هەڵبژاردن ئەرک و لێپرسینەوەیە

مافی هەڵبژاردن و دەنگدان یەکێکە لە بناخە سەرەتاییەکانی دیموکراسی؛ ئامرازێک کە مرۆڤەکان بتوانن پێی بەشداربن لە دیاریکردنی چارەنووس و داهاتوویان. وەک جۆن ستوارت میل دەڵێت "ئازادیی راستەقینە تەنیا کاتێک بەدەست دێت کە خەڵکی کۆمەڵگە رۆڵیان هەبێت لە هەڵبژاردنی چارەنووسی خۆیان دا". ئەم هەڵبژاردنە دەرفەتێکە بۆ ئەوەی هەڵەکانی رابردوو راست بکرێنەوە و رێگەیەکی روونتر بکرێتەوە بۆ گەشەپێدان و دادپەروەریی کۆمەڵایەتی بە بەشداری ئاگادارانە.

 

لەم ساڵانەی دواییدا پێشکەوتنی بەرچاو لە رێڕەوی گەشەپێدان دا بەدیهاتووە. ئەم رێوشوێنانە جێگەی دەستخۆشین، بەڵام هێشتا ئاڵنگاریی گەورە لە پێشمانن. هێشتا کێشە کۆمەڵایەتی و ئابوورییەکان و نایەکسانی ماونەتەوە و پێویستمان بە چاکسازی جدییە لە هەموو ئاستەکان دا. وەک هەنتینگتۆن دەڵێت "دیموکراسی نەک تەنیا دامەزراوەی سیاسی بەڵکو سەرمایەی کۆمەڵایەتیشی دەوێت". بەشداریکردن لە هەڵبژاردنەکان دا نەک هەر باوەڕ بە باشتربوونی بارودۆخەکان دەردەبڕێت، بەڵکو دەسەڵاتی خەڵک لە بنیاتنانی ئایندەیەکی باشتر و سەقامگیرتردا پشتڕاست دەکاتەوە.

 

 

هەر دەنگێکی هۆشیارانە کە دەدرێت، هەنگاوێکە بەرەو بەهێزکردنی دیموکراسی و پاراستنی ناسنامەی نەتەوەیی. میللەتەکەمان بە مێژووی خەباتی دوورودرێژی بۆ ئازادی و سەربەخۆیی ئەم دیموکراسییەی بەدەستهێناوە و دەبێت بە  هۆشیاریش بیپارێزێت. دەنگی خەڵک نیشانەی یەکگرتوویی نەتەوەیی و پەیامێکی روونە بۆ هەموو لایەک کە هێشتا ئەم خاکە بە دەست خاوەنە رەسەنەکانییەوە بەڕێوەدەچێت.

 

بەڵام بینیمان هه ندێک حیزب و گرووپ له هەڵمەتەکانیاندا بۆ پاراستن یان بەدەستهێنانی دەسەڵات شێوازی نەشیاو بەکاردەهێنن و هەوڵدەدەن بە لەنێوبردنی رکابەرەکانیان و بەکارهێنانی گوتاری دوور لە بەها بەرزەکانی کۆمەڵگە، بۆچوونی خەڵک رابکێشن.

 

ئەبراهام لینکۆڵن دەڵێت: دەکرێت چەند کەسێک بۆ هەتا هەتایە فریو بدرێن، هەموو خەڵک بۆ ماوەیەکی کەم دەتوانرێت فریوبدرێت، بەڵام هەموو مرۆڤەکان ناتوانن بۆ هەمیشە فریو بدرێن.

 

میللەتەکەمان وریایە و ئەو جۆرە ریکلامە نەرێنیانە ناتوانن روانگەیان بگۆڕێت. پێویستە وەک نەتەوەیەکی هۆشیار چاو لەم وێرانکاریانە بکەین و گرنگی بەو راستی و بەرنامە راستگۆیانە بدەین کە بۆ چاکسازی و باشترکردنی کۆمەڵگە دەخرێنەڕوو.

 

 

لەگەڵ هەر دەنگدانێکی ئاگادارانە یارمەتیدەرین بۆ بەهێزکردنی دیموکراسی و دروستکردنی کۆمەڵگەیەکی ئازادتر و دادپەروەرتر. ئەم هاوبەشییە هێمای کۆمەڵگەیەکی ئاشتیخواز و پێشکەوتنخوازە کە هەوڵی بڵاوکردنەوەی بەها مرۆیی و ئەخلاقییەکان دەدات لەسەر ئاستی نیشتمانی و نێودەوڵەتی. هەروەک بیرمەندانی وەک هنتنگتۆن ئاماژەیان پێکردووە، گەشەسەندنی سیاسی و ئابووری دەبێت شانبەشانی یەکتر بڕوات؛ بەبێ بەشداری چالاکانەی خەڵک و دروستکردنی دامەزراوەی دیموکراسی، گەشەسەندنی ئابووری بەردەوام نابێت. هەروەها ماکس ڤێبەر بە جەختکردنەوە لەسەر گرنگی "متمانەپێکردنی کۆمەڵایەتی" لە حوکمڕانیدا ئەم بابەتەی دەربڕیوە.

 

لە کۆمەڵگەیەکی دیموکراسی راستەقینەدا نابێت کەلێنی چینایەتی نێوان گەل و بەرپرسەکان بەوشێوەیە بێت کە ئێمە ئەمڕۆ دەیبینین. یەکێک لە ئامانجەکانی شۆڕشە جەماوەرییەکان، لەوانەش شۆڕشی ئێمە، کەمکردنەوەی کەلێنی چینایەتی و دروستکردنی دادپەروەری کۆمەڵایەتی بووە، بەڵام ئەمڕۆ ئەم دوورییه بەشێوەیەک زیادی کردووه که بەشێکی زۆری خەڵک و بەتایبەتی بێبەشەکان هەست به نامۆبوون له سیستەم و دامودەزگاکانی دەسەڵات دەکەن. هیچ کۆمەڵگەیەک کە بەدوای گەشەسەندنی بەردەوام و دیموکراسی راستەقینەدا دەگەڕێت، ناتوانێت بەم جۆرە سەقامگیری بەدەستبهێنێت. هەڵبژاردنەکانی ئەم قۆناخه دەبێت هەنگاوێکی بنەڕەتی بێت بۆ کەمکردنەوەی ئەو بۆشاییه و بەرپرسیارترکردنی بەڕپرسان، بۆ ئەوەی سیاسەته دیموکراسییەکان و چاکسازییه ئابوورییەکان بەڕاستی بتوانن به قازانجی هەموو چین و توێژەکانی کۆمەڵگه کار بکەن.

 

دەنگدەرەکانمان توانای ناسینی بەربژێر و بەرنامەی راستەقینەیان هەیە. لایەن و بەربژێرەکانی شیاو و پابەند هەرگیز راستییەکان ناکەنە قوربانیی بەرژەوەندی کەسی. ئەوە راستگۆیی و شەفافیەتە کە خەڵک بۆ لای خۆیان رادەکێشن. ئیمانوێل کانت ئاماژەی بەوە کردووە "ئازادی هەر تاکێک مەرجی ئازادیی هەمووانە". گەل بە بەشداریکردنی لە هەڵبژاردنەکاندا، رۆڵێکی سەرەکی دەگێڕێت لە پاراستنی هاودەنگیی نەتەوەیی و پێشخستنی پێگەی وڵات لەسەر ئاستی جیهان.

 

 

وەک نەتەوەیەک و وەک تێکۆشەرانی ئەم خاکە، رۆژانی سەختی خەباتمان بەسەر بردووە. ئەمڕۆ دەبێت بە ئیرادەیەکی زیاترەوە کاربکەین بۆ چاکسازی و فراوانکردنی دادپەروەریی کۆمەڵایەتی. بەشداریکردنمان لەم هەڵبژاردنەدا دەتوانێت رێگەیەکی نوێ بۆ گەشەسەندنی هەمەلایەنەی ئابووری، سیاسی و کولتووری بکاتەوە. تەنیا بە بەشدارییەکی هۆشیارانە و ئامانجدار دەتوانین ئایدیاڵە دێرینەکانی دادپەروەری و ئازادی و خۆشگوزەرانی گشتی بەدەستبێنین.

 

 

لە دیموکراسییەکی پێشکەوتوو و هاوسەنگدا، سرووشتییە سیاسییەکان و بەرپرسان لەکاتی هەڵبژاردن دا کۆبوونەوە و گردبوونەوەی هەڵبژاردن بکەن. بەڵام ئەوەی سیستەمێکی دیموکراسی کارامه جیا دەکاتەوه، بەردەوامبوونی پەیوەندی و هاوسۆزی لەگەڵ چین و توێژه جیاجیاکانی کۆمەڵگەیە بەدرێژایی قۆناخی بەڕێوەبردنی سیاسی و حکومی نەک تەنیا لەکاتی هەڵبژاردنەکاندا.

 

پێویستە سیاسەتمەداران جورئەتیان هەبێت کە دان بە هەڵە و کەموکوڕیەکانیان دا بنێن، جگە لە تیشک خستنە سەر سەرکەوتن و دەستکەوتەکانیان، دڵسۆزی و نیازی راستەقینەی خۆیان بۆ خزمەتکردنی کۆمەڵگە و پێشکەوتنی وڵات نیشانبدەن. سەرکردەی گەورە نیلسۆن ماندێلا جەختی لەوە کردووتەوە کە "سەرکردەیەکی راستەقینە دەبێت ئامادەبێت بەرپرسیارێتی هەڵەکان لە کاتە سەختەکاندا هەڵبگرێت". ماندێلا بە رەفتارەکانی سەلماندی کە راستگۆیی و قبوڵکردنی بەرپرسیارێتی بنەمای متمانەی گشتییە و نیشانیدەدات کە ئامانجی سیاسەتمەداران نابێت تەنیا بۆ بەدەستهێنانی دەسەڵات بێت، بەڵکو دەسەڵات دەبێت ئامرازێک بێت بۆ خزمەتکردنی خەڵک. لە هەمان کاتدا نابێ ئەوەمان لەبیربچێت کە گوتاری هەڵبژاردن و بەڵێنەکان تەنیا بەشێکن لە هاوکێشەکە؛ خەڵک زیاتر گرنگی بە رەفتاری سیاسی و هەوڵی راستەقینەی سەرکردەکان دەدەن بۆ گەیشتنە بەڵێنەکانی پێشوو و راستگۆیی ئەوان، چ لە شێوازی ژیانی تایبەتی خۆیان و چ لە کردەی سیاسی دا. لەکۆتاییدا ئەوە هەوڵ و پابەندبوونەکانە کە خواست و حەز و ئارەزووی دەنگدەران دیاری دەکەن.

 

 

پێویستە حوکمڕانی پابەند بێت بە شەفافی و لێپرسینەوە بەرامبەر بە خەڵک. یەکێک لە سەرەتاییترین مەرجەکانی حوکمڕانیی باش، دروستکردنی کەشوهەوایەکە کە متمانەی گشتی تێدا بەهێزتربێت. روونی لە سیاسەت و رێوشوێنی جێبەجێکردندا رێگری دەکات لە قۆرخکاری دەسەڵات و گەندەڵی و، ئەگەری هەڵسەنگاندن و راستکردنەوە دەڕەخسێنێت. ئەم چەمکە لە وتەی جەیمس مادیسۆندا دەبینرێت: "ئازادی راستەقینە کاتێک بەدیدێت کە حکومەت بەشێوەیەکی رێکوپێک و بەرپرسانە وەڵامدەر بێت".

 

 

هەڵبژاردنێکی گەرم و پڕ سۆز، بە بەشداریی بەرفراوانی خەڵک، گەرەنتیی داهاتوویەکی گەشاوەترە. ئەم جۆرە هەڵبژاردنانە دامەزراوە دیموکراسییەکان بەهێز دەکەن و سەرمایەی کۆمەڵایەتی زیاد دەکەن. لەلایەکی دیکەوە بەشدارینەکردنی خەڵک یان کەمبوونەوەی حەماسی هەڵبژاردن دەتوانێت ببێتە هۆی کەمبوونەوەی شەرعیەتی حکومەت و پەرەسەندنی ناڕەزایی. بۆ نموونە تۆماس پێین هۆشداری دەدات: "ناڕازیبوونی خەڵک دەتوانێت ببێتە هۆی ناسەقامگیری و رووخاندنی سیستەمی سیاسی". بۆیە بەشداریی کارا لە هەڵبژاردنەکاندا نەک هەر نیشانەی ئومێد بۆ چاکسازی و گۆڕانکاری ئەرێنی یە، بەڵکو گرەنتی پاراستنی ئارامی و سەقامگیری وڵاتیشە .

 

 

ئەمڕۆ لە خاڵێکی مێژووییدا وەستاوین. بەشداریی چالاکانە و ئاگادارانە لە هەڵبژاردنەکاندا دەتوانێت وڵات بەرەو ئاییندەیەکی گەشاوەتر و سەقامگیرتر ببات. دیموکراسی نەک هەر وەک ئامرازێک بۆ گۆڕانکاری، بەڵکو وەک رێگەیەک بۆ پاراستنی هاودەنگی نیشتمانی و باشترکردنی پێگەی نێودەوڵەتی وڵات کار دەکات. هەموو دەنگێک نوێنەرایەتی بەرپرسیارێتی ئێمە دەکات بەرامبەر بە داهاتوو و بەتایبەت نەوەکانی داهاتوو و پێویستە بە هۆشیاری و پابەندبوون ئەم بەرپرسیارێتییە جێبەجێ بکەین.

 

خەباتی رەوا، کۆمەڵگەی ئازاد و دیموکراسی تازە دامەزراومان بەهێز و پێشکەوتنخوازە، ئەرکی نەتەوەیی و مێژوویی ئێمەیە بە بەشداریکردن لە هەڵبژاردنەکاندا بیپارێزین و پەرەی پێبدەین.

 

باپێکەوە هەنگاوبنێین بەرەو داهاتوویەکی باشتر و بەم شێوەیە، بە هۆشیاری و ئیرادەی بەکۆمەڵەوە، بناخەی کۆمەڵگەیەکی پێشکەوتوو و دادپەروەربین. چارەنووسی ئەم خاکە لە دەستی ئێمەدایە و تەنیا بە هاوکاری و یەکدەنگی دەتوانین دەستکەوتنەکانمان بپارێزین و کوردستانی خۆشەویستمان بەرەو ئاییندەیەکی گەش، پێشکەوتوو و سەقامگیر ببەین.