەش دوو مەرجی دیكەیان داناوە (مەشوەرەت و تمكین) واتە: پتەوكردن و قایمكردن و زاڵبوون بەسەر حوكمداریدا، بابەتی شەرعیەتی حوكمدارێتی كەسێك كە بەهێز فەرمانڕەوایەتی وەردەگرێت و توانای سەپاندنی دەسەڵاتی هەیە لە ئەدەبیاتی ئیسلامی دا بە وردی باس نەكراوە و شەرعیەتیشی پێدراوە لەلایەن زۆربەی زانایانی سوننە مەزهەبەکان بەگشتی و سەلەفی مەشرەب بەتایبەتی، نەك هەر شەرعیەت، بگرە بە ئەركیشیان زانیوە كە موسڵمانان گوێڕایەڵی بكەن. بڕوانە: (المغني، ابن قدامة: 9/6).

 

پێشەوایەتی و خەلیفایەتی (المتغلب)، ئەوەی خۆی سەپاندووە بەسەر خەڵك ئەوە (ابن بطال) كۆدەنگی زانایان لەسەر رەوایەتی ئەو جۆرە خیلافەتە دووپات دەكاتەوە. بڕوانە (شرح صحیح البخاری، ابن بطال: 1/125). بەو شێوەیە دەبینین كە جۆلانی خۆی سەپاندووە و شەرعیەتیشی لەو كتێبانە وەرگرتووە و بەبێ گەڕانەوە بۆ رای ئۆپۆزسیۆنیش بڕیار دەدات. تەنیا جیاوازی ئەوەیە هێشتا خۆی وەك خەلیفە رانەگەیاندووە!

 

 

هەڵبژاردنی جۆلانی بۆ شوێنی وەرگرتنی بەیعەتەكە هەر لەخۆوە نەبوو، ئەو چوارەم گرنگترین مزگەوتی سوننە مەزهەبەكانی هەڵبژاردووە دوای (مزگەوتی حەرام) مەككە و (مزگەوتی پێغەمبەر (د.خ) لە مەدینە و (مزگەوتی ئەقسا) لە قودس، بەمەش ویستی بە هەموو سوننە مەزهەبەكان بڵێت: ئیدی ئێرە شوێنی بڕیاری یەكلاكەرەوە و گەڕاندنەوەی شكۆتانە! كاتێك خەلیفەی ئەمەوی وەك باوە لە ئەدەبیاتی ئیسلامی و من زیاتر بەلامەوە راستترە بڵێین (سلاطين) و فەرمانڕەوا نەك (خەلیفە) بڕیاری گۆڕینی كاتێدراڵی كریستیانەكانی بێزەنتی دەركرد لە ساڵی 706ز و بەمەش ئیدی شوناسی گرنگترین شوێنی كرستیانەكانی گۆڕی، جۆلانیش دەیەوێ سەردەمی حوكمڕانیەتەكانی پێش خۆی بسڕێتەوە و خۆی وەك داڕێژەری سەرەكی و (إمام و خليفة) قۆناخی داهاتووی سووریا بناسێنێت. 

 

 

تێگەیشتن لەو كاراكتەرەی سەر گۆڕەپانی سووریا كە ئێستا دیارترینیانە زۆر گرنگە، هاوكات لێڵیشی تێدایە، لەبەرئەوەی بەرگی زۆر جیاوازی لەبەر كردووە و خۆی بەشێوازی جیاواز ناساندووە، من وای دەبینم كە ئەو كاراكتەرە هێشتا كاراكتەرێكی "سەربازی سەلەفی جیهادی راديكاڵ"ـە، نەك كاراكتەرێكی مەدەنی كە لەو دواییانەدا زۆر هەوڵ دەدات وا خۆی وێنانا بكات، ئەمەیش لەبەر ئەم خاڵانەی خوارەوە:

 

یەكەم: گۆڕانی رواڵەتی: زۆربەی زۆری ئەو گۆڕانكارییانەی بەسەر ئەو كاراكتەرەدا هاتوون، گۆڕانی روواڵەتین نەك ناوەكی. بە گەڕانەوە بۆ سەربوردەی ئەبو محەممەد جۆلانی دەبینین بەرگی زۆری گۆڕیوە، ئەو سەرەتا بە "عەمامە"یەكی سپی و ریشێكی درێژ و بەرگێكی جیهادییەكان دەركەوتووە کە زیاتر لە قاعیدە و بگرە لە ستایلی "ئەیمەن زەواهیری" دەچوو، دواتر "عەمامە"كەی لابرد و تەنیا جلەكانی هێشتەوە، پاشان جلەكانیشی لابرد و ریشەكەشی هەندێك كورت كردەوە و هەوڵیدا بە ستایلی ئیسلامییەكی سڤیل یان جلێكی سەربازی دەربكەوێت. جۆلانی سەرەتا كە تۆماری دەنگیشی بڵاودەكردەوە، لە سەردەمی داعش و قاعیدەبوونی دەنگەكەی بەشێوەیەك دەشێواند تاوەکو نەناسرێتەوە، دواتر بە دەنگی ئاسایی خۆی تۆمارەكانی بڵاوكردووەتەوە، بەڵام بەبێ رەنگ دەردەكەوت، پاشان بە وێنەی راستەقینەی خۆی دەركەوت، هاوكات پێشتر بە نازناوی (ئەبو محەممەد جۆلانی) خۆی دەناساند، بەڵام گۆڕانكارییەكانی ئەو لایەنەشی گرتەوە و ئێستا بەناوی خۆی (ئەحمەد شەرع) خۆی دەناسێنێت. 

 

ئەحمەد شەرع، لە ساڵی 2011ەوە لەسەر داوای ئەبوبەكر بەغدادی، دەگەڕێتەوە سووریا و لەوێ خەریكی بنیاتنانی گرووپێكی چەكداری بەناوی (جەبهەی نوسرە) دەبێت، دواتر لە ساڵی 2013 (خەلیفەكەی داعش) رایگەیاند كە "جەبهەی نووسرەی هەڵوەشاندووەتەوە و ناوی خیلافەتەكەی گۆڕیوە بۆ (دەوڵەتی ئیسلامی لە عێراق و شام)"، ئەمەش ئەحمەد شەرع تووشی هێستریا دەكات لەبەرئەوەی بەغدادی بەبێ پرسی ئەو بڕیارەكەی داوە، سەرەنجامیش لە نیسانی 2013 ئەحمەد شەرع بەیعەتی دا بە (ئەیمەن زەواهیری) و گرووپەكەی وەك لقی شامی (رێكخراوی ئەلقاعیدە) ناساند. دوای ئەوەی ئەحمەد شەرع توانی دەست بەسەر پارێزگای ئیدلب دا بگرێت بۆ ئەوەی بتوانێت حوكمڕانی ئەو پارێزگایە بكات، لە 2016دا جیابوونەوەی خۆی لە قاعیدە راگەیاند و خۆی وەك (جەبهەی فەتحی شام) ناساند، پاشان لە 2017دا ناوەكەی گۆڕی بۆ (دەستەی تەحریری شام). ئەو گۆڕانكارییانە لەبەر ناوەڕۆك و گۆڕانی هزری نەبووە، بەڵكو زیاتر گۆڕانی بەرژەوەندیی تاكەكەسی و گرووپی بوون!

 

دووەم: فرچكی جیهادی: شێوازی ژیانی جیاوازی ئەحمەد شەرع تەنیا لە شێوازی دەركەوتن نەبوو، بەڵكو ئەو یەكێك بووە لەوانەی لە گەنجێتیدا زۆر سەرسامی (مەحموود ئاغاسی ئەبو قەعقاع) بووە، ئەو کەسەی كە رێبەرایەتیی هاندانی گەنج و موسڵمانانی سووری دەكرد بۆ جیهاد لە دژی ئەمریكا لە عێراق، سەرەنجامیش بەهۆی ئەو كاریگەرییە لەگەڵ هەڵگیرسانی جەنگی خستنی سەدام لە 2003 بۆ شەڕكردن دژی ئەمریكا چووەتە عێراق و لە رێكخراوەكەی (ئەبو موسعەب زەرقاوی) گیرساوەتەوە، لە قسەكانیشیدا زۆر ستایشی زەرقاوی دەكات و دیارە كە زۆر پێی سەرسام بووە. دواتر بۆ ماوەی پێنج ساڵ زیندانی كراوە لە عێراق و لەو قۆناخەشدا زۆر لە سەركردەی گرووپە چەكدارە تووندئاژۆكانی عێراقی ناسیوە، لەنێویاندا ئەبوبەكر بەغدادی، خەلیفەكەی داعش. ئەمەیش دەرخەری ئەوەیە كە ئەحمەد شەرع بە هزرێكی تەكفیری تووندئاژۆ گۆشكراوە و لەسەر دەستی رێبەرانی ئەو رەوتە و لەگەڵیشیان ژیاوە و ئەزموونی كردووە. 

 

سێیەم: بیركردنەوە و رێبازی هزری: ئەوەی بۆ من روونە كە ئەحمەد شەرع (جۆلانی) هێشتا لەسەر هەمان رێبازی هزری (داعش-قاعیدە)یە كە بە رێبازی (سەلەفی، تەكفیری، جیهادی -خەواریج) ناسراوە لەنێو دونیای ئیسلامی دا، بۆ نموونە: باسی بۆچوون و دیدگای ئەو كاراكتەرە دەكەم دوای گۆڕانكارییە رواڵەتییەكان و راگەیاندنی (دەستەی تەحریری شام)، ئەو كاراكتەرە لە مانگی پێنجی 2015ەدا لە دیدارێكی تێر و تەسەلی میدیاییدا دوای گۆڕینی ناوی گرووپەكەی بۆ (دەستەی تەحریری شام) واتە ئەو قۆناخەی ئێستا تێیدایە، باسی دیدگای خۆی دەكات، ئەو لەبارەی رۆڵی ئێران بە كورتی بۆچوونی وایە: "ئێران بەدوای گێڕانەوەی ئیمپراتۆریەتی فارسەوەیە، ھیچ پەیوەندی بە ئیسلامەوە نییە، شیعەگەریش وەک ئامراز بەکار دەھێنێت بۆ گەیشتن بەو ئامانجە، "ھەموو ئەوەی دەگوزەرێت پیلانگێڕییە لەسەر ئەھلی سوننە"، "ئێمە ئێران راناکێشین بۆ ئەوەی راستەوخۆ بە سوپاکەی بێتە ناو شام و عێراق، باشە کار لەسەر ناوخۆی ئێران بکرێت بەوە سەرقاڵ دەبێت و نایپەرژێتە سەر دەرەوە"، "ئێمە دەست و باڵی ئێران دەبڕین لە ناوچەکە و بەوە دەوەستین".

 

ئەحمەد شەرع ـی ئێستا و ئەبو محەممەد جۆلانیی پێشوو، لەبارەی بابەتی (حاکمیەت) كە گرنگترین بابەتی هزری و خاڵی جیاكەرەوەی زۆربەی گرووپەكانە، ھەمان فکرەی قاعیدە و داعش و گرووپە تەكفیرییەكانی هەیە، لە یەكەم راگەیێندراوی (جەبهەی نوسرە) هۆكاری دامەزراندنی ئەو بەرەیە بۆ "گێڕانەوەی حوكمی خوا بۆ سەر زەوی" دەگەڕێنێتەوە. ئەحمەد شەرع پێیوایە، پێویستە تەنیا قورئان و سوننەت حاكم بن و نابێت موسڵمان بچێتە پەرلەمان، هەر كەسێكیش ئەوە نەكات كافرە و شایەنی مردنە، بۆ بەدیهێنانی گۆڕانكاری سیاسیش تەنیا باوەڕی بە گۆڕانكارییە لە رێگەی هێز و بەس، لەو سەروبەندەشدا رەخنەی تووند لە (ئیخوان موسلیمین) دەگرێت، لەبەرئەوەی بنەماکانی یەکەمیان -مەبەستی چەكدارییە- پشتگوێ خستووە و كاری سیاسی دەكەن، هاوكات بە پێویستیشی دەزانێت (كۆمەڵی ئیخوان موسلیمین) بگەڕێنەوە و چەک ھەڵگرن و بە هێز گۆڕانكاری بكات نەك بەكاری سیاسی و مەدەنی.

 

چوارەم: كار و كردەوەی ئەحمەد شەرع: هەرگیز بەبێ گەڕانەوە بۆ كار و كردەوە ناتوانین وێنای تەواوی كەس و گرووپ و پارتەكان بناسین، بۆ ئەوەش پێویستە لە كار و كردەوەی شەرع و ئەو گرووپ و تاقمانە وردبینەوە كە ئەو رێبەرایەتی كردوون، بۆ ئەوەی بزانین چۆن مامەڵەیان كردووە لەگەڵ خەڵك لەو شوێنانەی بەر لە هەڵاتنی ئەسەد حوكمڕانییان كردووە، بە تایبەت لە ئیدلب و حەلەب. راپۆرتی ناوەندەكانی مافی مرۆڤ زۆر پێشێلكارییان تۆمار كردووە کە گرووپەکانی دەستەی تەحریری شام كردوویانن، لەوانە روانگەی سووری بۆ مافەكانی مرۆڤ، ئەمنستی ئینتەرناشناڵ و .. هتد لەو راپۆرتانەیاندا كوشتن و لەسێدارەدانی ناڕەوا و رفاندنیان یاداشت كردووە. كارەكانی گرووپە پێكهێنەرەكانی (تەحریری شام) پەلی كێشاوە بۆ رفاندنی (رەبەن-راهیبە)ی ئافرەتی كریستیان و هێزەكانی ئاشتیپارێز. كاری تووندوتیژیی ئەو تاقمانەی (تەحریری شام) تەنانەت دەستی لە گرووپە هاوشێوەكانیان لە (سەلەفی جیهادی رادیكال) یش نەپاراستووە، بەڵكو زۆر جار كەوتوونەتە كوشتن و لەناوبردن و راوەدوونانی چەكدارانی ئەو گرووپانە، تەنانەت لەناوبردنی گرووپى (حوڕاس ئەدين)ی سەر بە (ئەلقاعیدە) لە ساڵی 2020، لە كاتێكدا ئەحمەد شەرع خۆی دەرچووی قوتابخانەكەیەتی. ئەمەیش دەرخەری ئەو راستییەیە كە گرووپەكەی ئەویش بەهەمان رێچكەی (داعش)دا رۆیشتووە و هەرچی لەگەڵی نەبووە و نەهاتووەتە ژێر فەرمانەكانی وەك دژی خۆی بینیویەتی و هەوڵی لەناوبردنیانی داوە، ئەمەیش بە بیانووی "یەكخستنی ریزی موجاهیدەكان" وەك لە راگەیێندراو و لێدوانەكانیاندا هاتووە.

 

 

ئەوەی روونە تائێستا ئەحمەد شەرع، توانیویەتی لەو كۆتاییانەدا خۆی وەك كەسێكی مەدەنی خەمخۆر بۆ سووریای نوێ وێنا بكات، ئەو بەر دەستگرتن بەسەر دیمەشقی پایتەختدا، لە دیمانەیەكی تەلەڤیزیۆنیدا خۆی بە كەسێك وێناكرد كە رێز لە مافی مرۆڤ و كەمینەكان دەگرێت و بەدوای تۆڵەوە نییە، هەوڵی بۆ بنیاتنانی سووریایەكە كە دادگەری تێیدا باڵا دەست بێت. بە روونیش گوتی: وانەی لە رابردووی خۆی وەرگرتووە و ئەو قۆناخانەشی بە گەرم و گوڕی لاوێتی و هەلومەرجی ئەوكات لێكدەدایەوە، بەڵام ئەوەی پرسیارە جەوهەرییەكەیە ئەوەیە: ئایا بەڕاستی ئەحمەد شەرع لە كەسێكی (سەلەفی، جیهادی، تووندئاژۆ) گۆڕاوە بۆ کەسێکی نیشتمانیی سڤیل؟ هەرچەند وەڵامدانەوەی ئەو پرسیارە بە روونی كەمێك كاتی دەوێت، بەڵام ئەوەی بەلای منەوە روونە ئەوەیە: ئەحمەد شەرع (جۆلانی) وەك تاكتیكێكی كاتی ئەو جووڵەیە دەكات، ئەو تەنیا وانەی لە رابردووی داعش وەرگرتووە، بەوەی ناتوانێت رووبەڕووی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بوەستێت، ئەگەر خیلافەتەكەشی رابگەیێنێت ئەوا رووبەڕووی دژایەتیی زانایانی جیهانیی ئیسلامی دەبێتەوە، لەبەر ئەوەی ناچارە جارێ بەشێوەیەكی كاتی خۆی وەك مەدەنی بناسێنێت، ئەمەیش لەبەر ئەم خاڵانە:

 

- سووریا جیۆپۆلەتیكێكی هەستیاری هەیە و دراوسێی ئیسرائیلە، كەمترین هەڕەشەی بۆ سەر ئەو وڵاتە یەكسانە بە لەناوچوونی خۆی و ئەوەش خۆكوژییە!

- جێبەجێكردنی حوكمی شەرع، كە خۆی پێشتر و لە یەكەم راگەیێندراوی (جەبهەی نووسرە)دا جێگیری كردووە، یانی دووبارەكردنەوەی هەمان كارەكانی داعش لە عێراق و سووریا، ئەمەش دیسان خۆكوژییە و كە ئێستا ناتوانێت ئەوە بكات، بەڵام ئەستەم و نەكردەیە گرووپێكی (سەلەفی، جیهادی، تووندئاژۆ) واز لە بڕبڕەی شتی هزری خۆی بهێنێت! 

- جووڵەكانی دوای گەیشتنە دیمەشق و دانانی كەسێكی خۆی بەناوی (محەمەد ئەلبەشیر) بەبێ گەڕانەوە بۆ هیچ یەكێك لە هێزەكانی ئۆپۆزیسیۆنی سووریا، ئاماژەیەكی روونە كە ئەو گرووپە و ئەمیرەكەی (خەلیفەی سێبەر) هیچ كەسێك ناخوێننەوە، ئەمەشیان خاڵێكی دیكەیە كە من ئەم وتارەم لەسەر بیناكردووە و (ئەحمەد شەرع)م بە (خەلیفەی سێبەر) زانیوە، چونكە بەهەمان رێبازی خەلیفە لە ئەدەبیاتی ئیسلامیدا كە خۆی بە خاوەن دەسەڵاتێكی نزیك لە رەها دەبینێت مامەڵەی كردووە نەك وەك كەسێكی سیاسیی مەدەنی!

- ئەزموونی گرووپە ئیسلامییە رادیكاڵەكەن ئەوەمان پێدەڵێت، كە هەرگیز پابەندنین بەو درووشمانەی كە باسی لێبووردەیی و پێكەوەژیان و حوكمی مەدەنی دەكەن، داعش لە سەرەتاوە هەمان ئەو شتانەی دەگوتەوە، سەرەتای فەرمانڕەواییشی بەشێوەیەكی تاڕادەیەك نەرم بوو، بەڵام هەر لەگەڵ جێگیركردنی دەسەڵاتی دەستیكردە جینۆساید و كوشتن و جۆرەها شێوازی دیكە كە كەموێنەن لەو سەردەمەدا. 

 

هەرچی تاڵیبانیشە ئەوە بۆ هاتنەوەی بۆ دەسەڵات كۆمەڵێك بەڵێنی لە دەوحە بە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دا، بەڵام هەر لەگەڵ گرتنەدەستی دەسەڵات زۆربەی ئەو بەڵێنانە بوونە بڵقی سەر ئاو و وەك عەرەب دەڵێت: "عادت حليمة إلى عادتها القديمة!" ئەو ئەزموونەشی كە دەستەی تەحریری شام هەیەتی لە پێشێلكاریی مافەكانی مرۆڤ پێمان دەڵێت: ئەو حەلیمەیەش هەر دەگەڕێتەوە سەر نەریتە كۆنەكەی!