رووداو دیجیتاڵ
سەرۆکوەزیرانی عێراق لەبارەی پڕۆژەی رێگەی گەشەپێدان دەڵێت، پڕۆژەکە بە واتای بەستنەوەی رۆژهەڵات بە ئەورووپاوە لە رێگەی خاکی عێراق و تورکیاوە دێت.
محەممەد شیاع سوودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراق بۆ میدیای تورکیا قسەی کرد و هەڵسەنگاندنی بۆ پەیوەندییەکانی بەغدا - ئەنقەرە، پڕۆژەی رێگەی گەشەپێدان، پرسی ئاو، سەردانەکەی سەرۆککۆماری تورکیا و واژۆکردنی 24 یاداشتنامەی لێکتێگەیشتن و رێککەوتن و پەیوەندییە ئابووری و بازرگانییەکانی نێوانیانی کرد.
رۆژی 22ی نیسانی 2024 رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆککۆماری تورکیا سەردانی عێراق و هەرێمی کوردستانی کرد. لە سەردانەکەدا واژۆ لەسەر 24 یاداشتنامەی لێکتێگەیشتن بەناوی "چوارچێوەی لێکتێگەیشتنی ستراتیژی" و رێککەوتنی "چوارچێوەی هاوئاهەنگی لە بواری ئاو" واژۆ کرد.
بەشێکی گفتوگۆکانی نێوان سوودانی و ئەردۆغان لەبارەی پرۆژەی گەشەپێدان بوو. پڕۆژەکە بریتییە لە رێگەی وشکانی و هێڵی ئاسنین کە لە بەندەری فاو لە باشووری عێراقەوە دەستپێدەکات و بە درێژایی 1200 کیلۆمەتر بەناو خاکی عێراقدا تێدەپەڕێت و دەگاتە ناو خاکی تورکیا. ئامانج لێی گواستنەوەی کاڵا و بەرهەمە بازرگانییەکانە لەنێوان وڵاتانی کەنداو و ئەورووپا و بە پێچەوانەشەوە.
گرنگیی رێگەی گەشەپێدان
سەرۆکوەزیرانی عێراق گرنگی رێگەی گەشەپێدانی روونکردەوە و گوتی، "سەرەتا پێویستە لە روانگەی مێژووییەوە سەیری عێراق بکەین لە بازرگانیکردن لەنێوان رۆژهەڵات و رۆژئاوا، هەر لە گوند و دێهاتەکانیەوە بگرە تاوەکو دەگاتە ناوەندەکانی شارستانییەت."
سوودانی جەختی لەوە کردەوە، "رێگەی گەشەپێدان، گەڕاندنەوەی رۆڵی مێژوویی عێراقە بە شێوەیەکی سەرەکی؛ هەروەها بەستنەوەی بەندەری فاوە بە تورکیا. پڕۆژەکە بە واتای بەستنەوەی رۆژهەڵات بە ئەورووپاوە دێت لە رێگەی خاکی عێراق و تورکیاوە."
هەر لەبارەی پرۆژەی گەشەپێدانەوە سوودانی گوتی، "پرۆژەکە رێگەخۆشکەر دەبێت بۆ دەرفەتی دروستکردنی ناوچەی پیشەسازی بە درێژایی رێگاکە و تەواوکاریی بازرگانییە هاموشۆکراوەکان دەبێت. هەر ئەم ساڵ، یەکەم شوێنی تایبەت بۆ ئەم پڕۆژەیە لە بەندەری فاو دروست دەکەین بۆئەوەی ببێتە خاڵی دەستپێکی هاتنی کاڵاکان و تێپەڕبوونیان بەسەر ئەم رێگەیەدا."
سەرۆکوەزیرانی عێراق ئەوەشی خستەڕوو، "هەموو ئاماژەکان و خوێندنەوە و شیکارییە ئابووری و بازرگانییەکان پێمان دەڵێن، ئەم رێڕەوە بەراورد بە رێگە و رێڕەوەکانی دیکە، لەڕووی خێرایی و هەرزانی لە گواستنەوەدا پێشەنگ دەبێت؛ بەو مانایە نایێت کە رێڕەوەکە جێگرەوەی نییە، بەڵام پرۆژەکە سوودێکی زۆر بە بازرگانیی هەرێمی و نێودەوڵەتی دەگەیێنێت و بۆ هەمووان پێویستییەکی زۆر گرنگ دەبێت. ئەم پرۆژەیە پردی لێکنزیککردنەوە و گەشەپێدانی بەرژەوەندییەکانە و داینامۆیەکی گرنگی ئابووری دەبێت."
عەبدولقادر ئۆراڵئۆغڵو، وەزیری گواستنەوە و ژێرخانەکانی تورکیا، لەکاتی سەردانەکەی رەجەب تەیب ئەردۆغان بۆ عێراق رایگەیاند، "پرۆژەی رێگەی گەشەپێدان، قەبارەی ئاڵوگۆڕی بازرگانیی نێوان هەردوو وڵات لە 20 ملیار دۆلارەوە دەگەیێنێتە 30-40 ملیار دۆلار."
بەرزبوونەوەی قەبارەی بازرگانییکردنی هەردوو وڵات
سەبارەت بە داهاتووی قەبارەی بازرگانیی نێوان تورکیا و عێراق کە نزیکە لە 20 ملیار دۆلار، سەرۆکوەزیرانی عێراق رایگەیاند، "دەکرێت قەبارەی بازرگانیی نێوان عێراق و تورکیا بە شێوەی ستوونی بەرزببێتەوە، بەڵام ئێمە هەوڵەکانمان چڕ دەکەینەوە بۆئەوەی ئاستی بەرزبوونەوەکە بە ئاسۆییش بکرێت. ئەمە یەکێکە لە سوودەکانی پڕۆژەی گەشەپێدان کە رێگە بۆ پەرەسەندنی زیاتری پرۆژە هاوپێچەکانی دیکەش خۆش دەکات."
سوودانی دەشڵێت، "ئەزموون و مێژوو سەلماندوویانە پێشکەوتنی بە تەنیای وڵاتێک بەبێ پشتبەستن بە وڵاتانی دراوسێ، هەمیشە داهاتوویەکی نادیاری دەبێت و ئەگەری زیادبوونی گرژییەکان و ناکۆکییەکان لەئارادایە. لەسەر ئەم تێڕوانینە کار دەکەین بۆئەوەی قەبارەی ئاڵوگۆڕ و هاوبەشیی کردەییمان لەگەڵ تورکیا فراوانتر بکەین. ئەم هەنگاوانە سەقامگیری و پەیوەندیی قووڵی درێژخایەن زامن دەکەن."
لەبارەی فرەچەشنکردنی بوارە بازرگانی و ئابوورییەکان لەگەڵ تورکیا، محەممەد شیاع سوودانی رایگەیاند: "لە پەیوەندییەکانمان لەگەڵ برا تورکەکان، پێداگریمان لە پێشخستنی کەرتەکانی وەبەرهێنان و هاوئاهەنگیکردن لە کشتوکاڵ کردەوە. لەگەڵ کۆمپانیاکانی تورکیا بەمنزیکانە هەنگاوی کردەیی دەنرێن."
وەبەرهێنان لە گازی سرووشتی
پرسی وەبەرهێنان لە کێڵگە گازییەکانی عێراق یەکێک بوو لەو تەوەرانەی سەرۆکوەزیرانی عێراق تیشکی خستەسەر و گوتی: "وەبەرهێنانی گازی سرووشتی تاقیکردنەوەیەکی ستراتیژیی عێراقە. پێویستە ئەم سامانە نیشتمانییەمان بەشێوەیەکی نایاب بەڕێوە ببەین بۆ ئەوەی خزمەت بە گەلی عێراق و پلانی گەشەپێدان بکات."
ئەوەشی خستەڕوو کە "نابێت چاوپۆشی لە سووتانی گاز بکەین. ئەو گازەی کە بەهەدەر دەچێت، سامانێکی نیشتمانییە و دەکرێ سوودی لێوەربگرین. هەروەها رێگەگرتن لە سووتانی گازە هاوەڵەکان، کاریگەرییە خراپەکانی ژینگەش کەم دەکاتەوە. بۆ ئەم مەبەستە زنجیرەیەک مۆڵەتی تایبەتمان بۆ وەبەرهێنان لەم بوارەدا لە کێڵگە جیاوازەکاندا داوە."
هەر لەبارەی پلانی عێراق بۆ وەبەرهێنان لە بوای گازی سرووشتیدا، سەرۆکوەزیرانی عێراق گوتی: "پلانمان داڕشتووە عێراق لە ماوەی سێ ساڵدا پێداویستییەکانی لە بەرهەمهێنانی گازی ناوخۆیی پڕ بکاتەوە. بۆ پێنج ساڵی داهاتووش هەنگاوی زۆر گرنگ دەنرێن بۆ ئەوەی عێراق ببێتە فاکتەرێکی کاریگەر لە بازاڕی گازدا و هەموو پێداویستییەکانمان لە بەرهەمهێنانی تەزووی کارەبای نیشتمانی تەواو دەکەین."
سەرۆکوەزیرانی عێراق لەبارەی ئەگەری هاوبەشیکردن لە وەبەرهێنانی گازی سرووشتی، رایگەیاند، "دەرگەمان بۆ سەرجەم کۆمپانیا گەورە و شارەزاکان کراوەیە، ئەوانەی دەخوازن لەم کەرتەدا کاربکەن. هاوکات پێشوازی لە سەرجەم کۆمپانیا هەرێمییەکانیش دەکەین بۆ ئەوەی بنەمای هاوئاهەنگیکردن لە بوارەکانی دیکەی ئەم کەرتەدا کاربکەن".
ئاییندەی هەناردەکردنی نەوت
هەناردەکردنی نەوتی عێراق و پرسی هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان و کێشەکانی، بەشێکی دیکەی تەوەری قسەکانی محەممەد شیاع سوودانی بوو و گوتی، "گومان لەوەدا نییە هەڵپەساردن و راگرتنی نەوتی بەرهەمهێندراوی عێراق لە کێڵگە نەوتییەکانی هەرێمی کوردستان زیانە بۆ عێراق. ئەو نەوتە سەرچاوەیەکی داهاتە بۆ عێراق کە دەکرێت لە چوارچێوەی پلانی گەشەپێدانی پارێزگاکانی هەرێمی کوردستاندا بەکاربهێندرێت و ئابووریی عێراق بەگشتیی تۆکمەتر بکات."
بۆ چارەسەکردنی کێشەی هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی کوردستان، سەرۆکوەزیرانی عێراق گوتی، "دەستپێشخەربووین بۆ دۆزینەوەی رێگەچارەی گونجاو و یەکلاییکردنەوەی بابەتەکە بە دەرچەی یاسایی، بەڵام بابەتەکە بە پابەندییە یاساییەکانەوە گرێدراوە. بەهۆی ئەوەی یاسای بودجەی گشتیی فیدراڵی، مەرجی پابەندییەکی راشکاوانەی دیاریکردووە بۆ هەژمارکردنی تێچووی بەرمیلێکی نەوت بۆ هەموو کێڵگەکان. بۆ ئەمەش، وەزارەتی نەوتی فیدراڵی تێچووی بەرهەمهێنان لە چوارچێوەی تێکڕای نیشتمانیی 8 دۆلاری بۆ هەر بەرمیلێک داناوە."
"بەڵام وەزارەتی سامانە سرووشتییەکانی هەرێمی کوردستان، بەگوێرەی ئەو گرێبەستەی لەگەڵ کۆمپانیا نەوتییە بەرهەمهێنەرەکان واژۆی کردووە، تێچووی بەرهەمهێنانی هەر بەرمیلێک بە 26 دۆلار واژۆ کردووە. ئێمەش پێشنیازمان کرد بۆئەوەی هەمواری یاسای بودجە بکرێت یان هەمواری رێککەوتن و گرێبەستەکان لەگەڵ ئەو کۆمپانیانەش هەموار بکرێتەوە،" سەرۆکوەزیرانی عێراق وای گوت.
ئەوەشی خستەڕوو، "لەسەر ئەم بنەمایە کۆمپانیاکان بەرهەمەکانیان راگرت. حکومەتی فیدراڵی کاری ئەم کۆمپانیایانەی رانەگرت. ئێستاش چاوەڕێی دۆزینەوەی رێگەچارەیەکین بۆ ئەم کێشەیە، بەڵام کۆمپانیاکان رەتیانکردەوە گرێبەستەکانیان هەموار بکرێنەوە. ئەمە لە کاتێکدایە حکومەتی هەرێمیش رەزامەندی دەربڕی بە هەموارکردنەوە. بۆیە پێویستمان بەوەیە رێگەچارەیەکی یاسایی گونجاو بدۆزرێتەوە تاوەکو بابەتەکە لە بەرژەوەندیی گەلی عێراق و پاراستنی سامانە سرووشتییەکانی بشکێتەوە."
پەکەکە رێکخراوێکی قەدەخەکراوە لە عێراق
محەممەد شیاع سوودانی سەبارەت بە پەکەکە لە باشووری کوردستان قسەی کرد و گوتی، "پەکەکە لە هەشتاکانەوە لەو ناوچانەدایە. هۆکاری جێگیربوونیشی لەو ناوچانە روونە، تەنانەت هۆکاری ناکۆکی و دژایەتیکردنەکانیش بە هەمان شێوە روونە. تاوەکو ئێستا بۆ لە ریشەوە چارەسەرکردنی ئەم کێشەیەش هەنگاوی پێویست و رژد نەنراوە."
سوودانی گوتیشی، "دەستوورەکەمان رێگە بە هیچ چالاکییەکی سەربازی و چەکداری نادات کە خاکی عێراق بکاتە سەرچاوەی هەڕەشە و هێرشکردن بۆ سەر وڵاتانی دراوسێ."
"هەر لەسەر ئەم بنەمایە، بەپێی بڕیارێکی ئەنجوومەنی وەزاری بۆ ئاسایشی نیشتمانی، ئەو رێکخراو و حیزبانەمان بەپێی یاساکان بە رێکخراوی قەدەخەکراو ناساند. دەستمانکرد بەگرتنەبەری رێکاری رێکخراوی بۆ کەمپی مەخموور و پرۆسەی تۆمارکردنی ناوی نیشتەجێبووانی کەمپەکە. هەمان رێکار لەگەڵ هەموو رێکخراو و حیزبەکان دەگیرێتەبەر کە وڵاتانی دراوسێ دەکەنە ئامانج، نەک تەنیا تورکیا،" سوودانی وای گوت.
سەرۆکوەزیرانی عێراق گوتی، دەبێ هەمووان هەست بەوە بکەن کە هێشتنەوەی کێشە کۆنەکان و کەڵەکەبوونیان لە بەرژەوەندی کەس نییە و گوتی، "هەروەها هێشتنەوەی جموجووڵی چەکدارانی ئەم حیزب و رێکخراوە کە هەڕەشە لە ئاسایشی ناوچەکە دەکەن، لە بەرژەوەندی هەمووان دەدات. بۆیە پێویستمان بە سەقامگیری هەیە لە پێناو تێپەڕاندنی ئاڵنگارییەریە ئابووری و سیاسییەکان و کێشە قووڵەکانی دیکەشی."
پرسی ئاو
سەرۆکوەزیرانی عێراق بە بایەخەوە باسی لە بواری ئاو کرد کە لە چوارچێوەی ستراتیژییەتی عێراقی-تورکیدا لە مانگی نیساندا رێککەوتنیان واژۆکرد. سوودانی گوتی، "لای هەمووان روونە، دیجلە و فورات شادەماری ژیانەوەی عێراق پێکدەهێنن. عێراق پێش ئەوەی ئەم ناوەی بۆ دابنرێت بە وڵاتی نێوان دوو رووبارەکە دەناسرا. دۆسیەی ئاو زۆر لەمێژە یەکێکە لە دۆسیە هەرە ستراتیژییەکان لەنێوان عێراق و تورکیا. لە چەند ساڵی رابردوودا، تووشی کەمئاوییەک و وشکەساڵییەکی بێوێنە بووین. لە چەند ناوچەیەکی باشووری عێراق تەنانەت ئاوی خواردنەوەش دەست نەدەکەوت. برایانی تورکیاش تێبینییان لەسەر بەکارهێنانی ئاو لە عێراق هەیە."
جەختی لەوەشکردەوە، "هەنگاوی زۆر باشمان ناون بۆ بەکارهێنانی تەکنۆلۆژیای نوێ بۆ ئاودێریکردن لە عێراق. ئەمەش خاڵێکی ئەرێنییە بۆ دەستگرتن بە ئاو. هەرچی ئەزموونی تورکیایە، لە راستیدا ئەوان پێشەنگن لە بواری بەڕێوەبردنی سامانی ئاوی. هەربۆیە پێشنیازی پرۆژەی بەڕێوەبردنی ئاومان پێشکێش کردن لە چوارچێوەی رێککەوتنێک کە 10 ساڵ دەخایێنێت. ئامانج لەم رێککەوتنە باشترکردن دۆخی بەڕێوەبردنی ئاو و جێبەجێکردنی پرۆژەکانی گەشەپێدان و پێشخستن و سوودوەرگرتنە لە گواستنەوەی ئەزموون و بەکارهێنانی سیستمی نوێی ئاودێریکردنیش بە دروستکردنی بەنداوەکانیشەوە."
کۆمێنتەکان
وەک میوان کۆمێنتێك بنووسە یان وەرە ژوورەوە و هه‌موو خزمەتگوزارییەکان به‌كاربێنه
کۆمێنتێک دابنێ